Dünya Nüfusunun Tarihsel Süreçteki Değişimi
Genel olarak insanlık tarihi boyunca Dünya nüfusu sürekli artmıştır. Ancak bazı dönemlerde bu artışlarda yavaşlama olurken bazı dönemlerde ise hızlanma söz konusu olmuştur. Dünya nüfusunda ani artışların olduğu dönemlere sıçrama dönemi denilmektedir. Dünya nüfusunda genel olarak 3 ana sıçrama dönemi yaşanmıştır.
- Birinci Sıçrama Dönemi: Yaklaşık 1 milyon yıl önce insanın çeşitli aletleri icat etmesiyle
başlamıştır. Böylece yetersiz beslenme azalmış ve vahşi hayvanlara karşı mücadelede ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu durum nüfus artışını olumlu yönde etkilemiştir. - İkinci Sıçrama Dönemi: Yaklaşık 10.000 yıl önce yerleşik hayata geçen insanlar, hayvanları
evcilleştirmiş ve tarımla uğraşmışlardır. İnsanların hayat standartlarına olumlu etki yapan bu
gelişme ile dünya nüfusunda ikinci sıçrama dönemi yaşanmıştır. - Üçüncü Sıçrama Dönemi: Sanayi Devrimi’yle beraber meydana gelmiştir. Sanayi Devrimi nüfusun artmasına yol açtığı gibi nüfusun dağılışında ve demografik özelliklerinde de büyük değişimler yaratmıştır. Sanayi Devrimi’yle birlikte en önemli nüfus artışı ve değişimi Avrupa Kıtası’nda yaşanmıştır. Tıp alanında önemli ilerlemeler kaydedilmiş; beslenme ve sağlık koşulları düzelmiştir. Ortalama yaşam süresi artmış, ölümler ise azalmıştır.
📝 Nüfusun gelişim seyrine bağlı olarak yapılan hesaplamalar, dünya nüfusuna ait artış hızının 1970’lerden itibaren düştüğünü göstermektedir. Nüfus artış hızı 1970 itibarıyla yıllık %2’nin üzerinden yavaş yavaş düşmeye başlamış, 2010’da %1 civarında olan bu hızın 2050’ye gelindiğinde ise %0,5 düzeyine düşeceği tahmin edilmektedir. Buna rağmen dünya nüfusu artmaktadır.
Dünya’da Nüfusun Dağılışı
Nüfus, dünya üzerinde her yere dengeli dağılmamıştır. Bazı yerler sık, bazı yerler seyrek nüfuslu iken bazı yerlerde ise nüfus bulunmamaktadır. Nüfusun yeryüzüne dağılışında etkili olan faktörler doğal ve beşeri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Doğal Faktörler
İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinde nüfusun dağılışında doğal faktörler daha etkili olmuştur. İnsanlar iklimin elverişli olduğu alanlarda, tarıma elverişli ve su kaynaklarının bulunduğu topraklarda yaşamıştır.
İklim
Sıcaklığın çok yüksek olduğu ve çok düşük olduğu kuşaklar, ılıman kuşağa göre daha az nüfuslanmış durumdadır. Özellikle Asya’nın doğusu, güneyi ve güneydoğu kıyıları, Avrupa Kıtası ve ABD’nin doğu kıyıları oldukça nüfuslanmış yerlerdir.
Yıllık toplam yağış miktarının az olduğu alanlar su kaynaklarının yetersiz olması nedeniyle nüfusun oldukça az veya hiç olmadığı yerlerdir. Bu nedenle çöller, kutuplar ve Ekvatoral kuşakta deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan yerler oldukça az nüfuslanmış durumdadır. Özellikle dönenceler civarındaki karaların iç kesimleri ve Orta Asya’daki çöl bölgeleri az nüfuslanmış yerlerdir.
Yeryüzü Şekilleri
Yükseltinin fazla olduğu ve yer şekillerinin engebeli olduğu yerler az nüfuslanmış yerlerdir. Bunun nedeni ise yüksek ve engebeli yerlerde ulaşım elverişsizdir, tarım alanları dardır ve iklim genellikle elverişsizdir. Alp, Himalaya, Kayalık ve And dağlarının civarları nüfus olarak az olan yerlerdir.
Toprak Yapısı
Tarıma elverişli topraklar ve gür otlakların olduğu yerler tarım ve hayvancılıkla uğraşan insanlar için elverişli alanlardır. Bu nedenle bu tür yerlerde nüfuslanma fazladır. Aynı zamanda geniş tabanlı vadi ovaları ve delta ovalarında toprakların verimli olması nedeniyle nüfuslanma fazladır. Özellikle Ganj, İndus, Nil, Fırat ve Dicle nehirlerinin vadi tabanları ve delta ovaları sık nüfusludur.
Kara ve Denizlerin Dağılışı
Karaların oranının fazla olduğu Kuzey Yarım Küre, Güney Yarım Küre’ye oranla daha fazla nüfuslanmıştır. Özellikle de Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında karaların fazla olmasından ve elverişli iklimden dolayı nüfus oldukça fazladır.
Su Kaynakları
Su kaynaklarının çevresinin yeterli olduğu alanlar fazla nüfuslanırken; yetersiz olduğu alanlar az nüfuslanmıştır. Nil, İndus, Fırat, Dicle ve Ganj nehirlerinin çevresi nüfusun toplandığı alanlardır.
Beşeri Faktörler
Tarihi Faktörler
İlk yerleşmelerin olduğu alanlar günümüzde de nüfusun yoğunlaştığı alanlardır. Dini ve kültürel unsurların bu bölgelerde bulunması nüfusun yoğun olmasında etkilidir. Nil, Mezopotamya, Hint ve Çin medeniyetlerinin ortaya çıktığı alanlar bugün de nüfus bakımından yoğundur.
Tarım
Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu alanlar geçmişte de günümüzde de nüfuslanması fazla olan yerlerdir. Tarımsal faaliyetlerin gelişmiş olduğu yerler sık nüfusludur. Nil, İndus ve Ganj deltaları en güzel örneklerdir.
Sanayi
Sanayi faaliyetleri, nüfusun nitelik ve nicelik özellikleri ile nüfus hareketleri üzerinde en fazla etkiye sahip faktördür. Sanayi ile birlikte nüfus artış hızı en yüksek seviyelere ulaşmıştır. Sanayinin gelişmiş olduğu yerlerde iş imkanlarının da fazla olması nedeniyle nüfuslanma fazladır. Özellikle Batı Avrupa, Doğu Asya ve Kuzey Amerika sanayi faaliyetleri nedeniyle yoğun nüfusa sahiptir.
Madencilik
Maden bulunması ve işlenmesi için fabrika kurulması iş imkanlarını artırdığı için nüfuslanmaya neden olmaktadır. Özellikle Almanya’nın Ruhr Bölgesi madencilik faaliyetleri sebebiyle yoğun nüfusa sahiptir.
Turizm
Turizm önemli bir geçim kaynağıdır. Bu nedenle turizm faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde nüfus da yoğundur. Akdeniz kıyı kuşağındaki ülkelerde yaz mevsiminde; kış mevsiminin uzun sürdüğü ve dağlık bölgelerde ise kış mevsiminde yoğun nüfus artışı gözlemlenmektedir.
Ulaşım
Ulaşım olanaklarının iyi olduğu bölgelerde sanayi, ticaret ve turizm gibi faaliyetlerde iyi olduğu için nüfus da yoğunlaşır. Buna en güzel örnek; Londra’dır.
Ticaret
Geçmişte İpek Yolu ve Baharat Yolu üzerindeki yerlerin sık nüfuslandığı görülmüştür. En önemli ekonomik faaliyet olan ticaretin iyi olduğu yerlerde nüfuslanma yüksektir. Günümüzde önemli limanların ve kavşak noktalarının nüfusu oldukça fazladır.
⭐Dünya Üzerinde Sık Nüfuslanmış Yerler
- Muson Asyası= Bol yağışlı olmasından dolayı tarım yönünden verimlidir. Çin, Hindistan, Endonezya ve Malezya bu bölgededir.
- Japonya= Sanayileşme ve madencilik yönünden gelişen Japonya’nın nüfusu oldukça yoğundur.
- Akarsu Havzaları ve Deltalar= Tarım koşulları elverişlidir. Nil, Ganj, İndus, Fırat ve Dicle akarsu havzaları nüfus yönünden yoğundur.
- Batı Avrupa= Yükseltinin az, toprakların tarıma elverişli, ılıman iklim bölgesi, madencilik, endüstri ve ticaretin fazla olması nedeniyle nüfus bakımından yoğundur.
- Kuzey Amerika’nın Doğu Kıyılar= Yer şekillerinin yerleşmeye elverişli olması; sanayi, tarım, deniz, uygun iklim koşulları ve ulaşım kolaylığı nedeniyle sık nüfuslanmıştır.
⭐Dünya Üzerinde Seyrek Nüfuslanmış Yerler
- Ekvator Kuşağı= Tropikal kuşakta Amazon ve Kongo Havzaları gibi alçak yerler; yüksek sıcaklık, nemlilik, sık ormanlar ve bataklıklar nedeniyle az nüfuslanmıştır.
- Kutuplar ve Çevresi= Antarktika, Gröland, Alaska, Kanada’nın Kuzeyi, İskandinav Yarımadası ve Sibirya az nüfuslanmıştır. Bunun nedeni ise düşük sıcaklıklardır.
- Yükseltinin ve Engebenin Fazla Olduğu Alanlar= İklim koşullarının her türlü ekonomik faaliyeti sınırlandığı yerler az nüfuslanmıştır. Örneğin; Alpler, Himalayalar, And ve Kayalık Dağları gibi.
- Çöller= Dönenceler çevresindeki Meksika, Büyük Sahra, Arabistan, Kalahari, Gibson çölleri ile karaların içerisinde bulunan Büyük Tuz Gölü Çölü, Asya’nın iç kesimleri su kaynaklarının yetersizliği ve sıcaklık ortalamalarının yüksekliği nedenleri ile az nüfuslanmıştır.
- Bataklıklar= Yağış miktarının fazlalığı, toprağın ıslaklığı nedeniyle verimsizdir. Bu nedenle az nüfuslanmıştır.
