Tasavvuf; kalbin kötülüklerden arındırılıp yaratılanlara karşı güzel davranılması, insanın dünyalık menfaatlerden ve nefsinden uzaklaşarak Allah’ın varlığı ile yetinmesine denilen dini ve felsefi bir görüştür. Tasavvuf yolunda olanlara mutasavvıf veya sufi denilmektedir.
Anadolu’nun İslamlaşması uzun sürede meydana gelmiştir. Bu süreçte askeri faaliyetlerin yanı sıra Türklere İslamiyet’i sevdiren mutasavvıfların önemli katkısı olmuştur.
Ahmet Yesevi
- Türk şair, din ulusu ve tarikat kurucusudur.
- Tasavvuf ve ahlakla ilgili görüşlerini sade bir Türkçe ve hece ölçüsü ile yazdığı şiirleri ile köylülere ve göçebelere hitap etmiştir.
- Yesevi tarikatını kurmuştur.
- Yesevi’nin şiirlerinin bir kısmı didaktiktir. Bu şiirleri “Divanı Hikmet” adlı kitap ile toplanmıştır.
- Öğretisinin özü, ahlaki hürriyettir.
- Ahlaki hürriyete, “Hakkı bilmek için ilk önce kendini bilmek” ve “Ölmeden önce ölmek” anlayışıyla ulaşılır.
- Bu öğretinin temeli hikmet, sohbet ve ahlak esaslarına dayanır.
- Ahmet Yesevi, bunu kamil insan öğretisiyle sistemleştirmiştir.
- Bu üç esas insanı, nefsin esaretinden ve kendine yabancılaşmaktan kurtararak ahlaki olgunluğa kavuşturur.
- Eserlerine kaynak olarak Kur’an ve hadisi esas almış ve onların özünü dile getirmeye çalışmıştır.
Mevlana Celaleddin-i Rumi
- Büyük Türk düşünürü, şair ve Mevlevi tarikatının kurucusudur.
- En önemli iki eseri; Mesnevi ve Divan-ı Kebir’dir.
- Vahdet-i vücut ve ilahi aşk konularını sıkça ele almıştır.
- Öğretisinde insanlara iyiliği, alçak gönüllüğü, cömertliği, merhametli ve doğru olmayı öğütlemiştir.
- Mevlana’ya göre insan, kendi kendini eğiterek hayvani ve şeytani yönlerinden sıyrılır.
- Mevlana öğretilerinde, dini-tasavvufi düşüncesinin kaynağının Kur’an ve sünnet olduğunu vurgulamıştır.
Yunus Emre
- Irk, din ve dil ayrımı yapmadan tüm insanlığa yönelik öğretiler geliştirmiştir.
- İnsan her yerde aynı değeri taşıyan yüce bir varlıktır.
- İlimden asıl amaç, insanın kendini tanıması ve olgunlaşmasıdır.
- Yunus, öğretilerinde bütün insanlığı ilahi aşka, kardeşliğe, merhamet ve şefkate davet etmiş; insan olmanın, kendini bilmenin, Allah’a ulaşmanın şartlarını ve yollarını anlatmıştır.
- Sevgi temeli üzerine kurulu düşünce dünyasında insanı sevme noktasında kalmayıp, Allah sevgisine uzanır.
Hacı Bektaş-ı Veli
- Düşünür ve Bektaşi tarikatının kurucusudur.
- Yeniçeri ocağının da piridir.
- Öğretisinin temeli akıl ve bilgiye dayandırır.
- Bütün yaratılmışlara aynı nazarla bakmış ve kimseyi herhangi bir özelliğinden ötürü diğerinden üstün tutmamıştır.
- Bu yüzden onda birleştiricilik duygusu hakimdir.
- Toplumsal dayanışmayı ve yardımlaşmayı kurmaya çalışmıştır.
- Hacı Bektaş-ı Veli, İlhamını Kurandan alarak insana bakar, insana hizmeti en büyük ibadet sayar.
Hacı Bayram-ı Veli
- Türk mutasavvıfı şairidir.
- İslamiyet’i yaymak için çalışmıştır.
- Eserlerini Türkçe kaleme almıştır.
- Şiirlerinde “Bayrami” mahlasını kullanmış ve Yunus Emre tarzında şiirler yazmıştır.
- Nefsin olgunluğunu önemli saymış, olgunluğa erişmek ve kendini tanımak gibi öğretileri dile getirmiştir.
- Hacı Bayram-ı Veli’ye göre insan ancak kendini tanıyarak ve bu düzenin asıl sahibinin emrine kendini adayarak gerçek varlığının şuuruna erer.
- Hacı Bayram-ı Veli’nin öğretisi, önce Allah’a sonra canlı cansız tüm varlıklara derin bir sevgi duymanın yanı sıra onların hizmetine kendini adamak şeklindedir.
Ahi Evran
- Anadolu ahiliğinin kurucusudur.
- Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasının öncülüğünü yapmıştır.
- Toplumun mutluluk ve refahı için bütün sanat dallarının gerekliliğini savunmuş, sanat erbaplarının belli işyerlerinde toplanarak oralarda sanatlarını icra etmelerini yani bir araya gelmelerini tavsiye etmiştir.
- Kişinin, kötü huylardan arınıp iyi huylar kazanmasını hedeflemiştir.
