Göçler ve Göç Türleri

Göç Olgusu ve Göç Sınıflandırması

Göç; insanların doğal, ekonomik, sosyal veya siyasal nedenlerden dolayı sürekli olarak yaşadığı yerden başka yerlere kalıcı veya geçici olarak yerleşmelerine denir. İlk insandan günümüze kadar insanlar çeşitli nedenlerle yer değiştirmiştir. Önceleri doğal nedenlerden dolayı göç eden insanlar teknoloji geliştikçe ekonomik, siyasi ve sosyal nedenlerden dolayı da göç etmeye başlamışlardır.

Göçler amaçlarına göre çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır.

Sürekliliğine Göre Göçler

Sürekliliğine göre göçler; geçici göçler ve kalıcı göçler olmak üzere ikiye ayrılır.

Geçici Göçler (Mevsimlik)

Yıl içerisinde ve belirli dönemlerde, genellikle tarım, hayvancılık, yaylacılık, inşaat işleri, turizm faaliyetleri gibi ekonomik nedenlerle, mevsimlik olarak yapılan göçlere geçici ya da mevsimlik göçler denir.

Kalıcı Göçler (Sürekli-Daimi)

Kalıcı göç; insanların yaşadıkları yerlerden başka yerlere geri dönmemek üzere yaptıkları göçlere denir. Sürekli göçler zorunlu da olabilir, gönüllü de olabilir. Ülke içerisinde olabileceği gibi ülke dışına da olabilmektedir.

Yapıldığı Yere Göre Göçler (Sınır Geçme Durumuna Göre)

Yapıldığı süreye göre göçler; iç göçler ve dış göçler olarak ikiye ayrılmaktadır.

İç Göçler

Nüfusun ülke içerisinde yer değiştirmesine iç göç adı verilmektedir. Bu göç türünde ülke nüfusunda herhangi bir değişme olmamaktadır. Sadece ülke içerisinde nüfusun dengesi bozulmakta göç alan yerlerin nüfusunda artış olmaktadır. İç göçler sürekli de geçici de olabilir.

İçgöçler; kırdan şehre, kırdan kıra, şehirden şehre ve şehirden kıra olmak üzere dört şekilde gerçekleşmektedir. Kırsal kesimlerden kentlere doğru olan göçler, genellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde görülmekteyken kentlerden kentlere ve kentlerden kırsal kesimlere olan göçler ise gelişmiş ülkelerde daha çok görülmektedir.

Dış Göçler

Bir ülkeden başka bir ülkeye ya da bir kıtadan başka bir kıtaya olan göçlere dış göç adı verilir. Dış göçler, gelişmemiş ülkelerden gelişmiş ülkelere doğru olmaktadır. Sürekli de olabilir, geçici de olabilmektedir. Dış göçler, ülkelerin ya da kıtaların nüfuslarının artmasında veya azalmasında etkili olmaktadır.

İstek Durumuna Göre veya Oluşum Durumuna Göre Göçler

İstek durumuna göre göçler; zorunlu ve isteğe bağlı (gönüllü) göçler olarak ikiye ayrılır.

Zorunlu Göçler

İnsanların bulundukları yeri kendi iradeleri dışında terk etmelerine zorunlu göç adı verilir. Bu göçlerin oluşmasında itici faktörler etkili olmaktadır.

Gönüllü Göçler (İsteğe bağlı)

İnsanların kendi iradeleri ile bulundukları yeri terk etmelerine gönüllü göç denir. Bu göçlerin olmasında çekici faktörler etkili olmaktadır.

Göçlerin Nedenleri

Göç olayı hangi nedenden dolayı gerçekleşirse gerçekleşsin bu olayda itici ve çekici etmenler bulunmaktadır. Göç gönderen yerlerde itici, göç alan yerlerde ise çekici etmenler bulunmaktadır. İtici etmenler; insan yaşamanı tehdit eden veya güçleştiren etmenlerdir. Örneğin; savaşlar, doğal afetler, nüfusun hızlı artışı, sosyal hizmetlerin yetersizliği, işsizlik, güvenlik ihtiyacı, baskılar itici etmenlerdir. Çekici etmenler ise; insanlara daha iyi yaşam koşulları sunan etmenlerdir. Örneğin; yaşam standartının yükselmesi, iyi bir eğitim alma isteği, kariyer yapma isteği, daha iyi gelir elde etme isteği, kişisel ve inanç özgürlüğünü daha iyi yaşama isteği çekici etmenlerdir.

🌟Göçlerin Ortak Özellikleri

• Göçlerin önemli bir kısmı kısa mesafelerde yapılmaktadır.
• İnsanlar en fazla ekonomik nedenlerden dolayı göç etmektedir.
• Göçler genellikle kırsal alandan kentlere doğru yapılmaktadır.
• Göçlere katılanların önemli bir kısmı erkek nüfustan oluşur.
• Göç veren yerde kadın nüfusu, göç alan yerde erkek nüfusu fazladır.
• Uluslararası göçler; az gelişmiş ülkelerden çok gelişmiş ülkelere yapılır.
• Ulusal göçler; az gelişmiş bölgelerden çok gelişmiş bölgelere doğru yapılır.

📚 EK BİLGİ:

Göçlerin Mekansal Sonuçları

Göç Alan Yerlerde Ortaya Çıkan Mekansal Etkiler

• Göç alan yerlerde nüfus artar.
• Erkek nüfusu çoğalır.
• Alt yapı hizmetleri yetersiz hale gelir.
• Kentler hızlı ve plansız bir şekilde büyür.
• Çarpık kentleşme artar.
• Hızlı nüfus artışına bağlı trafik sorunları oluşur.
• Hava kirliliği artar.
• Yerleşmeye uygun olmayan dere yatakları ve ormanlar gibi yerler yerleşime açılarak doğa tahrip edilir.
• Kent dışında yer alan fabrikalar zamanla kentin aşırı büyümesiyle kent içinde kalır.
• Farklı kültürlere sahip insanlar aynı yerde yaşamaya başlar. Sosyal sorunlar görülebilir.
• Aynı zamanda kültürel çeşitlilik artar.
• Ucuz iş gücü elde edilmiş olur. İşçi ücretleri ucuzlar.
• İnsan sayısı arttığı için işsizlik sorunu baş göstermeye başlar.
• Ekonomik faaliyetler gelişir ve çeşitlenir.
• Sağlık, eğitim gibi alanlarda sorunlar oluşabilir.

Göç Veren Yerlerde Ortaya Çıkan Mekansal Etkiler

• Göç veren yerlerde nüfus azalır.
• Kırsal bölgede kadın ve yaşlı nüfus oranı artarken; erkek nüfusu azalır.
• Tarım alanları boş kalır ve verim düşer.
• Hayvancılıkla uğraşan insanların sayısı azalacağından hayvancılık faaliyetleri geriler.
• Okul, sağlık ocağı, konutlar boş ya da ilgisiz kalır.
• Yatırımlar verimsiz hale gelir ve azalır.

Geçmişten Günümüze Göçler

Geçmişten günümüze yaşanmış bazı büyük çaplı göçler şu şekildedir.

Türklerin Orta Asya’dan Göç Etmeleri ve Kavimler Göçü

Türkler, siyasi ve ekonomik nedenlerden dolayı ana yurtları olan Orta Asya’dan ayrılarak başka bölgelere doğru göç etmişlerdir.

4. yüzyılda gerçekleşen kavimler göçü, tarihteki en büyük kitlesel göç hareketlerinden birisidir. Türk topluluklarının ana yurtlarından ayrılarak Avrupa Kıtası ve Asya Kıtası’nın batısına doğru başlattıkları göçe kavimler göçü denir. Orta Asya’dan, Türklerin de içinde yer aldığı tarihin en büyük göç hareketi sırasında kavimler birbirlerini batıya doğru iterek Avrupa’ya kadar ulaşmış ve çok sayıda kavim yer değiştirmiştir. Bu göçün sonucunda Avrupa kıtasının siyasi yapısı değişmiş, yeni ırk ve milletler ortaya çıkmıştır.

Kavimler göçünün nedenleri; Büyük Hun Devleti’nin yıkılması ile Türk kolları arasında mücadelelerin başlaması, iklim koşullarının değişmesi, kuraklık ve artan nüfus nedeniyle yeni yerleşim yerleri arayışıdır.

Yeni Dünya’ya Göçler

Yeni Dünya; coğrafi keşiflerle bulunan yeni kıtalara verilen isimdir. Yeni Dünya’ya göç ise; 15. yüzyılın sonlarına doğru keşfedilen kıtalara (Amerika ve Okyanusya) Avrupa’dan olan göçlere denilmektedir. Coğrafi keşiflerden sonra yeni kıtaların keşfedilmesiyle buralara büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Yeni Dünya’ya göçlerin gerçekleşmesinde Kristof Kolomb, Ferdinand Macellan, Vasco Dö Gama gibi denizcilerin yaptığı seyahatler ve buluşlar çok etkili olmuştur. İngilizler ve Fransızlar Kuzey Amerika’ya, İspanyol ve Portekizliler de Güney Amerika’ya bu yeni yerlerde ticaret kolonileri kurmuşlardır. Sanayi Devrimi ile birlikte gelişen teknoloji ve ulaşım olanakları da Yeni Dünya’ya göçleri artırmıştır.

Mübadele Göçleri

Ülkeler arasında yapılan siyasi anlaşmalarla belirlenen yerlerdeki nüfusun karşılıklı olarak yer değiştirmesine mübadele denir. Mübadele zorunlu bir göç türüdür. İnsanlar gönüllü olarak göç etmezler. Bu tip göçlere en güzel örnek; Lozan Barış Antlaşması sebebiyle Türkiye ile Yunanistan arasında görülen nüfus mübadelesidir. Bu mübadelede yaklaşık 1 milyon 200 bin Rum, Türkiye’den Yunanistan’a ve yaklaşık 450 bin Türk, Yunanistan’dan Türkiye’ye göç etmiştir.

İşçi Göçleri

İşsizlik nedeniyle yapılan göçlere işçi göçleri denilmektedir. Ekonomik gelişmenin yavaş olduğu ülkelerde iş olanaklarının az olması bu göç türünün en önemli nedenidir. Ekonomi yönünden güçlü ve iş olanaklarının bulunduğu ülkelere doğru göç yaşanmaktadır.

Bu göç türüne en güzel örnek; II. Dünya Savaşı’na katılan Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika ve Avusturya gibi ülkelerin, sınırları içerisinde ortaya çıkan iş gücü açığını kapatmak ve kalkınmalarına hız vermek amacıyla diğer ülkelerden göç almasıdır.

Türkiye’den Avrupa’ya 1960 yılından sonra işçi göçleri yaşanmıştır. 1961 yılında Almanya ile işçi göçü antlaşması imzalanmıştır. Daha sonraki yıllarda Fransa, Belçika, Hollanda, İngiltere, İsveç, Danimarka ve Avusturya’ya işçi göçleri gerçekleşmiştir.

Sosyal Olaylar ve Savaşlar Nedeniyle Gerçekleşen Göçler

Ülkeler arasındaki savaşlar ve ülke içerisinde yaşanan sosyal ve siyasal çatışmalar, insanların göç etmesine neden olmaktadır. Bu göç olayı, hem ülke içinde hem de ülke dışına doğru olabilir. 1951 yılında yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Anlaşması’na göre; savaş, çatışma veya siyasal baskı sonucu ülkelerini terk ederek başka ülkelere göç edenlere mülteci (sığınmacı)adı verilir. Bu kişiler; dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba üyeliği veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulüm gören veya göreceği korkusu taşıyan ve bu sebeplerle ülkesinden ayrılmak zorunda kalan ve geri dönemeyen kişilerdir.

Sosyal olaylar ve savaşlar nedeniyle gerçekleşen göçlere Naziler döneminde Almanya’dan kaçan yahudileri, Çin’de gerçekleşen komünist devrim nedeniyle kaçan vatandaşları, Suriye’de başlayan iç kargaşa nedeniyle kaçan insanları örnek olarak gösterebiliriz.

Beyin Göçü

Beyin göçü, bilim ve tekniğin gelişmesine katkıda bulunabilecek vasıflı insan gücünün daha gelişmiş ülkelere çalışmak için yaptıkları göçe denir. Az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere beyin göçü gerçekleşir. Beyin göçü, ülkeler arasındaki gelişmişlik farklarının daha da artmasına neden olur.

Dünyada en çok beyin göçü veren ülkeler; Hindistan, Pakistan, Çin, Filipinler, Fas, Tunus, Cezayir, Nijerya ve Orta Asya Türki Cumhuriyetlerdir. En çok beyin göçü alan ülkeler; ABD, Kanada, Avustralya, Almanya, İngiltere, Fransa, İsviçre, İsveç ve Norveç gibi gelişmiş ülkelerdir.

Doğal Afetlerin Neden Olduğu Göçler

Deprem, tsunami, sel, volkanik patlama, çölleşme, heyelan, yangın, kasırga, hortum gibi doğal afetlerin neden olduğu göçlerdir. Bu doğal afetler insanların daha güvenli yerlere göç etmesine neden olmaktadır.

Geçmişte doğal afetlerin neden olduğu bazı göçlere Türklerin 4. ve 5. yüzyılda Orta Asya’dan kuraklık nedeniyle yapılan göçleri, ABD Kaliforniya eyaletinde meydana gelen deprem nedeniyle bölge dışına yapılan göçleri, Aral gölünün sularının aşırı kullanımı sonucu, göl sularının çekilmesi sonucu verimsizleşen topraklar nedeniyle yapılan göçleri, Kırgızistan’da 1994 yılında meydana gelen toprak kayması (heyelan) sonucunda 270 bin kişinin göç etmesini, 17 Ağustos 1999 yılında meydana gelen Büyük Marmara Depremi sonucu bölge dışına yapılan göçleri örnek olarak gösterebiliriz.

Mülteci ve Sığınmacı Göçleri

Mülteci ve Sığınmacı Göçleri, çatışma, zulüm, insan hakları ihlalleri, doğal afetler ya da siyasi istikrarsızlık gibi nedenlerle bireylerin ülkelerini ya da yaşadıkları yerleri terk ederek başka bir ülke ya da bölgeye sığınmasını ifade eder. Bu göç dalgaları, hem küresel hem de bölgesel düzeyde önemli insani ve siyasi konuları beraberinde getirir.

Mülteci ve sığınmacı göçleri, sadece göç veren ülkelerin yaşadığı sorunlarla sınırlı kalmaz; uluslararası arenada siyasi, ekonomik ve sosyal sonuçlar doğurur. Bu göçlerin yönetimi, insan hakları ve insani yardım ilkelerini gözeterek ülkelerin ve uluslararası kuruluşların ortak çabasıyla gerçekleşir. Uygun entegrasyon politikaları ve sürdürülebilir çözümler geliştirilmeyip krizlerin kaynağına yönelik adımlar atılmazsa, mülteci sorunu hem insani trajedileri hem de küresel istikrarsızlığı artırabilir.