Gazete veya dergilerde günlük hayattaki olayların, ülke sorunlarının değerlendirildiği; spor, sanat, genel kültür, bilim gibi konulardaki fikir veya düşüncelerin kanıtlama amacı güdülmeden, sıcak ve samimi bir üslupla ifade edildiği yazılara “fıkra” denir.
Günlük, siyasi, toplumsal sorunlar ve ekonomik konuların yorumlandığı fıkralarda yazar okuyucularının düşüncelerini yönlendirme amacındadır. Bu nedenden ötürü fıkra yazarları sürekli kendilerini yinelemeli, bilgi birikimini mümkün olduğunca en üst düzeyde tutmalıdır. Fıkra, köşe yazısı olarak da adlandırılmaktadır. Bu fıkra türü, nükteli ve güldürücü hikaye olan fıkra ile karıştırılmamalıdır. Fıkralar daha sonrasında yazar tarafından kitaplaştırılabilir.
Mizah süpürge sopası değildir, vurmak, dövmek, kaba kaba güldürmek için kullanılsın… Bu bir fırçadır, dimağımızın yorucu ilim ve hayat yollarında topladığı tozları alır; nazik, ince bir iştir. Mizah haşhaş yağı gibi yutulmaz, hazmolmaz, bulanık, sıvaşık bir mayi de değildir, kirletmez, lekelemek için kullanılsın… Bu bir şuruptur, ağır yemeklerin üzerine nefis rayihasıyla yudum yudum içilir, tadına kanılmaz…
Refik Halit Karay
Fıkra Türünün Genel Özellikleri
- Gazetelerin veya dergilerin bir köşesinde bulunan fıkralar güncel olayları konu edindiğinden dolayı bu yazıların yarına kalır yönleri yoktur.
- Günübirlik yazılardır.
- Yazar fıkralarında işlediği konuları kanıtlama, ispat etme gibi bir amaç edinmez; bunun yerine yazar ele aldığı konuyu kişisel duygu ve düşüncelerine göre değerlendirir.
- Fıkralar yalın ve yoğun anlatım benimsendiği kısa yazılardır.
- Fıkralar düşünsel bir plan içerisinde yazılır ve birçok anlatım tekniğinden faydalanılmaktadır.
- Makale gibi bilgi veren yazılardır fakat makaleye göre daha öznel ve kısadırlar. Ayrıca fıkradaki bilgilerin kanıtlanma amacı da bulunmamaktadır.
- Diğer türlerden fıkrayı ayıran en önemli özellik; güncel konuları işliyor olmasıdır.
- Türk edebiyatına Tanzimat dönemi ile birlikte girmiştir.
✨SOHBET VE FIKRA FARKLARI: Sohbet türünde yazar karşısındakine soru yöneltirken; fıkra türünde karşılıklı konuşma üslubu bulunmamaktadır. Sohbet herhangi bir konuda yazılabilmektedir ve yazılan konunun güncel olmasına gerek yoktur. Fakat fıkra yazılarında konular günceldir. Fıkra türünde kamuoyu oluşturma amacı varken sohbet türünde böyle bir amaç bulunmamaktadır.
Gazete ve Dergi Fıkralarında Plan
Fıkralarda da makaledeki gibi giriş gelişme sonuç bölümleri bulunmaktadır.
- Giriş: Anlatılmak istenen dava ortaya konulur.
- Gelişme: Anlatılan konu açılır ve çeşitli örnekler verilir.
- Sonuç : Bu bölümde konuyu olumlu veya olumsuz bir şekilde sonuca bağlama vardır.
Fıkra Türleri
Fıkralar “gazete fıkraları” ve “küçük hikâye niteliğindeki nükteli ve güldürü fıkraları” olmak üzere 2 türe ayrılmaktadır.
Gazete Fıkraları
Gazete fıkraları, adından da çıkarabileceğimiz gibi gazetelerin belirli köşelerinde yer alır. Bu tür fıkralarda işlenen konular yalın ve akıcı bir üslup ile kısa bir şekilde anlatılır. Yazar sürekli okuyucuların ilgisini çekmek için yazılarında tekrarlardan kaçınmalıdır. Bunun yanında da yazarın geniş bir kültür zenginliğine ihtiyacı vardır. Bazen gizemli bir mekan, manalı bir fikir, ilgi çeken bir olay, hareketli bir konuşma fıkralar için yeterli kaynak olabilmektedir. Günümüz fıkra yazarlarının, artık yazılarında istatistiklere de yer vererek onlara bilimsellik kattığı gözlemlenmektedir.
Küçük Hikâye Niteliğindeki Nükteli ve Güldürü Fıkraları
Bilinen hayvan ve kişileri konu alan bir hikaye tarzında, kısa ve öz bir biçimde, ince nükteli bir dil ile sohbet şeklinde bir sonuca bağlanarak yazılan fıkra türüdür. Bu fıkralar konularını ilgi çeken, iz bırakan olaylar, sorunlar ve kişilerden oluşturur. Bu türdeki fıkralar önce ağızdan ağıza aktarılarak yayılır, daha sonrasında bazı yazarlar tarafından yazıya çevrilir. Ayrıca bu fıkralar gerçeklere dayandığından dolayı zaman zaman araştırmalarda kaynak olarak kullanılmaktadır. Nasrettin Hoca, İncili Çavuş, Bekri Mustafa ve Bektaşi fıkraları bu türe örnektir.
Türk Edebiyatında Fıkra
Fıkra, Türk edebiyatına Tanzimat dönemi ile birlikte girmiştir. Bu dönemde fıkraların konuları hürriyet, eşitlik, adalet gibi toplumsal temalı olmuştur. Halkın anlayabileceği sade bir dil kullanılmak için çaba gösterilmiştir. Bu türün edebiyatımızdaki ilk örneklerini İbrahim Şinasi, Ahmet Mithat Efendi vermiştir.
Tanzimat Döneminde Fıkra Türünde Eser Veren Diğer Yazarlar
- Hüseyin Cahit Yalçın
- Ahmet Rasim
- Ahmet Haşim
- Refik Halit Karay
- Hüseyin Rahmi Gürpınar
- Ziya Gökalp
Cumhuriyet döneminde gazete ve dergilerin çoğalması ile birlikte fıkra türü de yayılmaya başlamıştır. Bu dönemde siyasi, sosyal ve güncel konular sade bir dil ve anlatım ile ifade edilmektedir.
Cumhuriyet Dönemi Fıkra Yazarları
- Peyami Safa
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu
- Falih Rıfkı Atay
- Orhan Seyfi Orhon
- Yusuf Ziya Ortaç
- Sabri Esat Siyavuşgil
- Ercüment Ekrem Talu
- Burhan Felek
- Haldun Taner
- Attila İlhan
- Ahmet Kabaklı
- İlhami Soysal
- Ergun Göze
