Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlıların eşey ana (üreme) hücrelerinde görülür. Mayoz bölünme sonucu genetik olarak birbirinden farklı 4 tane n kromozomlu hücre oluşur. Oluşan hücrelerin n kromozomlu olması sayesinde tür içi kromozom sayısı korunur. Üreme ana hücreleri mayoz bölünme geçirdikten sonra üreme yeteneği kazanırlar. Mayoz bölünme; sprem, yumurta, polen gibi üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
Mayoz bölünmede aynı mitoz bölünmedeki gibi ilk önce interfaz evresi gerçekleşir. İnterfaz evresi hakkında bilgi almak için tıklayın. Hücre interfaz evresini bitirdikten sonra hücre Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki bölünme evresi gerçekleştirir. Birbirini takip eden bu iki bölünme sonucu kalıtsal yapıları birbirinden farklı dört hücre oluşur. Bu tepkimelerle birlikte gerçekleşen krosing-over ve bağımsız kromozom dağılımı sayesinde oluşan dört hücre birbirinden farklı genetik yapıda olur.
Profaz I: Mayozun en uzun ve karmaşık evresidir. Profazın erken evresinde; kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alırlar. Biri anneden gelen, diğeri babadan gelen homolog kromozomlar birbirine yaklaşarak değer. Bu olaya sinapsis denir. Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit gruplar oluşturur. Bu gruplara tetrat denir. Tetrat sayısı haploit kromozom sayısına eşittir.
Bu evrede mitoz bölünmenin aksine; homolog kromozomlarının kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçaları arasında gen değiş-tokuşu görülür. Bu olaya krossing over denir. Krossing over ile yeni gen kombinasyonları meydana gelir. Krossing over her zaman gerçekleşmez; kromozomun anlık durumuna göre gerçekleşebilir veya gerçekleşmeyebilir.
Örnek bir krossing-over olayı 1
Diğer olaylar mitoz bölünmedeki gibi devam eder. Çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller eriyerek tamamen kaybolur. Kromozomlar ekvatoral bölgeye hareket etmeye başlarlar.
Metafaz I: Homolog kromozomlar, tetratlar halinde ekvatoral düzleme dizilir.
Anafaz I: İğ ipliklerinin boyları kısalır, böylece homolog kromozomlar birbirinden uzaklaşarak zıt kutuplara hareket ederler. Bu şekilde oluşacak yeni hücrelerde kromozom sayısının yarıya inmesi sağlanmış olur (ilk resime bakınız).
Telofaz I: Kutuplara ulaşan haploit kromozomlar iğ ipliklerinden ayrılır. Kromozomlar etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma bölünmesi de bu evrede olur.
Mayoz I bittikten sonra haploid 2 hücre oluşur. Bu hücreler Mayoz II de tekrar ikiye bölünür bu sayede haploid 4 hücre oluşmuş olur.
Mayoz I bittikten sonra mayoz II başlamadan önce interfaz evresi görülmez. Bu sayede DNA kendisini eşlemez, hücrede sadece sentrozomların kendisini eşlediği görülür. Mayoz II de sadece kardeş kromatitler birbirinden ayrılır dolayısıyla kromozom sayısında bir değişme olmaz. Mayoz II genel hatlarıyla mitoz bölünmeye çok benzer.
Profaz II: Çekirdek zarı parçalanır, iğ iplikleri kromatitlerin kinetokorlarına bağlanır. Çok kısa süren bir evredir. Bazı canlıların hücreleri bu adımı atlayarak doğrudan metafaz II ye geçebilir.
Metafaz II: Kromozomlar, hücrenin ekvator düzleminde dizilir.
Anafaz II: Kardeş kromatitlerin sentromerleri birbirinden ayrılır ve her kromatit zıt kutuplara çekilir.
Telofaz II: Kromatitler kutuplara çekildikten sonra çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur. Bunu sitoplazma bölünmesi izler.
1 Hazırladıkları gif için lisebiyoloji.com‘a
Yazı serisinin devamı