Karakterleri göz önüne alınarak gametlerin birleştirilmesi işlemine çaprazlama denir.
Monohibrit Çaprazlama
Bir karakter bakımından farklı olan iki homozigot bireyler çaprazlandığında ortaya çıkan döllerin atalarından baskın olanının fenotipini gösterdiği görülmüştür. Bu çaprazlama sonucu oluşan döller heterezigottur ve hepsi bir baskın bir çekinik gen taşırlar. Bu bireylere monohibrit denir. Bu bireyler arasındaki çaprazlamaya ise monohibrit çaprazlama denir.
Çaprazlanan ebeveynlere parenatal (atasal) döl denir ve P harfiyle gösterilir. Çaprazlama sonucu oluşan yavrulara F1 (filial/oğul) dölü denir. F1 dölünün kendi arasında çaprazlanmasıyla oluşan kuşağa F2 dölü denir. Mendel, tüm özellikleri taşıyan ilk üç kuşağı (P, F1 ve F2 ) izlemiş ve tüm sonuçları kayıt altına almıştır
Monohibrit çaprazlama sonuçlarına göre 3/4 ‘ü baskın, ¼’ü çekinik fenotipte F2 dölleri elde edilir. Monohibrit çaprazlamada fenotip oranı 3:1, genotip oranı 1:2:1 şeklindedir. Genotip çeşidi 3 ve fenotip çeşidi 2’dir.
Bireyin kendi genotipindeki bir bireyle çaprazlanmasına kendileştirme denir. F1 bireylerinin kendileştirilmesi ile F2 dölü elde edilir.
Örnek Bir Monohibrit Çaprazlama
Monohibrit Çaprazlamadan Çıkarılan Sonuçlar
- Bir çift alel genden her biri gametlere eşit bir olasılıkla, değişmeden, bağımsız olarak geçer. Buna ayrılma yasası denir.
- F2’de elde ettiği fenotip sonuçlarına göre F1’de gizli kalan çekinik özelliğin F2’de ortaya çıkmıştır.
- Zıt karakterli saf ırkın çaprazlanması sonucu oluşan F1 dölündeki ütün bireyler birbirinin aynısıdır. Buna benzerlik yasası denir.
- Melezlerin kendi aralarında çaprazlanmasıyla belirli özelliklerin önceden tahmin edilen oranlarda ortaya çıkması gametlerin rastgele birleşmesiyle ilgilidir. Buna bağımsız dağılım yasası denir.
Monohibrit Çarpazlamada Fenotip, Genotip Çeşidi ve Oranı
| Özellik Adı | Monohibrit Çaprazlama |
|---|---|
| Fenotip Çeşidi | 2 |
| Fenotip Oranı | 3:1 |
| Genotip Çeşidi | 3 |
| Genotip Oranı | 1:2:1 |
Punnett Karesi
Punnett karesi yöntemi, genetik çaprazlama sonuçlarını tahmin etmede kullanılan bir diyagram yöntemidir. Punnett karesinde erkek bireyin gametleri yatay, dişi bireyin gametleri dikey sütunlara yazılarak diyagram doldurulur.
Dihibrit Çaprazlama
İki bakımından melez olan iki dölün çaprazlanmasına dihibrit çaprazlama denir. Dihibrit çaprazlama iki adımda gerçekleştirilir.
- Birinci adım, dihibrit çaprazlamada kullanılacak gametlerin genotipinin belirlenmesi
- İkinci adım, elde edilen gametlerin punnett karesinde çarpazlanması
📚 Birinci adım için bir önceki konudaki alellerin gametlere ayrılması başlığını okuyabilirsiniz.
Dihibrit Çaprazlanacak Gametlerin Bulunması
Gametlerin Dihibrit Çaprazlanması
Dihibrit Çarpazlamada Fenotip, Genotip Çeşidi ve Oranı
| Özellik Adı | Dihibrit Çaprazlama |
|---|---|
| Fenotip Çeşidi | 4 |
| Fenotip Oranı | 9:3:3:1 |
| Genotip Çeşidi | 9 |
| Genotip Oranı | (1:2:1) X (1:2:1) 1:2:1:2:4:2:1:2:1 |
🚀 Mendel genetiğinde heterozigot karakter sayısı (n) biliniyorsa F1 dölünün kendileştirilmesiyle meydana gelecek F2 dölünün genotip ve fenotip çeşidi sayısı şu şekilde bulunabilir:
- Genotip çeşidi sayısı: 3n
- Fenotip çeşifi sayısı: 2n
Kontrol Çaprazlaması
Baskın fenotipteki birey homozigot veya heterozigot genotipte olabilir. Bunu anlamak için yapılan işleme kontrol çaprazlaması denir. Islah çalışmalarında seçilen canlıların genotipinin öğrenilmesi amacıyla yapılan uygulamalarda kontrol çaprazlaması önem arz etmektedir. Kontrol çaprazlamasına baskın fenotipteki birey ve çekinik fenotipteki birey arasında çaprazlama yapılır. Aşağıdaki resimde kontrol çaprazlamasının bir örneğini görebilirsiniz.
🚀 Kontrol çaprazlamasının sonucuna göre baskın özellik gösteren bireyin genotipi belirlenir.
