Eski Çağ'da Hukuk

Bir toplumun düzenini sağlamak için oluşturulmuş kurallar bütününe hukuk denir. Hukuk kavramı ilk olarak İlk Çağ’da ortaya çıkmıştır. İnsanların toplu halde yaşamaları sonucu oluşan köylerde, şehirlerde, şehir devletlerinde belirli kanunlara ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaç sonucunda yöneticiler, krallar toplum için belirli kurallar oluşturmuştur. İlk Çağ’da yapılan hukuk kuralları kaynağını akıl, gelenek ve kutsal kitaplardan almıştır.

Bu kurallar yazının icadından önce sözel olarak aktarılırken yazının icadından sonra yazılı kanunlar doğmuştur. Bazı toplumlar yazının icadından sonra da hukuku sözlü olarak kullanmaya devam etmiştir. Bu durum özellikle göçebe yaşam süren toplumlarda görülmektedir. Örneğin; Türklerde sözlü hukuk kurallarını uzun süre uygulamıştır. Hunlarda da hukukun temelini, kaynağını geleneklerden alan sözlü hukuk kuralları yani töre oluşturmuştur. Töre yazılı olmamasına rağmen sistemli, dinamik ve ihtiyacı karşılayacak bir niteliğe sahip olup herkes tarafından bilinen kurallardır. Töreye karşı gelmek ağır suç sayılmıştır.

Yazının icadıyla birlikte yazılı hale gelen hukuk kurallarının ilk örnekleri Sümerlerde görülmüştür. Sümer Kralı Urkagina, kötü idare sebebiyle meydana gelen yolsuzlukları, halkın huzursuzluğunu ve hoşnutsuzluğunu gidermek için bir adaletname hazırlamıştır. Daha çok borç affı gibi konuları işleyerek halkı rahatlatmaya çalışmıştır. Aynı zamanda rahiplerin otoritesine ve yolsuzluklarına da son vermiştir.

Mezopotamya’da Hukuk

Eski Çağ’da Mezopotamya’da kurulan Sümer, Akad, Elam, Babil ve Asur Devletlerinde, ülkenin krallar tarafından tanrılar adına yönetildiğine inanılmıştır. Mezopotamya kanunları, dini temellere dayandırılmış ve genellikle “kısasa kısas” ilkesi uygulanmıştır. Ancak bazı durumlarda suçlulara para cezası da verilmiştir. İnsanı ve mülkiyeti esas alan Mezopotamya hukuk sistemi, kanunlarını hem erkekleri hem de kadınları kapsayacak şekilde düzenlemiştir. Bu kanunlar, özel mülkiyetin korunmasından aile düzenine, can güvenliğinden devlete karşı sorumluluklara kadar birçok konuda hükümler içermiştir.

Sümerler’de Hukuk

Sümerler, Mezopotamya’da şehir devletlerinden oluşan bir devlet yapısı kurmuşlardır. Bu şehir devletlerinden biri olan Lagaş’ın kralı Urkagina, halkını korumak ve toplumsal düzeni sağlamak amacıyla tarihte bilinen ilk yazılı kanunları oluşturmuştur. “Adaletname” ve “talimatname” gibi isimlerle anılan bu kanunlar, Sümerlerden sonra gelen devletlere de ilham kaynağı olmuştur.

Urkagina Kanunları

Toplumsal Adaletin Sağlanması: Urkagina, özellikle krallığın bazı memurları ve rahiplerin halk üzerinde yarattığı ağır baskıları ve sömürüyü ortadan kaldırmayı amaçlamıştır. Halkın özellikle vergi ve haraç yükü altında ezilmesini engellemek ve adaleti tesis etmek için bu kanunları yürürlüğe koymuştur. Kanunlar, sosyal haksızlıkların giderilmesine büyük önem vermiştir.
Vergilerin Düzenlenmesi: Urkagina Kanunları, haksız vergi uygulamalarını durdurmaya yönelik hükümler içermiştir. Kral, özellikle dini sınıfın halka haksız şekilde vergi dayatmasını ve fazla toprak edinmesini engellemeye çalışmıştır.
Köleliğin Düzenlenmesi: Kanunlar, kölelerin haklarını düzenlemekte ve köle sahiplerinin kölelerine karşı haksız muamelelerini sınırlandırmayı amaçlamaktadır. Kölelerin özgürleştirilmesi veya satın alınma haklarına dair maddeler de kanunlar arasında yer almıştır.
Toprak Mülkiyeti: Kanunlar, toprak sahipliği ve mülkiyetin korunmasına yönelik düzenlemeler içermiştir. Tarım toplumlarında toprak, en önemli varlık olduğu için, mülkiyet haklarının korunması önemli bir yer tutuyordu.
Adalet ve Ceza: Urkagina Kanunları, adaletin sağlanması için haksızlık yapan memurlara ve rahiplere karşı sert önlemler almıştır. Cezalar, suçun niteliğine göre adil şekilde uygulanmaya çalışılmıştır. Suçlulara para cezaları gibi cezalar verilerek, kısasa kısas ilkesinden uzak bir hukuk anlayışı benimsenmiştir.
Sosyal ve Ekonomik Düzenlemeler: Kanunlar, özellikle borçluların korunmasına yönelik düzenlemeler içermiştir. Aşırı borçlanmanın ve faiz uygulamalarının sınırlandırılması, ekonomik adaletin sağlanması açısından önemliydi.

Urkagina Kanunları, sosyal adaleti ön planda tutan ve halkın haklarını korumaya yönelik ilk yazılı hukuk metinlerinden biridir. Vergi haksızlıklarına son vermek, kölelerin haklarını düzenlemek ve toplumsal adaleti sağlamak amacıyla hazırlanan bu kanunlar, Mezopotamya hukuk tarihinin ve dünya hukuk sisteminin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Babiller’de Hukuk

Hammurabi Kanunları

Babil Kralı Hammurabi’nin yaptığı kanunlar önemli bir yere sahiptir. Hammurabi Kanunları, MÖ 1760 yılı civarında Mezopotamya’nın Babil ülkesinde ortaya çıkan, tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı yasalarından biridir. “Dişe diş göze göz” şeklinde değerlendirilen ve suçu işleyene karşı ağır cezaları içeren kanunlardır. 282 maddeden oluşmuştur.

⭐Hammurabi Kanunundan Bazı Maddeler;

Bir hırsız duvar delerek bir eve girmişse, o deliğin önünde ölümle cezalandırılır ve gömülür.
Bir evde yangın çıkar ve oraya yangını söndürmeye gelen bir kimse evin sahibinin malında göz gezdirip evin sahibinin malını alırsa, kendisi de aynı ateşe atılır.
Bir adam bir kadın alır da bu kadın ona bir kadın hizmetçi verirse ve çocuklarına bakarsa; ancak, buna rağmen adam başka bir kadın almak isterse ona izin verilmez; bu adam ikinci bir kadın alamaz.
Bir adam bir çocuğu evlatlık alır ve oğlu olarak ona ismini verirse ve onu besleyip büyütürse, büyümüş bu çocuk bir daha geri istenemez.
Bir adam başka bir kişinin özgürlüğünü kısıtlayacak hareket ederse aynı ceza ona verilir.
Bir kişi hırsızlık yapsa eli kesilir , tecavüz etse ölüm cezası ya da erkeklikten men edilir.
Bir kişi kendisiyle aynı sınıftaki bir kişinin dişine zarar verirse onun da dişi çekilir.
Bir kişi kendinden daha alt sınıftaki bir kişinin dişine zarar verirse 166 gr. gümüş öder.
Babasını döven evladın iki eli kesilir.
Bir adamın gözünü çıkaranın gözü çıkarılır.
Birisini suçlayan ispata mecburdur. İspat edemezse ölüm cezasına çarptırılır.
Bir tapınakta veya hükümdar hazinesinde hırsızlık yapan ölümle cezalandırılır.

Eski Mısır’da Hukuk

Eski Mısır’da firavunların başlıca görevi, halkın ihtiyaçlarını karşılamak, kanunlar yapmak ve adaleti sağlamaktı. Mısır toplumunda hukuk kurallarına büyük önem verildiği bilinse de, bu kuralların yazılı olduğu kanun metinleri günümüze ulaşmamıştır. Ancak, geç dönemlere ait sözleşmelere dayanarak Eski Mısır hukukunun genel ilkeleri tespit edilmiştir. Buna göre, Eski Mısır’da ağır suçlar hapis ve idamla cezalandırılırken, hafif suçlar sakatlama ve kırbaçlama ile cezalandırılmıştır. Ayrıca, bu kanunlarda mülkiyet, miras ve aile hukukuyla ilgili düzenlemelere de yer verilmiştir.

Anadolu’da Hukuk

Eski Çağ’da Anadolu’da kurulan Hitit, Urartu, Frigya, Lidya ve İyon devletlerinin hukuk sistemleri, özellikle Mezopotamya medeniyetlerinden etkilenerek şekillenmiştir. Bu devletlerde hukukun kaynağı dine dayandırılmış olup, suçlulara genellikle para cezaları verilmiştir. Hititlere ait kanunların yazılı olarak günümüze kadar ulaşması, Eski Çağ Anadolu hukukunun temel ilkeleri hakkında önemli bilgiler sunmuştur. Hitit hukukunda insan ilişkileri ve tarımsal üretimle ilgili kurallar ön planda yer almıştır. Saldırı, cinayet, hırsızlık, büyücülük, boşanma ve tarımsal üretimi aksatacak eylemlerle ilgili çeşitli hukuki düzenlemeler yapılmıştır. Tarımsal üretimi korumaya öncelik veren Frigler, çıkardıkları kanunlarla Anadolu hukukunda özel bir yere sahip olmuştur.

Hitit Kanunları

Hititlerin de gelişmiş bir kanun sistemi vardır. Günümüze kadar ulaşan tabletleri bulunmaktadır. Hitit Kanunları, içerik bakımından Sami kavimlerinin kanunlarından farklı olup Sümer Kanunları gibi insancıldır. İşlenen suçların cezası daha çok maddi olarak verilmektedir. Kısacası tazminat cezaları fazladır.

Hitit Kanunları insanları değil, daha çok hayvan ve bitkileri korumak için çıkarılmıştır. Evlenme, boşanma, nikah, nişan gibi aile ile ilgili konulara da yer verilmiştir. Hitit kanunlarına göre kadınlara da boşanma hakkı tanınmıştır. Hukuk tarihinde de ilk defa kasten insan öldürme ile kazara insan öldürme birbirinden ayrılmıştır. Ceza kanunları sosyal sınıflara göre düzenlenmiş ve bazı suçlarda ceza tüm aileye verilmiştir.

⭐Hitit Kanunundan Bazı Maddeler;

Hitit kanunlarında hırsızlığa ölüm cezası verilmez, çalınan malın üç katı gümüş ödeme cezası verilir ve ayrıca hırsızlık yapana dayak atılırdı.
Başkasının tarlasını yakan bir kimse yakalanırsa tarlası yanan kişiye köle olarak verilir.
Büyücülük yapan sosyal konumuna göre ölümle cezalandırılır ya da sürgün edilir.
Bir kişi kralın hükmüne karşı gelirse onun evi harap edilir.

Avrupa’da Hukuk

Eski Çağ’da Akdeniz çevresinde kurulan Antik Yunan (Helen) medeniyetinde, Doğu medeniyetlerinden esinlenerek kanunlar yazılı hale getirilmiştir. Bu dönemde, Atinalı Solon ve Spartalı Lycurgus gibi isimler, kanun koyucu olarak öne çıkmıştır. Antik Yunan hukukunda evlilik, boşanma, veraset ve cinayet gibi konulara dair esaslar ve cezalar belirlenmiş, Roma Dönemi’nde ise 12 Levha Kanunları hazırlanarak modern hukuk sisteminin temelleri atılmıştır. Bu kanunlarda özellikle sınıflar arası eşitlik ilkesine ve mülkiyet hakkına büyük önem verilmiştir.

12 Levha Kanunları

İtalya Yarımadası’nda kurulan Roma Devleti’nin ilk yazılı kanunları, 12 Levha Kanunları olarak bilinir (Görsel 2.25). Bu kanunlar, soylular ve halk arasındaki sınıf mücadelesi sonucunda hazırlanmış ve on iki bronz levhaya kazınmıştır.

Aile Hukuku: Kanunlar, aile ilişkilerini ve evlilik düzenini belirleyen kuralları içeriyordu. Baba, aile üzerindeki mutlak otoriteye sahipti (pater familias). Ayrıca boşanma, miras ve evlat edinme gibi konulara dair düzenlemeler yapılmıştı.
Mülkiyet Hukuku: Mülkiyet hakları ve toprak sahipliği üzerine önemli hükümler bulunuyordu. Toprak anlaşmazlıkları, mal varlığı transferi ve borç ilişkileri gibi mülkiyetle ilgili konular ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştı.
Borç Hukuku: Borç ilişkileri ve bu borçların nasıl ödeneceğiyle ilgili hükümler yer alıyordu. Borcunu ödeyemeyenlerin durumu ve alacaklıların hakları düzenlenmişti. Örneğin, borcunu ödeyemeyen kişiler, alacaklılarına teslim edilebiliyordu.
Ceza Hukuku: Kanunlarda suçlar ve bunlara verilecek cezalar belirtilmişti. Hırsızlık, adam öldürme ve kişisel hakların ihlaline karşı cezalar öngörülmüştü. Cezalar arasında para cezaları, fiziksel cezalar ve ölüm cezaları bulunuyordu.
Sınıf Ayrımı: 12 Levha Kanunları, sınıf ayrımını da yansıtıyordu. Patriciler ile plebler arasındaki sosyal sınıf farkı belirgin şekilde korunmuştu. Örneğin, patricilerle plebler arasındaki evlilikler yasaklanmıştı.

Türkistan’da Hukuk

Eski Çağ’da Türkistan coğrafyasında, yazılı olmayan töre hukuku uygulanmıştır. Bu hukuk kurallarının kaynağı Gök Tanrı inancına dayanıyordu. Töre hukukunda kurallar, kurultaylarda belirlenmiş ve “eşit suça eşit ceza” ilkesi benimsenmiştir. Türkistan toplumlarında adalet, iyilik, eşitlik ve kişilik hakları ön planda tutulmuş; konargöçer yaşam tarzından dolayı kimseye uzun süreli hapis cezası verilmemiştir. Ancak, devlete isyan, askerlikten kaçma, cinayet ve hırsızlık gibi ağır suçlar ölüm cezası ile cezalandırılmıştır.

Hun Kanunları

Hun Kanunları, Asya Hun Devleti ve Avrupa Hun Devleti gibi eski Türk devletlerinde uygulanan, yazılı olmayan, ancak halk arasında töre adı verilen geleneksel hukuk kuralları çerçevesinde gelişen kanunlardan oluşmaktaydı. Hun toplumunda uygulanan hukuk sistemi, Türk toplumlarının genel karakterine uygun olarak sözlü geleneklere dayanıyordu ve “töre” adı verilen bu kurallar Gök Tanrı inancı çerçevesinde şekillenmişti.

Törenin Kaynağı: Hun kanunlarının temel kaynağı Töre idi. Töre, Türk toplumlarında asırlardır uygulanan ve değişmeden aktarılan geleneksel kuralların toplamıdır. Töre, adalet, eşitlik ve toplumsal düzenin korunmasını sağlamak için temel dayanak olarak kabul edilmiştir. Töreye göre, ülkeyi yönetme yetkisi, Gök Tanrı’nın hükümdara verdiği “kut” kavramıyla meşrulaştırılmıştır. Töre, sadece hükümdar için değil, tüm toplum için bağlayıcıdır.
Eşit Suça Eşit Ceza: Hun hukuk sisteminde eşit suça eşit ceza ilkesi benimsenmişti. Bu ilke, suç işleyen herkesin sosyal statüsüne bakılmaksızın adil bir şekilde cezalandırılmasını öngörüyordu. Cezalar, suçun büyüklüğüne ve toplum üzerindeki etkisine göre belirleniyordu.
Suç ve Cezalar: Hun toplumunda bazı suçlar, devletin ve toplumun bütünlüğünü tehdit ettiği için ağır cezalara çarptırılıyordu. Özellikle:
- Devlete isyan,
- Askerlikten kaçma,
- Cinayet,
- Hırsızlık gibi suçlar ölüm cezası ile cezalandırılıyordu.
- Daha hafif suçlar ise genellikle para cezası veya malların elden çıkarılmasıyla sonuçlanıyordu. Fakat konargöçer yaşam tarzına uygun olarak, Hun toplumunda uzun süreli hapis cezası verilmezdi. Hapis cezası yerine daha hızlı ve kesin sonuç veren cezalar uygulanırdı.
Askeri ve Toplumsal Disiplin: Hun Devleti’nde askerlik, toplumun her bireyi için bir görevdi. Orduda ve toplumda sıkı bir disiplin uygulanıyordu. Hun toplumunun konargöçer yapısı gereği, orduda komutanlık yapan kişiler aynı zamanda idari görevlere sahipti ve bu askeri disiplin devlet işleyişine de yansımıştı.
Toplumsal Düzen ve Adalet: Töre, toplumdaki her bireyin haklarını ve sorumluluklarını belirlerdi. Törede adalet, eşitlik ve kişilik hakları gibi konulara büyük önem verilirdi. Toplumsal düzeni bozan davranışlar, genellikle hızlı ve sert bir şekilde cezalandırılırdı.
Kurultay ve Toy: Hun kanunlarının uygulanmasında ve yönetimle ilgili kararların alınmasında Kurultay veya Toy adı verilen meclisler önemli rol oynardı. Kurultay, devlet yönetimi ve hukuk sisteminin işlemesi için en yüksek danışma organıydı. Hükümdar, önemli kararları alırken kurultaya danışır ve toplumun ileri gelenleriyle birlikte hareket ederdi. Bu meclislerde töreye uygun kararlar alınarak hukuk düzeninin devamı sağlanırdı.
Mülkiyet Hakları: Hun kanunlarında mülkiyet ve toprak sahipliği önemli bir yer tutardı. Toprakların yönetimi ve kullanımı, töreye göre belirlenirdi. Topluluklar arasında toprak anlaşmazlıkları olduğunda, kurultayda bu meseleler çözülür ve adalet sağlanırdı.

Eski Çağ’da Aile ve Kadın

Mezopotamya’da

Sümerler ve Babilliler, evlilik, eşlerin ve çocukların hukuki sorumlulukları, soyun devamı, evlatlık edinme, aile ekonomisi, miras, boşanma, velayet ve nafaka gibi konulara dair kanunlar hazırlayarak aile birliğini korumayı amaçlamışlardı. Ancak, Mezopotamya kanunlarında kadınlar ve erkekler arasında uygulanan kural ve cezalar eşit değildi. Bu kanunlar genellikle erkeklerin menfaatine yönelik düzenlenmişti. Urkagina ve Hammurabi Kanunları, ataerkil bir anlayışa uygun olarak şekillendirilmişti.

Anadolu’da

Hititler, toplumun temel yapı taşı olan aile kurumuna büyük önem verdiler. Evlilik sözleşmesi ile kadın, erkek ve bu evlilikten doğacak çocukların haklarını kanunlarla güvence altına aldılar. Hitit toplumunda kadınlar, işçi, ebe ve şifacı olarak çalışma hayatına aktif şekilde katıldılar.

Avrupa’da

Roma’da aileler, “paterfamilias” olarak adlandırılan, ailedeki yaşça en büyük erkeğin hâkimiyeti altında yaşayan bireylerden oluşurdu. Bir kadının evlilik yoluyla eşinin ailesine katılabilmesi için, eşinin babasının hakimiyeti altına girdiğini kabul eden bir sözleşme imzalaması gerekirdi. Roma’da kadınlar, ekonomik ve sosyal haklarını, hakimiyeti altına girmeyi kabul ettikleri vasileri aracılığıyla kullanabilirlerdi. Kadınların toplum içindeki statüleri, bu vasilik ilişkisine göre belirlenirdi.

Türkistan’da

Türklerde aile, devletin temeli olarak kabul edilmiştir ve ailenin töresi, devletin yazısız kanunlarının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Ataerkil bir aile yapısına sahip olan Türk toplumunda, babanın hak ve özgürlükleri diğer medeniyetlerde olduğu gibi sınırsız değildir. Türk aile yapısında babanın temel görevi, ailesini korumak, geçimini sağlamak, çocuklarını yetiştirmek ve onları yeterli olgunluğa eriştiklerinde kendi ailelerini kurmaları için desteklemektir. Konargöçer yaşam tarzını benimseyen Türklerde, kadın ailede erkekle eşit haklara sahip bir üye olarak kabul edilmiştir.

🚀 NOT:

Özgürlük= Her türlü dış etkiden bağımsız olarak insanın kendi iradesine, kendi düşüncesine göre karar vermesi veya davranması durumu hürlük, hürriyet
Adalet= Hak ve hukuka uygunluk, hakkı gözetmek
Hukuk= Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü
Kısas= Bir suçluyu, başkasına yaptığı kötülüğü kendisine aynı biçimde uygulayarak cezalandırma
Töre= Bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş davranış ve yaşama biçimlerinin, kuralların, görenek ve geleneklerin, ortaklaşa alışkanlıkların, tutulan yolların bütünü, adet
Kurultay= Eski Türklerde ve Moğollarda devlet işlerinin görüşülüp karar bağlandığı meclis
Senato= Eski Roma’da özellikle soylulardan oluşan yöneticiler meclisi
Yazıt= Bir kimse veya bir olayın anısını yaşatmak için bir şey üzerine kazılan yazı, kitabe
Mahkeme= Bir yargıçtan veya bazen savcı ve yargıçlardan oluşan bir kurulun, yargı görevini yerine getirdikleri yer
Köle= Savaşta tutsak alınan, yabancı ülkelerden zorla kaçırılıp özgürlükten yoksun bırakılan veya başkasından satın alınan kimse, esir