Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatı, 1923 yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesi ile başlamıştır. Toplumsal yaşam ve yönetim biçimdeki değişiklikler edebiyata da doğrudan yansımıştır.
Cumhuriyet döneminde roman 1923-1950 yılları ve 1950-1980 yılları olmak üzere iki ayrı başlık altında incelenmektedir.
1923-1950 Yıllarında Cumhuriyet Dönemi Romanının Genel Özellikleri
- Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında çoğu yazar Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı ile ilgili olayları tema olarak ele almışlardır.
- Atatürk ilke ve inkılapları çerçevesinde ortaya çıkan çağdaş yaşamın da konu olarak işlendiği görülmektedir.
- Anadolu insanı, yaşamı, ahlak bozuklukları, yanlış Batılılaşma ve hurafeler üzerinde durulmuştur.
- Halk-aydın çatışması romanlarda ele alınan temalardan biri olmuştur.
- Gözlemci-gerçekçi bir şekilde toplum sorunlarına değinilmiştir.
- Romanlarda realist bir bakış açısı bulunmaktadır.
- Bu dönemde ön plana çıkan sanatçılar Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar ve Reşat Nuri Güntekin olmuştur. Bu sanatçılar Milli Edebiyat Dönemi’nde başlayan Anadolu’ya yönelme anlayışı devam ettirmişlerdir. Aynı zamanda Kurtuluş Savaşı’nı ve yeni rejimi de eserlerinde ele almışlardır.
- Ezilen halkların içinde bulunduğu durumlar, kasaba ve şehirlerde yaşayan dar gelirli insanların yaşam mücadeleleri ise toplumcu gerçekçi anlayışla Sabahattin Ali ve Sadri Ertem en başarılı şekilde dile getiren sanatçılardır.
- Ahmet Hamdi Tanpınar, Abdülhak Şinasi Hisar ve Peyami Safa da bu dönemde bireyin içsel sıkıntıları üzerine yoğunlaşmışlardır.
- Cumhuriyet’in ilk on yılında sanat, toplum içindir anlayışı azalmış; birçok sanatçı bireylerin psikolojik durumlarının işlendiği psikolojik roman türüne yönelmişlerdir. Halide Edip Adıvar’ın “Handan”, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” ve Peyami Safa’nın “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” adlı eserleri dönemin psikolojik roman örnekleri arasında yer almaktadır.
- Bu dönem romanları tezli, güdümlü romanlar olarak yazılmıştır. Kurtuluş Savaşı, o sıradaki toplumun durumu ve savaş sonrası durum birçok romana konu olmuştur. Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Yaban”, Kemal Tahir’in “Devlet Ana” adlı romanları tezli roman örnekleridir.
- 1940’lı yıllarda ikinci dünya savaşının açtığı yıkım ve sanayileşmenin getirmiş oldukları sıkıntılar ile göç sorunu ele alınmıştır.
- Bu yıllarda önemli gelişmelerden birisi de köy romancılığıdır. Köy gerçekleri romanlarda güçlü bir gözlemle dile getirilmiştir.
📚EK BİLGİ:Gözlemci Gerçekçilik; Gözlem ve tasvir yoluyla bireyin sosyal hayat içindeki sorunlarının realist bir bakış açısıyla ele alınması demektir. Bu dönemde sanatçılar romanlarında Cumhuriyet devrimlerini, yeni kurum ve değerleri ele alan romanlar yazmıştır.
1950-1980 Yıllarında Cumhuriyet Dönemi Romanının Genel Özellikleri
Bu dönemin romanları dört ana başlık altında incelenmektedir;
- Milli duyarlılığı yansıtan romanlar
- Bireyin iç dünyasını esas alan romanlar
- Toplumsal gerçekçi romanlar
- Modernizmi esas alan romanlar
Milli Duyarlılığı Yansıtan Romanlar ve Özellikleri
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar ve Reşat Nuri Güntekin; Milli Edebiyat Dönemi’nde başlayan Anadolu’ya yönelme anlayışı devam ettirmişlerdir. Aynı zamanda Kurtuluş Savaşı’nı ve yeni rejimi de eserlerinde ele almışlardır.
- Milli Edebiyat döneminde başlayan Anadolu’yu ve Anadolu insanının yaşamını anlatma çabasını bu dönem yazarları da göstermiştir. Bu dönem sanatçıları Anadolu’yu gezerek ve görerek daha gerçekçi olarak yazmışlardır.
- Aynı zamanda bu anlayışta yazan yazarlar romanlarında Birinci Dünya Savaşı’nı, Kurtuluş Savaşı’nı ve sonrasındaki Anadolu hayatını konu olarak işlemişlerdir.
- Halk-aydın ya da Doğu-Batı çatışması yine romanlarda görülmektedir.
- Ahlaki bozukluklar, hurafeler, yanlış Batılılaşma konular ı da romanlarda ele alınmıştır.
- Atatürk ilke ve inkılapları romanlarda sıkça işlenmiştir.
- Realist bir anlayışla yazılmışlardır.
- Yakup Kadri, Halide Edip ve Reşat Nuri dışında; Mithat Cemal Kuntay, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Hüseyin Nihal Atsız, Bahaeddin Özkişi, Münevver Ayaşlı, Emine Işınsu ve Sevinç Çokum da bu dönemin başarılı yazarlarındandır.
Toplumcu Gerçekçi Romanlar ve Özellikleri
- Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Fakir Baykurt, Talip Apaydın, Kemal Tahir, Mahmut Makal, Dursun Akçam, Necati Cumalı, Tarık Buğra, Samim Karagöz gibi isimler bu dönemde köy-kasaba edebiyatı olarak da adlandırılan bir tarza yönelmişlerdir.
- Köylerdeki toprak kavgaları, ağa-köylü, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, öğretmen-imam çatışması, köyden kente göç ve sorunları, dar gelirli kişilerin sorunları ve geçim mücadelesi gibi konular romanlarda sıklıkla işlenmiştir.
- Markist ve sosyalist düşünceden etkilenmişlerdir.
- Romanlarda ideoloji ön plana çıkmıştır.
- Sanat, toplum içindir anlayışı ile hareket etmişlerdir.
- Yazarlar, kendi düşüncelerini okuyucuya aktarmak ve halkı aydınlatmak için romanı araç olarak görmüşlerdir.
- Toplumsal sorunlar sıklıkla ele alınmıştır.
- Toplumsal düzensizlik ve adaletsizlik romanlarda sorgulanmıştır.
- Konuşma dili kullanmışlar, karakterler yaşadıkları çevrenin dili ile konuşturulmuştur.
- Kahramanlar ruhsal ve fiziksel olarak tasvir edilmiştir.
- Gözleme dayalı yazılmışlar ve betimlemelere çok sık başvurmuşlardır.
- Realizm ve natüralizm akımlarının etkileri romanlarda görülmektedir.
Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Romanlar ve Özellikleri
- 1923-1950 yılları arasında da bireyin iç dünyasını yansıtan eserler görülmektedir.
- Psikolojik roman anlayışı asıl bu dönemde benimsenmiştir.
- İnsan gerçeği, psikolojik yönüyle anlatılmıştır.
- Bireyin bunalımı, sıkıntısı, yalnızlığı, yabancılaşması, hesaplaşması gibi temalar işlenmiştir.
- Olaylar ve insanlar aracılığı ile bireyin iç dünyası aydınlatılmaya çalışılmıştır.
- Bu eserlerde bireyin psikolojisi çözümlenmiştir.
- Psikolojik tasvir ve tahliller oldukça fazladır.
- Bilinç akışı, iç konuşma, iç gözlem, empati gibi teknikler kullanılmıştır.
- Psikoloji ve psikiyatri biliminde yararlanılmıştır.
- Peyami Safa, Abdülhak Şinasi Hisar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Tarık Buğra, Samiha Ayverdi gibi sanatçıların dönemin başarılı örneklerini vermişlerdir.
Modernizmi Esas Alan Romanlar ve Özellikleri
- Modernizm; geleneksel olanı yeni olana yaklaştırma, yerleşik ve alışılmış olanın dışına çıkarak yeni olana yaklaşma eğilimine verilen addır.
- Yerleşik kurallara ve toplumun bayağılığına isyan içerir.
- Yaşamın çok boyutlu olduğunu ve kavranmasının zor olduğunu savunmuşlardır.
- Gerçeklerin göründüğü gibi olmadığını da savunmuşlardır.
- Bilinç akışı, bilinçaltı, iç çözümleme, iç konuşma, geriye dönüş ve postmodern anlatım tekniklerinden yararlanmışlardır.
- Şiirsel ve alegorik bir anlatım benimsemişlerdir.
- Kişilerin bunalımları ve toplumun çatışmaları ele alınıp işlenmiştir.
- Toplumsal değerleri yansıtma gibi bir amaçları yoktur.
- Yazar, eserlerinde kendi “ben”ini oluşturmuştur.
- Parçalanmış gerçeklik karşısında kuşkucu ve tedirgin olan, iç dünyasına çekilen, yabancılaşan, toplumla çatışan, karamsar, bunalımlı, zayıf bireyi konu edinmişlerdir.
- Kronolojik olarak geriye dönüşlerin fazla olduğu eserlerdir.
- Olay örgüsü ve mekan kavramı önemli değildir.
- Geleneksel anlatım ve geleneksel yapıdan uzaklaşmışladır.
- Yusuf Atılgan, Oğuz Atay, Ferit Edgü, Adalet Ağaoğlu, Oktay Akbal ve Mehmet Eroğlu bu dönemin önemli yazarlarındandır.
📚EK BİLGİ:Modernizm, 19. yüzyılda Batı’da Aydınlanma Dönemi’yle gelişen, pozitivizme dayanan bilim anlayışı, insana her alanda sürekli ilerlediği ve geliştiği inancını aşılamıştır. Bu durum insanoğlunun hayata ilişkin iyimser bir bakış geliştirmesini sağlamıştır. Geleneksel-gerçekçi roman da bu temel üzerinde şekillenmiştir. Dünya edebiyatında modernizm akımı ile eser vermiş önemli yazarları; James Joyce, Franz Kafka, Virginia Woolf, Marcel Proust, Robert Musil, William Faulkner’dır.
Dünya Edebiyatında Roman (20. Yüzyıl Çerçevesinde)
20. yüzyıldaki sosyal ve teknolojik gelişmeler romana yansımıştır. Romanlarda modern hayatın getirdiği bunalım, bireyin iç dünyası, bilinçaltı gibi konular sıklıkla işlenmiştir. Böylelikle modern ve postmodern roman anlayışı ortaya çıkmıştır. Hayali olayların anlatıldığı fantastik romanlarda bu dönemde artış göstermiştir. Bu dönemin en önemli romancıları; John Steinbeck, Ernest Hemingway, Thomas Mann, Jaun Paul Sartre, Albert Camus, Bernard Shaw, Cengiz Aytmatov, Knut Hamsun’dur.
Bu dönemden önce roman türünün en başarılı örnekleri ise:
- Charles Dickens: İki Şehrin Hikâyesi / Oliver Twist
- Daniel Defoe: Robinson Crusoe
- Goethe: Genç Werther’in Acıları
- Thomas Mann: Buddenbrook Ailesi
- Victor Hugo: Sefiller / Notre Dame’ın Kamburu
- Balzac: Vadideki Zambak / Goriot Baba
- Flaubert: Madam Bovary
- Dostoyevski: Suç ve Ceza / Karamazov Kardeşler
- Tolstoy: Anna Karenina / Savaş ve Barış
- Gorki: Ana / Benim Üniversitelerim
- Turgenyev: Babalar ve Oğullar
- Cengiz Aytmatov: Gün Olur Asra Bedel / Beyaz Gemi
- John Steinbeck: Fareler ve İnsanlar / Gazap Üzümleri
📚EK BİLGİ:
Postmodernizm; modern yaşamı sorgulamak, modern dünyanın karmaşası karşısında ironik bir tavır sergilemek, akıl ve mantığı zorlayan imaj dünyası oluşturmak, sanat ve gerçek hayat arasındaki bağı koparmak, gerçek ve kurmacanın iç içe olduğunu göstermek gibi amaçları olan akımdır.
✍ İlişkili Ders Notu: Dünya Edebiyatında Roman Türünün Gelişimi
