Bitkilerin büyümesi, gelişmesi ve çevrelerine uyum sağlaması için çeşitli kimyasal maddelere ihtiyaçları vardır. Bu maddelere hormon denir. Bitki hormonları bitkinin büyümesini ve gelişmesini düzenleyen, çok düşük miktarlarda bile oldukça etkili olan maddelerdir. Şimdi bitkilerde bulunan önemli hormonları daha yakından inceleyelim:
Absisik Asit (ABA)
Absisik asit bitkilerde stres durumlarında daha çok üretilir. Neredeyse bitkinin her yerinde üretilebilir ve floemle veya odun borularıyla taşınabilir. Başlıca görevleri:
- Susuzluk durumunda yapraklardaki gözeneklerin (stomaların) kapanmasını sağlar. Böylece bitki daha az su kaybeder.
- Tohumların dinlenme (dormansi) halinde kalmasını sağlayarak uygun olmayan şartlarda erken çimlenmelerini engeller.
- Yaprakların yaşlanmasını hızlandırır ve yaprak dökümünü kolaylaştırır.
- Köklerin büyümesini sağlayarak, bitkinin toprağa tutunmasını ve su alımını artırır.
Günlük örnek: Yazın çok sıcak havalarda bitkilerin yapraklarının solması ve gözeneklerin kapanması absisik asit sayesinde gerçekleşir.
Etilen
Etilen gaz halinde bir hormondur ve genellikle meyvelerin olgunlaşmasında görev alır. Başlıca görevleri şunlardır:
- Meyvelerdeki nişastanın şekere dönüşmesini sağlayarak meyvenin olgunlaşmasını hızlandırır.
- Yaprakların sararıp dökülmesini sağlar.
- Gövdenin yatay yönde büyümesini artırır, dikey yönde büyümeyi azaltır.
- Bitkinin yaşlanmasını hızlandırır.
- Bitkiyi mekanik stres (örneğin rüzgar) veya enfeksiyonlara karşı koruyucu önlemler almaya teşvik eder.
Günlük örnek: Evde yeşil muzların olgunlaşmasını istiyorsanız, onları olgun bir elmanın yanına koyarsınız. Çünkü elma etilen gazı salgılayarak muzun olgunlaşmasını hızlandırır.
Oksin (İndol Asetik Asit – IAA)
Oksinler bitkinin sürgün uçlarında, genç yapraklarda, gelişen tohum ve meyvelerde üretilir. Görevleri şunlardır:
- Bitkinin ışığa doğru yönelmesini sağlar. (Örneğin pencereye yakın konan bitkilerin ışığa doğru eğilmesi.)
- Hücrelerin uzamasını sağlayarak bitkinin boyca büyümesini sağlar (özellikle düşük konsantrasyonlarda).
- Yan köklerin oluşumunu teşvik eder.
- Meyve oluşumunu sağlar, yaprakların dökülmesini geciktirir.
- Dokuların kültürde (laboratuvarda) üretilmesinde kullanılır.
Sitokininler
Sitokininler genellikle köklerde üretilir ve diğer bölgelere taşınır. Temel görevleri şunlardır:
- Hücre bölünmesini hızlandırarak bitkinin büyümesini sağlar.
- Yan tomurcukları geliştirerek bitkinin dallanmasını artırır.
- Yaprakların yaşlanmasını geciktirir.
- Tohum çimlenmesini ve klorofil sentezini artırır (bitkinin daha yeşil ve canlı kalmasını sağlar).
Günlük örnek: Çiçekçiler, çiçeklerin daha uzun süre canlı kalması için çiçek suyuna sitokinin içeren özel çözümler ekleyebilir.
Giberellinler
Giberellinler bitkinin genç yapraklarında, kök uçlarında ve tohumlarında üretilir. Önemli görevleri şunlardır:
- Tohumun çimlenmesini sağlar ve hızlandırır.
- Bitkinin gövdesinin uzamasını, polen gelişimini ve meyvelerin büyümesini sağlar.
- Gençlik evresinden olgunluk evresine geçişi sağlar.
- Bazı bitkilerin çiçeklenmesini uyarır ve oksin ile birlikte meyve oluşumunu düzenler.
Günlük örnek: Üzüm üreticileri daha büyük ve çekirdeksiz üzüm üretmek için giberellin hormonunu kullanırlar.
Bitki Hormonlarıyla İlgili Sorular ve Etkinlikler İçin İpuçları
- Hangi hormonun hangi koşulda etkili olduğunu düşünerek soruları çözebilirsiniz. Örneğin, bitkinin susuz kaldığı bir soruda, absisik asiti düşünebilirsiniz.
- Hormonların görevlerini günlük yaşamdan örneklerle eşleştirin. Bu, hormonları daha iyi anlamanıza yardımcı olur.
- Bir bitkinin nasıl büyüdüğünü ve çevreye nasıl tepki verdiğini hormonların etkisiyle ilişkilendirerek düşünün.
