Tarih öncesi dönem de denilen ve yazının icadından önceki dönemde insanlar avcılık ve besin toplayıcılığı yapmaktaydılar. Bu dönemde insanlar toplayıcı ve tüketici biçiminde bir hayat tarzı sürdürmekteydiler. Aynı zamanda bu dönem insanları konar-göçer yani göçebe bir yaşam sürdürmüşlerdir. Doğadan korunmak için mağaralarda ve ağaç kovuklarında yaşamışlardır.
Daha sonra insanlar yabani tahılları ıslah edip tarım yapmaya başlamışlardır. Doğadan topladıkları besinleri parçalara ayırarak tahılların ve meyvelerin tohumlarını çıkarmayı öğrenmişler. Bu tohumların toprağa ekilmesiyle ve farklı ürünlerin hasat edilmesiyle birlikte Tarım Devrimi olarak bilinen süreç başlamıştır. Tarım Devrimi’nin etkisiyle insanlar yerleşik hayata geçerek, alet kullanımında elde ettikleri birikimleri Anadolu’da ve çeşitli bölgelerde kurdukları medeniyetler aracılığıyla nesilden nesile aktarmışlardır. Basit aletlerin kullanımıyla başlayan ve günümüze kadar süregelen bu birikim, insanlık tarihindeki birçok önemli devrime, icada ve yeniliğe zemin hazırlamıştır.
📚EK BİLGİ:
Taş Çağı
Taş Çağı tarih öncesi çağların en eski ve en uzun çağıdır. Taş çağı kendi içinde Eski Taş, Orta Taş ve Yeni Taş Çağı olmak üzere 3 alt başlıkta incelenir:
- Eski Taş Çağı (Paleolitik): Eski Taş Çağı en uzun çağdır. Bu çağda insanlar avcılık ve toplayıcılık ile hayatını sürdürmüştür. İnsanlar doğada hazır olarak bulduklarını alet olarak kullanmıştır. Yarımburgaz,
- Karain, Öküzini ve Beldibi mağaraları ülkemizdeki önemli Paleolitik Çağ yerleşimleridir.
- Orta Taş Çağı (Mezolitik): Orta Taş Çağı’nda insanlar taşları kabaca yontarak aletler yapmışlardır. İnsanlar mağara ve ağaç kovuklarında yaşamışlardır. Bu çağda insanlar avcılık ve toplayıcılık ile hayatını sürdürmüştür. İnsanlar bu dönemde duvarlara hayvan resimleri çizmişlerdir. Antalya’daki Öküzini ve Beldibi, Burdur’daki Baradız, Samsun’daki Tekkeköy mağaraları Anadolu’daki önemli Mezolitik Çağ yerleşimleridir.
- Yeni Taş Çağı (Neolitik): Yeni Taş Çağı’nda insanlar hayvanları evcilleştirmeye başlamış ve üretici olmuştur. İnsanlar önceki çağdan daha farklı ve gelişmiş aletler yapmışlardır. Üretim ile birlikte yerleşik hayata geçilmiş, mimari faaliyetler ve köy yaşantısı başlamıştır. İnsanlar arası hukuk, iş bölümü gibi kavramlar ortaya koyulmuş ve üretim fazlasıyla birlikte ticaret de başlamıştır. Konya’daki Çatalhöyük, Burdur’daki Hacılar, Malatya’daki Cafer Höyük ve Aksaray’daki Aşıklı Höyük Anadolu’daki başlıca Neolitik Çağ yerleşimleridir.
Maden Çağı
İnsanların madenleri işlemesi sonucu Taş Çağı sona ermiş ve Maden Çağı başlamıştır. Maden Çağı kendi içinde Bakır, Tunç ve Demir Çağı olmak üzere 3 alt başlıkta incelenir:
- Bakır Çağı: Bakır Çağı’nda doğada çokça bulunan bakırdan ev eşyası, silah vb. aletler yapılmıştır. Bakırdan daha az bulunan altın ve gümüş ise daha çok süs eşyası yapılmıştır.
- Tunç Çağı: Tunç Çağı’nda bakır ve kalayın karıştırılmasıyla daha sert olan tunç elde edilmiştir. Tunç Çağı’nda ilk şehir devletler kurulmuştur.
- Demir Çağı: Demir Çağı’nda insanlar demiri işleyerek çok daha gelişmiş aletler yapmıştır. Küçük şehirlerin yerini daha büyük devletler almıştır. Demir Çağı yazının icadıyla son bulmuştur.
Yazının İcadı ve Tarih Çağlarının Başlaması
Tarım Devrimi ile birlikte insanlar, önce köyler ve kalabalık kentler, ardından sosyal sınıfların olduğu ve iş bölümüne dayalı devletler kurmuşlardır. Tarım üretiminin artmasıyla oluşan fazla ürünün hem vergilendirilmesi hem de saklanması gerektiğinden, bu ürünlerin kayıt altına alınma ihtiyacı doğmuştur. Bu gereksinim, yazının icat edilmesinin en önemli nedenlerinden biri olmuştur. Yazının icadı sayesinde insanlar, kültürlerine dair bilgi ve birikimlerini gelecek nesillere aktarabilmiş, kurdukları medeniyetlerin gelişimini ve sürekliliğini sağlamışlardır.
Tarım Devrimi
Tarım Devrimi, insanlık tarihinin en önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilen, avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarım toplumlarına geçiş sürecidir. Bu devrim, insanların ilk kez bitkileri ve hayvanları evcilleştirip tarım yapmaya başladıkları, toprakla üretim yaparak geçimlerini sağladıkları bir dönemdir. Yaklaşık 10.000 yıl önce Neolitik Çağ’da başlamış olan Tarım Devrimi, tarım tekniklerinin geliştirilmesi, hayvanların evcilleştirilmesi ve yerleşik yaşam tarzının benimsenmesi gibi temel değişiklikleri içerir.
Günümüzden yaklaşık 15.000 yıl önce, dünyanın ısınması ve buzulların erimesiyle birlikte, dünya üzerindeki bazı bölgeler insanların yaşamı için daha elverişli hale gelmiştir. Bu bölgeler arasında Mezopotamya, Güneydoğu Asya ve Orta Amerika öne çıkmaktadır. Bu coğrafyalarda gerçekleşen Tarım Devrimi ile birlikte insanlar yerleşik hayata geçmeye başlamıştır. Neolitik Devrim olarak da adlandırılan bu süreç, köylerden kentlere, kentlerden şehirlere ve nihayetinde devletlere kadar uzanan yapıların kurulmasına yol açmış ve insanlık tarihinin ilk medeniyetleri ortaya çıkmıştır.
📚EK BİLGİ
- Orta Amerika= Meksika Körfezi’nin kuzeyinden güneyine kadar uzanan, Kuzey Amerika ile Güney Amerika kıtalarını birbirine bağlayan bölge, irili ufaklı birçok göl ve nehre ev sahipliği yapar. Arazisi çoğunlukla düz ve tarıma elverişli olan bu bölgede, başlıca tarım ürünleri mısır, avokado, fasulye ve bal kabağıdır.
- Güneydoğu Asya= Çin’in doğusundan başlayıp, güneyde Yeni Gine’ye ve batıda Hindistan’ın doğusuna kadar uzanan bu bölge, muson ikliminin etkisiyle yılın belirli dönemlerinde yoğun yağış alır. Arazisi sulak, verimli ve geniştir. Sarı Irmak, Gök Irmak, İndus ve Ganj gibi büyük nehirler bu bölgeyi sular ve arazinin çoğu sulu tarıma oldukça elverişlidir. Bölgede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri pirinç, darı, soya fasulyesi ve muzdur.
- Mezopotamya= “İki nehir arası” anlamına gelen bu bölge, Zagros ve Toros Dağlarının etekleri ile Suriye Çölü arasında yer alan, Fırat ve Dicle Nehirlerinin suladığı verimli topraklardan oluşan bir coğrafyayı ifade eder. Yazlar genellikle kurak geçer. Bu bölgede başta buğday olmak üzere arpa, mercimek ve bezelye gibi tarım ürünleri yetiştirilmektedir.
MÖ 10.000 yılı civarında Mezopotamya’da yaşayan insanlar, tepelerin yamaçlarından topladıkları yabani buğdayı evcilleştirerek bilinen ilk tarımsal üretimi gerçekleştirmişlerdir. Zamanla, bu tahılları sulayabilmek için Fırat ve Dicle nehirlerini içine alan geniş, düz ve verimli arazilere yerleşmişlerdir. Tarım Devrimi olarak adlandırılan bu süreçle birlikte insanlar, hem kendilerini hem de evcilleştirdikleri hayvanları beslemek amacıyla tarımsal üretimi sürdürmüşlerdir.
Mezopotamya’daki Tarım Devrimi ile buğdayın evcilleştirilmesinden sonra, MÖ 8000 yıllarında Asya’nın güneydoğusunda, Sarı Irmak ve Gök Irmak nehirlerinin suladığı verimli topraklarda yaşayan insanlar da benzer bir ihtiyaçla besin kaynaklarını evcilleştirmişlerdir. Ancak bu bölgede, iklim ve coğrafi şartlar nedeniyle evcilleştirilen bitki pirinç olmuştur.
Tarım Devrimi, MÖ 7000 yılı civarında Orta Amerika’da da yaşanmıştır. Burada yaşayan insanlar, teosinte adı verilen yabani bitkileri evcilleştirerek günümüzdeki mısır bitkisini geliştirmiş ve bu arazilerde ekim yaparak besin ihtiyaçlarını karşılamışlardır.
Dünyanın bu üç farklı bölgesinde, farklı zamanlarda başlayan Tarım Devrimi birbirinden bağımsız olarak gerçekleşmiştir. Benzerliklerin yanı sıra, toprak yapısı, iklim özellikleri, su kaynaklarının yeterliliği ve bitki türlerindeki çeşitlilik, her bölgenin farklı tahılları tercih etmesine neden olmuştur. Bu nedenle insanlar, yaşadıkları coğrafyada tarıma uygun gördükleri bitkileri yetiştirmek zorunda kalmışlardır.
Tarım Devrimi’nin Temel Özellikleri
- Yerleşik Yaşama Geçiş: Tarım Devrimi, insanların göçebe avcı-toplayıcı yaşamdan kalıcı yerleşimlere geçmesini sağladı. Tarım yapabilmek için insanlar, su kaynaklarına yakın, verimli topraklara yerleştiler ve köyler kurdular.
- Bitkilerin ve Hayvanların Evcilleştirilmesi: İnsanlar, bu dönemde ilk kez buğday, arpa gibi tahılları ekip biçmeye ve koyun, keçi gibi hayvanları evcilleştirmeye başladılar. Evcilleştirme, düzenli gıda üretimi sağlayarak insanların besin kaynaklarını güvence altına aldı.
- Artı Ürün ve Depolama: Tarım faaliyetleri sayesinde insanlar, ihtiyaçlarından fazla ürün üretmeye başladılar. Bu fazla ürün, ticaretin başlamasına ve toplulukların ekonomik olarak büyümesine olanak sağladı. Aynı zamanda, artı ürünlerin saklanması için depolama yöntemleri geliştirildi.
- İş Bölümü ve Sosyal Sınıflar: Tarım Devrimi, iş bölümü ve sosyal sınıfların oluşmasına yol açtı. Tarımla uğraşanlar, zanaatkârlar, yöneticiler ve askerler gibi farklı meslek grupları ortaya çıktı. Bu süreç, toplumsal yapıların ve hiyerarşilerin oluşmasına zemin hazırladı.
- Yazının İcadı: Artı ürünlerin vergilendirilmesi ve saklanması gereği, yazının icat edilmesine önemli bir sebep oldu. Yazının ortaya çıkışı, bilgilerin kaydedilmesi ve gelecek nesillere aktarılması açısından büyük bir adım olarak kabul edilir.
Tarım Devrimi’nin Sonuçları
- Nüfus Artışı: Düzenli gıda üretimi sayesinde nüfus hızla arttı. İnsanlar daha fazla gıda üretebildikleri için büyük yerleşim merkezleri ve kentler kuruldu.
- Medeniyetlerin Doğuşu: Tarım Devrimi, Mezopotamya, Mısır, Hindistan ve Çin gibi büyük medeniyetlerin doğmasına zemin hazırladı. Bu bölgelerde ilk büyük uygarlıklar ortaya çıktı.
- Ticaretin Gelişimi: Artı ürünlerin birikmesiyle birlikte insanlar bu ürünleri takas etmeye ve ticaret yapmaya başladılar. Ticaret, farklı toplumlar arasında kültürel ve ekonomik etkileşimi artırdı.
- Teknolojik Gelişmeler: Tarım araçları, sulama teknikleri ve tarım yöntemleri gibi yenilikler ortaya çıktı. Bu teknolojik gelişmeler, üretim verimliliğini artırdı ve tarıma dayalı ekonomilerin güçlenmesine yol açtı.
Tarım Devrimi’nin Önemi
Tarım Devrimi, insanlık tarihinde yaşam biçiminde köklü değişikliklere yol açan bir süreçtir. İnsanların tarıma geçişi, yerleşik hayata geçişi ve bunun sonucunda büyük medeniyetlerin doğması, dünya tarihindeki en önemli devrimlerden biridir. Bu süreç, sadece ekonomik ve sosyal açıdan değil, kültürel ve teknolojik gelişmeler açısından da insanlık tarihini derinden etkilemiştir.
Yerleşik İnsan
İnsanların yerleşik hayattaki ilk izlerine, yazının bulunmasından önceki dönemde Göbeklitepe, Çatalhöyük ve Çayönü gibi yerlerde rastlanmaktadır.
Göbeklitepe
Şanlıurfa kent merkezinin 18 km kuzeydoğusunda, Örencik köyü civarında bulunur. 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt tarafından yapılan kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkmış, dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğudur. “T” biçiminde dikilitaşlarda insan ve hayvan sembollerinin oyulmuş ve kabartılmıştır. Günümüzden 11600 yıl öncesine dayandığı öne sürülmektedir. yıl Günümüzde “UNESCO Dünya Mirası” listesinde yer almaktadır. Göbeklitepe’nin bilinen ilk ve en büyük tapınak olduğu düşünülüyor.
Çatalhöyük
Konya’nın Çumra ilçesinin yakınlarında bulunur. Arkeolog J. Mellart tarafından ortaya çıkartılmış bir kenttir. Günümüzde “UNESCO Dünya Mirası” listesinde yer almaktadır. Günümüzden yaklaşık 9000 yıl öncesine aittir. Doğu ve batı yönlerinde yan yana 2 höyükten oluşmaktadır.
Çayönü
Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde bulunur. Höyük, 4,5 metre yükseklikte 160 x 350 metre boyutlarındadır. Çayönü’ndeki yerleşme alanı Halet Çambel ve Robert J. Braidwood başkanlığında 1964 yılında başlatılan kazı çalışmasıyla ortaya çıkmıştır.
🚀 NOT
- Konya, Akşehir-Dursunlu fosil yatakları Anadolu’da, insanların yaşadığını gösteren en eski buluntu yeridir.
- İstanbul-Yarımburgaz mağarası insanların ilk yerleşim yerlerinden biri olduğunu gösterir.
- Antalya-Karain Mağarası Anadolu’da insan kemiklerinin bulunduğu en eski yer olduğu ileri sürülmektedir.
