Tımar Sistemi

Osmanlı Devleti fethettikleri yerlerin idaresi ve merkezi otoritesinin sağlanması için yeni bir sistem oluşturmuştur. Bu sistem Büyük Selçuklularda uygulanan ikta sisteminin gelişmiş hali olan tımar sistemidir. Oluşturulan bu sistem hem merkezden uzak toprakların idaresini hem de toprağın işlenmesini sağlamıştır.

Tımar; geçimleri veya hizmetlerine ait masrafları karşılamak üzere bir kısım asker ve memura, vergi toplama yetkisinin devredilmesi anlamına gelmektedir. Tımar sahiplerine ise “ehli tımar veya Tımarlı Sipahi” denilmiştir.

Bu sistemde devlete ait topraklardan bir kısmının geliri hizmet karşılığı askerlere maaş olarak verilmiş, geriye kalan kısmı da hazineye aktarılmıştır. Tımar sisteminin uygulanmasında ilk aşama, fethedilen herhangi bir bölgenin tahririnin (yazılımı) yapılarak vergi gelirlerinin belirlenmesidir.

📚 EK BİLGİ:

Tahrir; Osmanlı Devletinde tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerde toprağın mülkiyet ve kullanım haklarının, halkın yükümlülüklerinin ve vergi cins ve miktarlarının belli kurallara göre tespit ve kaydedilmesidir.

Bu gelirler, farklı büyüklükte parçalara ayrılarak ilgili şahısların rütbe ve mevkilerine göre dirlik olarak verilmiştir. Dirlik kısacası; belirli hizmetler karşılığında devlet memurlarına maaş olarak bırakılan miri arazi geliridir. Tımar sistemi içerisinde yer alan bu dirlikler gelir durumuna göre has, zeamet ve tımar olarak üçe ayrılmıştır.

Has= Yıllık geliri, 100.000 akçeden fazla olan dirliklerdir. Padişah, hanedan üyeleri, divan üyeleri, beylerbeyi ve sancakbeyi gibi üst düzey yöneticilere verilir.
Zeamet= Yıllık geliri, 20.000-100.000 akçe arasında değişen dirliklerdir. Kadı, alaybeyi, divan katipleri, kale dizdarları gibi orta dereceli devlet memurlarına verilir.
Tımar= Yıllık geliri, 3.000-20.000 akçe arasında değişen dirliklerdir. Alt dereceli devlet memurları ile savaşta yararlı olan askerlere verilir. Tımar sahibine, tımarlı sipahi adı verilmiştir.

🌟 Tımar sahipleri, her üç bin akçe için; zeamet ve has sahipleri ise her beş bin akçe için “cebelü” adı verilen bir atlı asker yetiştirmek zorundadır.

Aynı zamanda tımarlı sipahiler, padişahın taşradaki temsilcileri olarak idari yöneticilik görev de yapmıştır.

⭐ Tımar sisteminin özellikleri;

Tımarlı sipahilerin kanunlara uydukları süre boyunca toprakları ellerinden alınmaz. Örneğin; sefere gitmeyen tımarlı sipahinin toprakları başkasına devredilir.
Bütün dirlik sahipleri topraklarını korumak ve yönetme hakkına sahiptir.
Kadılar tarafından denetlenirler.
Tımar sisteminde komutan vergi toplamakla görevli olduğu araziyi satamaz, devredemez.
Vergi toplar ve karşılığında belirlenen sayıda asker bakar.
Çiftçi araziyi satamaz, kiralayamaz, devredemez. Tımarlı sipahi vergi verir.
Bir kimse nedensiz bir şekilde üç yıl toprağı işlemezse toprak işletme hakkı elinden alınır.

⭐Tımar Sisteminin Faydaları;

Hazineden para çıkmadan asker ve komutan bakılır.
Vergi toplamak kolaylaşır.
Bölgenin güvenliği sağlanır.
Belediye işleri (yol, köprü, sol) yapılır.
Üretimin devamlılığı ve artışı sağlanır.
Göçebelerin yerleşik hayata geçmesi sağlanır.
Yeniçerilere karşı Tımarlı Sipahiler bir denge unsurudur.

⭐ Tımar Sisteminin Bozulmasının Sebepleri;

Avrupa’da yaşanan askeri devrim
Uzun süren savaşlar
Tımarların, sipahiler dışında kimselere verilmesi.
Tımarların rüşvet karşılığında dağıtılması
Sipahilerin gösterişli yaşam ve çok para kazanma hırsı.
Hızlı nüfus artışı.
Paranın değer kaybetmesi ve enflasyon.

⭐ Tımar Sisteminin Bozulmasının Sonuçları;

Tımarlı sipahilerin sayısı azalması
Hazineye binen yük artması
Denge yeniçerilere doğru bozulunca disiplinsizlikleri ve isyanları artması
Tarımsal üretim azalması
Yeterince vergi toplanamaması
Taşra (Celali) isyanları artması
Taşradaki Osmanlı otoritesi sarsılması
Köyden kente göç hızlanması
Ordunun lojistik ihtiyacını karşılamada sorunlar ortaya çıkması

Osmanlı Toplumunda Askeriler ve Reaya

Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak hem askerlik hizmeti yapan hem de memur statüsünde bulunan askeri sınıf oluşmuştur. Askeri sınıfa mensup olan beylerbeyi, sancakbeyi, Tımarlı Sipahi gibi kişiler vergi vermez ve yaptıkları askerlik hizmetleri karşılığı bir yerin veya köyün vergisini toplama yetkisine sahip olurlar.

Vergi veren şehir, kasaba ve köy ahalisi ile konar-göçerlere ise “reaya” denir.

Osmanlı Devleti’nde, askeri ve reaya ayrımı, tımar sisteminin siyasi ve ekonomik temellerine dayanmaktadır. Tımar sistemi içerisinde yer alan reayanın ve Tımarlı Sipahi’nin bir takım sorumlulukları bulunur. Osmanlı köylüsünün devlete ve sipahiye karşı görevlerinin sınırları kanunlarla belirlenmiştir. Görevleri dışında reayanın karşılıksız çalıştırılması yasaktır. Köylü, kendisine tahsis edilen toprağı işlemek ve vergisini sipahiye ödemekle yükümlüdür. Köylü, keyfi olarak tarlasını boş bırakamaz, çiftini, çubuğunu terk edip bir başka memlekete gidemez. Bu sistemin denetlenmesi kadıya aittir. Sipahi ile köylünün hak ve görevleri kanunnamelerle tespit edilmiştir. Tımar topraklarının devlet mülkü olması nedeniyle miras bırakılması, satılması, kiraya verilmesi, vakfedilmesi ve bağışlanması yasaktır.

Tımarlı Sipahilerin merkez otoritenin aleyhine toprak ve mevki kazanmaları ve ayrı bir toprak aristokrasisi oluşturmaları önlenmiştir. Tımarlı Sipahiler taşrada merkezi otoritenin temsilcisi olmuştur. Tımarlı Sipahi, vergi toplayarak hem kendini geçindirmek hem de tımarın büyüklüğüne göre cebelü adı verilen askeri yetiştirmek zorundadır. Tımar sahipleri, savaş zamanında hazırladıkları cebelülerle birlikte sefere katılır. Seferlere katılmayan sipahilerin dirlikleri ellerinden alınır.

Osmanlı Devleti’nde Tımarlı Sipahilerden başka yine eyalet askeri statüsünde akıncılar, deliler, yörükler, beşliler, yayalar ve müsellemler gibi yardımcı kuvvetler kullanılmıştır.

Yeniçeri Ocağı ve Tımarlı Sipahiler

Osmanlı Devleti’nde askeri güç olarak eyalet askerleri ve yeniçeriler etkin bir şekilde kullanılmıştır. Merkezde Kapıkulu askerleri, eyaletlerde ise tımarlı sipahiler vardır.

Askeri eğitim alarak yetiştirilen Tımarlı Sipahiler hem tarım ekonomisini hem de bölge halkının mal ve can güvenliğini korumuştur. Büyük çoğunluğu İstanbul’da bulunan yeniçeriler ise daha çocuk yaşta başlayan özel bir askeri eğitimle yetiştirilmiş seçkin askerlerden oluşmuştur.

Asayiş ve güvenliği sağlamak için birinci derecede sorumlu olan yeniçeriler ve Tımarlı Sipahiler, sahip oldukları askeri, hukuki, idari görev ve yetkileri ile merkezi devletin otoritesini temsil etmiştir. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde devşirme kökenli askeri sınıf, merkezi otoritenin kurulmasında etkili olmuştur. Bu otorite kurulurken devşirme kökenli yeniçeriler ve yöneticiler, Tımarlı Sipahilere karşı bir denge unsuru oluşturmuştur. Osmanlılar, bu askeri gruplardan herhangi birisinin imtiyazlı ve güçlü bir sınıf haline gelmesine izin vermemiştir.

Anadolu isyanlarında yeniçerileri, yeniçeri isyanlarında ise tımarlı sipahiler kullanılmıştır. Fakat her iki askeri sınıfta oluşan bozulmalar denge unsurunun bozulmasını da sağlamıştır.

⭐ Yeniçeriler ile Tımarlı Sipahilerin Karşılaştırılması;