Proton, atom çekirdeğinde bulunan, pozitif yüklü ve elektronlara kıyasla çok daha büyük kütleye sahip bir atom altı parçacıktır (yani atomdan daha küçük bir parçacık). Bir protonun elektrik yükü, büyüklük olarak bir elektronunkine eşittir ancak işareti pozitiftir (elektronunki negatiftir).
Atom çekirdeği, protonlar ve nötronlardan oluşur; protonlar bu çekirdeğin temel parçalarından biridir. Protonlar, yüksek kütleleri nedeniyle atomun toplam kütlesinin büyük kısmını oluşturur (elektronların kütlesi ihmal edilebilecek kadar küçüktür). Farklı elementlerin atomları çekirdeklerinde farklı sayıda proton içerir ve bu proton sayısı o elementin kimliğini belirler; bir atomun proton sayısı değişirse, o atom artık farklı bir element haline gelir.
Protonu Kim Buldu?
1917 yılında (20. yy başları) Yeni Zelandalı fizikçi Ernest Rutherford tarafından proton keşfedilmiştir. Rutherford, alfa parçacıklarıyla yaptığı deneylerde nitrojen gazından hidrojen çekirdeğini (yani protonu) açığa çıkararak, protonun diğer atomların çekirdeklerinde de bulunduğunu kanıtlamıştır. Bu deneyler, protonun varlığının ilk doğrudan kanıtı olup, protonun keşfi olarak kabul edilir.
Rutherford, 1920 yılında bu parçacığa “proton” adını vermiştir; proton kelimesi Yunanca “ilk” anlamına gelen protos sözcüğünden türetilmiştir.
Proton Sayısı Nasıl Bulunur?
Bir atomdaki proton sayısını (diğer bir deyişle atom numarasını) belirlemek için şu adımları izleyebilirsiniz:
- Elementi belirleyin: Proton sayısını öğrenmek istediğiniz atomun hangi elemente ait olduğunu saptayın. Örneğin, atomun kimyasal sembolü veya adı veriliyorsa, bu onun elementini gösterir.
- Atom numarasını bulun: İlgili elementin periyodik tabloda yazan atom numarasına bakın. Atom numarası, o elementin çekirdeğindeki pozitif yüklü protonların sayısını gösterir. Genellikle periyodik tabloda element sembolünün üst kısmında yer alır.
- Proton sayısını belirleyin: Bulduğunuz atom numarası, doğrudan o atomun çekirdeğindeki proton sayısını verir. Örneğin, oksijen elementinin atom numarası 8’dir; dolayısıyla bir oksijen atomunda 8 proton bulunur.
Her elementin proton sayısı farklıdır ve bu sayı o element için sabittir. (Bir elementin proton sayısı değişirse, o atom artık farklı bir element haline gelir.)
Not: Nötr (yüksüz) bir atomda proton sayısı, o atomun elektron sayısına eşittir. Yani, yüksüz bir atomda proton sayısını, elektron sayısını bularak dolaylı olarak da belirleyebilirsiniz (ancak iyon durumunda elektron sayısı değişeceğinden bu yöntem dikkatli kullanılmalıdır).
Protonun Kütlesi
Protonun kütlesi, yaklaşık olarak 1.673×10-24 gramdır. Bu değer, atomik kütle birimi (akb) cinsinden yaklaşık 1 akb’ye eşdeğerdir; genellikle 1.007 akb olarak hesaplanır.
Karşılaştırma yapmak gerekirse, bir protonun kütlesi bir elektronunkinden yaklaşık 1836 kat fazladır. Bu sebeple, protonlar (ve nötronlar), atomun kütlesinin neredeyse tamamını oluştururken elektronların kütleye katkısı oldukça küçüktür.
