Canlıların Temel Bileşenleri: Proteinler

📅 07 Temmuz 2015|12 Eylül 2022
Canlıların Temel Bileşenleri: Proteinler

Konu Özeti

Proteinler, açlık anında en son tüketilen temel bileşendir. Hücre yapısındaki organik bileşiklerin %60’ını proteinler oluşturur. Protein yetersizliğinde zihinsel gelişmede gerileme görülebilir. Protein içeren besinleri hayvansal ve bitkisel olarak sınıflandırabiliriz.

Bu konuda
  • Proteinin özelliklerini ve proteinlerin yapısını oluşturan aminoasitleri
  • Proteinlerin vücutta üstlendiği görevleri
öğreneceksiniz.
Instagram Logo
Bikifi Instagram'da

Proteinler, amino asitlerin zincir halinde birbirlerine bağlanması sonucu oluşan büyük organik bileşiklerdir. Proteinler, açlık anında en son tüketilirler. Kimyasal sindirimleri midede başlar. Proteinler, amino asitlerin yapıtaşlarından oluşan polimerlerdir. Her proteinin kendisine has özelliklerinin olmasını sağlayan özel amino asit dizilimleri vardır. Canlılarda kullanılan 20 çeşit amino asit (canlıdan canlıya değişiklik gösterebilir) vardır.

Proteinin gösterimi

Proteinlerin Genel Özellikleri

  • Proteinler, sindirilmeden hücre zarından geçemezler. Çünkü polimer yapılıdır.
  • Yapılarında peptit bağı bulunmaktadır.
  • DNA şifresine göre ribozomlarda sentezlenir. Proteinlerin farklı yapılarda olmasının nedenleri arasında, aminoasitlerin toplam sayısı, aminoasitin miktarı ve aminoasitlerin dizilişinin farklılık göstermesi yer alır. (Proteinlerin farklılık göstermesinin bir diğer nedeni de canlı DNA’larının farklı olmasıdır. Kromozomlar üzerinde dizilmiş olan her bir gen ayrı bir protein şifresi taşır).
  • Bitkiler ihtiyaç duydukları aminoasitleri kendileri sentezler. Hayvanlar ise 20 aminoasit çeşidinden 12 tanesini sentezler; 8 tanesini dışarıdan hazır olarak alırlar. Bu 8 aminoasite esansiyel (temel) aminoasitler denir.
  • Sindirimde hayvanlar yedikleri proteini serbest aminoasitlere parçalayıp bunlarla yeni proteinler sentez.
  • Yüksek sıcaklık, pH gibi nedenlerle proteinlerin yapısı bozulur buna denatürasyon denir. Denatüre olmuş bir protein biyolojik özelliklerini kaybeder ancak besin değerini kaybetmez. Denatürasyonda amino asitler arasındaki peptit bağları korunur, proteinin üç boyutlu yapısı bozulur ve fonksiyon gerçekleştiremez hale gelir.
  • Denatüre olmuş bazı proteinler eski hâline dönebilir. Buna renatürasyon denir.
  • Uzun süreli açlık halinde proteinlerin kullanım sırası; “üreme hücresi proteinleri, kas hücresi proteinleri, sinir hücresi proteinleri” şeklindedir

Proteinlerin Yapı Taşı – Aminoasitler

Bir aminoasitin yapısı

Her aminoasitte karboksil grubu (COOH), hidrojen grubu (H), amino grubu (NH2) ve radikal (değişken) grubu (R) bulunur. Aminoasitlerin sadece radikal grupları değişiklik gösterir. Bu sayede aminoasitler birbirinden farklı özellikler gösterir.

Anahtar Bilgi: Proteinler çok sayıda aminoasitin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

Peptit Bağı: İki aminoasitin birleşmesi aminoasitlerden birisinin karboksil, diğerinin amino gurubu arasında peptit bağı kurulması ile meydana gelir. Dehidrasyon olayı olduğu için bağ oluşumu sırasında su oluşur.

Protein sentezi sırasında peptit bağı oluşumu

Peptitleşme tepkimesinde oluşan peptit bağı sayısı kadar su çıkışı olur. Örneğin 2 aminoasitin girdiği (örnekteki gibi) bir peptitleşme tepkimesinden 1 peptit bağı oluştuğu için 1 molekül su açığa çıkar. N tane aminoasit tepkimeye girseydi n-1 tane peptit bağı oluşacak ve n-1 tane su açığa çıkacaktı.

Proteinlerin Vücutta Üstlendiği Bazı Görevler

  • Bir canlının kendisine ait molekülleri ve yönetimsel organların çoğu proteinler sayesinde işler ve proteinler tarafından yönetilir. Bu yüzden yaşam boyunca sentezlenen proteinlerin düzenleyici ve denetleyici görevleri sürdürmesi canlı için kritik önem taşımaktadır.
  • Hücre yapısındaki organik bileşiklerin %60’ını proteinler oluşturur. Kas, kıkırdak, kemik gibi dokuların oluşumu, yıpranan kısımlarının onarımı için proteinlere ihtiyaç vardır. Örneğin, keratin proteini saç ve tırnak yapısına katılır.
  • Alyuvarın içinde bulunan demirli bir protein olan hemoglobin oksijen ve karbondioksit taşınmasında görevlidir.
  • Akyuvar hücrelerinin ürettiği antikor adı verilen protein yapılı sıvı, hastalık yapıcı mikroorganizmaları çöktürür.
  • Hem hücre içinde hem de hücreler arasında koordinasyonu sağlayan bazı hormonlar protein yapılıdır.
  • Açlık durumunda protein eksikliği nedeniyle kanın osmotik basıncı normalin altına düşer. Kişide ödem oluşur.
  • Hücre zarının yapısında bulunan glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasında etkilidir.

Protein Yetersizliği Sonucu Canlılarda Oluşabilecek Sorunlar

  1. Büyüme yavaşlar hatta zamanla durabilir.
  2. Zihinsel gelişmede gerileme görülebilir.
  3. Hastalık yapan mikroorganizmalara karşı vücudun direnci azalır (savunma sistemi zayıflar), kolay hastalanılır.
  4. Hastalık ağır seyreder, açılan yaralar geç iyileşir.
  5. Alyuvar yapımında aksamalar olabilir.
  6. Uzun süreli açlıklarda kan proteinlerinin bir kısmı enerji üretmek amacıyla kullanıldığında kanın osmatik basıncı düşer ve kanın plazma sıvısı dokular arasında birikmeye başlar. Buna açlık ödemi denir.
  7.  Kanın pıhtılaşması gecikebilir.

Protein Bakımından Zengin Besinler

  • Hayvansal proteinler: Keçi, sığır ve koyun gibi hayvan etlerinde; kümes hayvanlarında, balıklarda, süt ve yumurtada bol miktarda protein bulunur.
  • Bitkisel Proteinler: Baklagillerde (börülce, burçak, fasülye, mercimek, soya …) ve tahıllarda (pirinç, buğday, çavdar, mısır, yulaf …)  bol miktarda protein bulunur.

Not:Hayvansal proteinlerde bitkisel proteinlere göre daha çok esansiyel (temel) aminoasitleri bulunur. Bu yüzden hayvansal proteinler biyolojik olarak daha gereklidir.

Benzer İçerikler
Hücre Zarı ve Madde Alışverişi
Güncel
Biyoloji

Hücre Zarı ve Madde Alışverişi

İçeriğe Git>
İnsanda Dolaşım: Kan Dolaşımı
Güncel
Biyoloji

İnsanda Dolaşım: Kan Dolaşımı

İçeriğe Git>
RNA’nın Yapısı ve Protein Sentezi
Güncel
Biyoloji

RNA’nın Yapısı ve Protein Sentezi

İçeriğe Git>
Sitoplazma ve Organeller
Güncel
Biyoloji

Sitoplazma ve Organeller

İçeriğe Git>
Canlıların Temel Bileşenleri: İnorganik ve Organik Bileşenler
Güncel
Biyoloji

Canlıların Temel Bileşenleri: İnorganik ve Organik Bileşenler

İçeriğe Git>
Canlıların Temel Bileşenleri: Enzimler – Hormonlar – Vitaminler
Güncel
Biyoloji

Canlıların Temel Bileşenleri: Enzimler – Hormonlar – Vitaminler

İçeriğe Git>
Copyright © 2024 Bikifi
Star Logo
tiktok Logo
Pinterest Logo
Instagram Logo
Twitter Logo