Biyografi (yaşam öyküsü), alanında tanınmış kişilerin hayatını anlatan bir yazı türüdür. Biyografi türünde; bilim, siyaset, spor, sanat vb. gibi dallarda tanınmış isimlerin hayatları, tarafsız bir şekilde belgeler ve tanıklar eşliğinde anlatılır. Kişinin önemi ve alanındaki başka biri ile olan farkları anlatılır. Biyografide kronolojik bir sıra izlenebilmekte olup dil sade ve açık olmaktadır. Biyografide diğer türlerden farklı olarak anlatıcı bir kurmaca değil, yazarın kendisidir. Biyografi türünün ilk örneği Antik Yunan’da Plutarkhus’un yazdığı “Hayatlar” adlı eseridir.
Biyografinin Genel Özellikleri
- Biyografi kişinin kendisi tarafından yazılmamaktadır. Biyografiler anlatılan kişinin hayatını araştıran başka kişiler tarafından yazılmaktadır.
- Biyografide ele alınan kişinin tüm yönlerini aktarmak amaçlanır.
- Biyografide konu edinen kişinin hayat hikayesi, fikirleri, görüşleri özellikle anlatılır.
- Biyografiler önemli tecrübe ve örnekler içerdiğinden dolayı gelecek kuşaklar için belgesel niteliğinde bir kaynaktır.
- Biyografiler aynı zamanda belgelere ve örneklere dayandığından dolayı, aynı zamanda tarih açısından da önemli bir kaynak olmaktadır.
- Biyografiler nesnel ve gerçekçi bakış açıları ile yazılmaktadır.
- Biyografilerde, öyküleyici anlatım kullanılmaktadır.
- Dil genellikle göndergesel işlevde kullanılır.
- Divan edebiyatındaki “Tezkire“nin karşılığıdır.
- Eski zamanlarda “Tercüme-i hal” şeklinde kullanılmıştır.
Biyografi Türleri
Biyografi, yazım tekniğine göre üçe ayrılmaktadır.
Bilimsel Biyografi
Bilimsel biyografi; hayatı konu olan kişinin biyografik bilgilerinin kronolojik bir sıra ve alt başlıklar halinde yer aldığı, konu olan sanatçının özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, incelemelere ve araştırmalara dayanarak anlatıldığı çalışmalara denilmektedir. Bilimsel biyografilerde konular başlıklara ayrılmıştır. Bu türe örnek olarak Mehmet Kaplan’ın yazdığı Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser gösterilebilir.
Biyografik Roman
Biyografilerin roman tekniği ile yazılması ile biyografik roman ortaya çıkmaktadır. Bu tür biyografide yazar, roman ve hikayedeki gibi öykü kurgusunun içerisinde olay üslubu ile hayatı anlatılacak kişiyi sanki romanın ana kahramanıymış gibi sunmaktadır.
- Edebiyatımızdaki bazı biyografik romanlar:
- Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı”
- Tahir Alangu’nun “Ömer Seyfettin”
- Mehmet Emin Erişirgil’in “Bir Fikir Adamının Romanı”
- Hasan Ali Yücel’in “Goethe”
- Beşir Ayvazoğlu’nun “Bozgunda Fetih Rüyası”
Nekroloji
Nekroloji, ölen ünlü bir insanın ölümünün hemen sonrasında genellikle gazete ve dergilerde yayımlanan yakın çevresindeki kişilerin ölen insanın iyi yanlarını, onun üstün niteliklerini, erdemlerini ve çalışmalarını bir anı üslubu ile ifade ettiği yazılara denilmektedir.
Nekroloji türüne örnek eserler:
- Yahya Kemal’in ölümünden sonra yazılan
- Vehbi Cem Aşkun, “İstanbul Aşığını Kaybetti”
- Nimet Behsuz, “Büyük Şairin Arkasından”
- Cenap Gedikoğlu, “Bir Dev Şair Göçtü” eserleri örnek olarak gösterilebilir.
Dünya Edebiyatında Biyografi
Geçmişte ölen kişilerin mezar taşlarına onun yaptıklarını ve yaşamını anlatan yazılar ve cenaze töreninde yapılan konuşmalar bu türün ilk örnekleri sayılabilir. Biyografi türünün ilk örneği Antik Yunan’da Plutarkhus’un yazdığı “Hayatlar” adlı eseridir. Biyografinin Batı edebiyatında yayılması 16.yüzyıl’dan sonra olmuştur.
- Dünya edebiyatında önemli biyografi yazıları;
- William Roperin yazdığı “Sir Thomas More’un Hayatı”
- James Boswell’in yazdığı “Samuel Johnson’un Hayatı”
- Stefan Zweig’in “Üç Büyük Usta”
Türk Edebiyatında Biyografi
Divan Edebiyatındaki “Tezkire” şairlerin hayatlarını anlatan eserlere denirdi. Türk edebiyatında, Çağatay şairlerinden biri olan Ali Şir Nevai’nin 16. yüzyıl’da yazdığı “Mecalis’ün-Nefais” ilk biyografi örneğidir.
- Tanzimat döneminde yazılan bazı biyografiler:
- Beşir Fuat’ın yazdığı Victor Hugo
- Namık Kemal’ın yazdığı Evrak-ı Perişan
- Recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı kudemadan birkaç şair
- Muallim Naci’nin yazdığı Osmanlı Şairleri
- Servetifünun döneminde Süleyman Nazif’in yazdığı “Mehmet Akif” adlı eser bu dönemin en çok bilinen biyografisiydi.
- Cumhuriyet dönemindeyazılan bazı biyografiler:
- İlhan Geçer’in yazdığı Cahit Sıtkı Tarancı
- Mithat Cemal Kuntay’ın yazdığı Namık Kemal
- Ahmet Rasim’in yazdığı “İlk Muharrirlerden Şinasi”
- Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun yazdığı “Atatürk”
- Beşir Ayvazoğlu’nun “Yahya Kemal”
- İlhan Işık’ın yazdığı “Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi”
