Ekosistemdeki tüm canlı çeşitliliği biyolojik çeşitlilik olarak tanımlanır. Biyolojik çeşitliliği sağlayan bir çok faktör olmasına rağmen, en önemli faktörlerden birisi genetik çeşitliliktir. Canlılar arasında (hem tür içi hem türler arasında) genotipin farklı olması genetik çeşitlilik sağlar.
Ekolojik çeşitlilik ekosistemde bulunan farklı türlerin zenginliğini ifade eder. Ekolojik niş çeşitliliği ise ekosistemdeki farklı işlevleri olan türleri kapsar.
Rekombinasyon
Eşeyli üreme sonucu oluşan yavrunun gen dizilimi anne ve babasından farklı olacaktır. Başka bir ifadeyle, anne ve babanın eşeyli üremesi sayesinde oluşan yavrunun gen kombinasyonu farklıdır. Yeni genetik kombinasyonların oluşmasına rekombinasyon denir.
Tür içi farklılıklara varyasyon denir. Bireyler arasında genler veya DNA parçalarının yapısındaki farklılıklara kalıtsal varyasyon denir. Rekombinasyon sonucu oluşan farklılıklar varyasyonlara yol açarak genetik çeşitliliğin artmasını sağlar.
Kalıtsal farklılıklara insanlardan örnek verebiliriz. İnsanlar arasında görülen genetik farklılıklar her bir bireyin özel ve tek olmasını sağlar.
Kalıtal Varyasyonların Oluşmasındaki Etkenler
Canlı alemlerinde kalıtsal varyasyonların oluşmasında etkili olan birden fazla faktör vardır.
- Krossing over ile farklı alellere sahip kromozomlar oluşur.
- Homolog kromozomların mayoz I’de rastgele ayrılarak yavru hücrelere geçerek genetik varyasyonun artmasını sağlar.
- Krossing over geçiren hücrede mayoz II’de kardeş kromatitler rastgele yavru hücrelere dağılır. Bu şekilde farklı genetik özelliğe sahip gametlerin oluşması kalıtsal varyasyona katkı yapar.
- Döllenmede yumurtanın rastgele bir spermle birleşmesi farklı genetik özelliklere sahip bireylerin oluşmasını sağlar.
📌 Kısacası, eşeyli üremedeki rastgelelik artıkça kalıtsal varyasyonlarda artış gözlemlenir.
Modifikasyon
Varyasyonların bazıları kalıtsal değildir ancak fenotipte kendisini gösterebilir. Bu tarz varyasyonların genetik çeşitliliğe katkısı yoktur. Kalıtsal olmayan, genin işleyişinde meydana gelen bu değişimlere modifikasyon denir.
Çuha çiçeğinin farklı sıcaklıklarda farklı renklerde çiçek açması, pH değeri farklı toprakta ortanca bitkilerinin değişik renkte çiçek açması, insanların güneş altında derilerinin bronzlaşması, tek yumurta ikizlerinin farklı seviyede zekâya sahip olması modifikasyon örneğidir.
Mutasyon
Kromozomlar, genetik bilginin depolandığı ve kullanıldığı yerdir. Kromozomlar her hücre bölünmesinde kendisini eşler. Her eşleme sırasında kromozomun yapısının bozulmaması için belirli kontrol mekanizmaları vardır. Ancak, bu kadar önleme rağmen yine de kromozomun yapısında bir takım değişimler meydana gelir. Bu istemsiz değişikliklere mutasyon denir. Vücut hücrelerinde gerçekleşen mutasyonlar etkisini sadece birey üzerinde gösterirken, üreme hücresinde gerçekleşen mutasyon nesilden nesile aktarılabilir.
📚 Bir genin aleli mutasyona uğradığı zaman homozigot durumda ölümcül ise yeni döllere geçemez.
Mutasyona sebep olan etkenlere mutajen denir. Radyasyon, ultraviyole, X ve beta ışınları, gama ışınlar mutajenlere örnektir. Aynı zamanda kötü kimyasallar, içki, sigara ve bazı ilaçlarda vücudumuza mutajen etki yapar. Hamilelik sırasında bu maddelerden aşırı veya belirlenen sınırdan fazla alınırsa anormal bebek doğumları gerçekleşebilir.
✍ Not: Beyaz kutup ayılarının oluşması üreme hücresinin birisinde gerçekleşen mutasyon sonucudur. Daha sonra bu mutasyon nesilden nesile yayılmış ve yeni bir türün oluşmasını sağlamıştır.
