Tarihin Doğası

Tarih; geçmişte yaşanmış olayların bugünü anlamlandırmak ve geleceğe yön vermek amacıyla anlaşılabilir ve anlatılabilir bir forma dönüştürülmesidir. Tarihçiler, geçmişi değil; geçmişten kalan ve günümüze ulaşabilen izleri inceleyip yorumlarlar. Bu nedenle tarih, tarihçilerin perspektiflerinden şekillenen sorulara verilen yanıtları yansıtır.

Tarih; toplumsal sürekliliği, siyasal ve sosyal değişimleri, insanları etkileyen düşünce sistemlerini, kültürel ve ekonomik koşulları kaydeden bir hafıza görevi görür. Bu yönüyle tarih, insanları ve toplumları etkileyen her türlü dönemsel ve olgusal değişikliği keşfetmeye çalışır ve bu değişikliklerin neden ve sonuçlarını inceler.

Tarihçiler, araştırmalarını kendi zamanlarında gerçekleştirdikleri için, geçmişi doğrudan incelemek yerine geçmişten kalan ve günümüze ulaşabilen izleri yorumlarlar. Bu sebeple, tarih disiplini, tarihçilerin bakış açılarıyla şekillenen sorulara verilen yanıtları yansıtır.

Tarih; toplumdaki sürekliliği, siyasal ve sosyal değişimleri, insanları etkileyen düşünce sistemlerini, kültürel ve ekonomik koşulları kayıt altına alan bir hafıza işlevi görür. Bu yönüyle, insanları ve toplumları etkileyen her türlü dönemsel ve olgusal değişimi keşfetmeye çalışır ve bu değişimlerin nedenlerini ve sonuçlarını inceleyen bir disiplindir.

Tarihçiler, tarihsel öneme sahip olay ve olguları araştırırken belli yöntemler kullanır. Bir tarihçinin geçmişteki her olayı, kişiyi, topluluğu ya da mekanı incelemesi mümkün olmadığından, hangi konuların üzerinde durulacağını seçmek için bazı ölçütler belirlerler. Ele alınacak konunun tarihsel önemini belirlemek amacıyla, o olay ya da olgunun dönemin insanları için ne kadar önemli olduğu, insanların hayatlarını nasıl etkilediği ve bu etkilerin günümüze kadar sürüp sürmediği gibi sorulara yanıt aranır. Bu sorular doğrultusunda, araştırılacak konu sınırlandırılarak kapsamı belirlenir.

Tarih Bilimi

• Yöntem, herhangi bir olayın ortaya çıkmasında izlenmesi gereken yol anlamındadır.
• Tabii bilimlerde deney ve gözlem yapılırken, tarih biliminde bu söz konusu değildir. Olaylar bir kere yaşanır.
• Tarih, belgelere dayalı olarak olayları din, dil, ırk, mezhep, ideoloji vb. gözetmeksizin inceler. Mekanı, zamanı, ve şahısları tespit eder.
• Tarih belgelerin yorumlanması ile anlam kazanmaktadır. Tarih araştırmalarında kullanılan yöntemler vardır.
• Aynı zamanda tarih; bilimsel bilgiyi ortaya çıkarmak için kaynaklardan yararlanır.

⭐Tarih biliminin yöntemler kısaca;

• Tarama= Belge ve kaynakların araştırılıp bulunması aşamasıdır.
• Tasnif (Sınıflandırma)= Eldeki kaynakların konularına, zamana, mekana göre sınıflandırılmasıdır.
• Tahlil (Çözümleme)= Eldeki kaynakların diğer kaynaklar ile karşılaştırılmasıdır.
• Tenkit (Eleştiri)= Aynı olayı anlatan diğer bilgilerle uyumlu olup olmadığının incelenmesi aşamasıdır.
• Terkip (Sentez)= Eldeki bulguların yazıya geçirilmesi aşamasıdır.

⭐Tarih biliminin diğer bilimlerden farkları;

1. İnsanı tüm yönüyle ele alır.
2. Deney, gözlem ve tekrar yöntemlerinden faydalanamaz.
3. Genel kuralları yoktur.
4. Belgelere dayanır.

Tarihsel Bilginin Özellikleri

⭐Tarihsel bilginin özellikleri;

• Tarihsel bilgi, laboratuvar koşullarında yeniden canlandırılması veya doğrudan gözlemlenmesi mümkün olmayan geçmiş olayları inceler.
• Tarihçiler, araştırma süreçlerinde elde ettikleri belgeler, bulgular ve anlatılar aracılığıyla geçmişi yeniden inşa ederler.
• Tarihçilerin, yazılı ve görsel belgelerden, arkeolojik buluntu ve kalıntılardan, ilgili araştırmalardan veya görgü tanıklarının ifadelerinden faydalanmaları önemlidir.
• Tarih, mutlaka kaynaklar ve kanıtlara dayandırılması gereken bir bilim dalıdır.
• Uzak geçmişte gerçekleşen olaylar veya olgular üzerine araştırma yapıldığında, daha sınırlı sayıda kanıta ulaşılabilir.
• Bazı tarih araştırmalarında, kaynakların yetersizliği nedeniyle daha dar kapsamlı bir çalışma alanı ortaya çıkar.
• Tarih araştırmalarında, kronoloji, coğrafya, arkeoloji, nümismatik ve diplomatik gibi farklı disiplinlerin uzmanlık alanlarından faydalanılır.
• Tarihçiler, bu alanlardan elde edilen bilimsel verileri kullanarak çalışmalarının nesnel, hesaplanabilir ve doğrulanabilir olmasını sağlar.
• Tarihsel olgular, fen bilimlerinden farklı olarak kesin yasalara değil, tarihçilerin kaynaklardan elde ettikleri çıkarımlar ve yorumlara dayanır.
• Tarih araştırmaları, belirli bir sistematik çerçevede, nesnel bir yaklaşımla yapılması ve çeşitli kaynaklardan elde edilen çok sayıda kanıtın incelenmesi açısından bilimsel bir nitelik taşır.
• Bir konu üzerinde araştırma yapılırken, kullanılan kaynaklar ya da tarihçinin bakış açısına bağlı olarak farklı yorumlar ve çıkarımlar sunulabilir.
• Tarihsel bilgiler, yeni bulunan belgeler, bilgiler ve araştırma sonuçlarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Tarihin Temel Kavramları

• Tarih: Geçmişte yaşanmış olayları, bunların nedenlerini ve sonuçlarını inceleyen, insanlık tarihinin nasıl geliştiğini araştıran bilim dalıdır. Tarih, kaynaklara dayalı olarak geçmişi yeniden inşa etmeye çalışır.
• Tarihçi: Tarihsel olayları araştıran, belgelere ve kanıtlara dayanarak geçmişi inceleyen ve yazıya döken kişidir. Tarihçiler, çeşitli yöntemler kullanarak geçmişi yeniden anlamlandırmaya çalışırlar.
• Tarihsel Bilgi: Tarihçilerin araştırmaları sonucunda elde ettikleri, geçmiş olaylarla ilgili belgelere ve kaynaklara dayanan bilgidir. Tarihsel bilgi, tarihçinin yorumları ve kaynakların niteliğiyle sınırlıdır.
• Kanıt: Geçmişi anlamamıza yardımcı olan, tarihi olaylar hakkında bilgi sağlayan belge, bulgu, kalıntı veya yazılı kayıt gibi maddi ya da yazılı delillerdir. Kanıtlar, tarihsel bilgilerin doğruluğunu destekler.
• Geçmiş: Bugüne göre geride kalmış, yaşanmış zaman dilimidir. Tarih disiplini, geçmişi inceleyerek bugünü anlamlandırmaya ve geleceğe ışık tutmaya çalışır.
• Zaman: Tarihsel olayların meydana geldiği süreyi ifade eder. Tarihçilerin kronolojik sıralama yaparak olayları incelemeleri, zaman kavramına dayanır. Zaman, tarihin temel yapı taşlarından biridir.
• Yöntem: Tarihçilerin, geçmişi incelemek için kullandıkları bilimsel yaklaşımlardır. Tarihsel araştırma yöntemleri arasında kaynak taraması, belge inceleme, eleştirel analiz ve yorumlama yer alır.
• Olay: Belirli bir zaman diliminde gerçekleşen, genellikle kısa süreli ve sonuçları belirgin olan tarihi gelişmelerdir. Savaşlar, anlaşmalar veya bir liderin tahta çıkması gibi olaylar tarihsel çalışmalarda önemli bir yer tutar.
• Olgu: Tarihsel olayların daha uzun süreli etkileri ve süreçleridir. Olayların ötesinde, sosyal, ekonomik, kültürel veya siyasal durumları ifade eder. Olgular, genellikle olayların sonuçlarından ortaya çıkar.
• Neden-Sonuç İlişkisi: Tarihsel olayların birbirleriyle olan bağlantısını ve bu olayların ardındaki nedenleri inceleyen ilişkidir. Tarihçiler, bir olayın nedenini ve sonucunu araştırarak tarihsel süreçleri anlamlandırır.
• Değişim: Zaman içinde toplumlarda, siyaset, ekonomi, kültür ve diğer alanlarda meydana gelen değişikliklerdir. Tarih, bu değişimlerin nasıl ve neden gerçekleştiğini araştırır.
• Süreklilik: Toplumlarda ve kültürlerde, tarih boyunca devam eden veya değişmeden varlığını sürdüren unsurlardır. Süreklilik, değişimin yanında tarihsel süreçlerin önemli bir parçasıdır.

Geçmiş ile Tarih Karşılaştırması

1. Kapsam

• Geçmiş: Zamanın geride kalan kısmını ifade eder. İnsanların, toplumların ve doğanın yaşadığı olaylar, eylemler, deneyimler ve gelişmelerin tamamı geçmişin bir parçasıdır. Geçmiş, tüm olayları ve deneyimleri kapsar; yani her şey geçmişin bir parçasıdır, ancak bu olayların tümü belgelenmiş ya da incelenmiş değildir.
• Tarih: Geçmişte yaşanan olayların belgeler, kanıtlar ve kaynaklar aracılığıyla incelenip yazıya dökülmesiyle ortaya çıkan bilgi ve anlatıdır. Tarih, geçmişin belirli bir kısmını araştırır ve bu araştırmalara dayalı çıkarımlar yapar.

2. Nitelik

• Geçmiş: Geçmiş, yaşanmış ve geri dönüşü olmayan bir olgudur. Olaylar, zaman diliminde yaşanmış ve artık bitmiştir. Geçmiş, gerçekleşmiş her şeyi kapsar ve kendi başına bir bilgi taşımaz; sadece yaşanmış olaylar dizisidir.
• Tarih: Geçmişte yaşanan olayların kanıtlar, belgeler ve çeşitli araştırma yöntemleri kullanılarak incelenmesidir. Tarih, bu araştırmalar sonucunda elde edilen bilgilerin yorumlanmış hali olup, geçmişin anlamlandırılmasını sağlar.

3. Bilimsellik

• Geçmiş: Tüm yaşanmış olayları içerir ve kişisel deneyimlerden doğa olaylarına kadar her şey geçmişin bir parçasıdır. Geçmişin kendisi bir bilimsel araştırma konusu değildir.
• Tarih: Geçmiş olayların bilimsel yöntemlerle incelenmesi anlamına gelir. Tarih, belgeler, kanıtlar ve çeşitli disiplinlerle desteklenir; araştırmalar yapılır, çıkarımlar yapılır ve bu bilgiler bir anlatı haline getirilir.

4. Zamanla Olan İlişki

• Geçmiş: Sadece geride kalan zaman dilimini ifade eder. Geçmiş sonsuzdur ve devamlı genişler, her geçen saniye geçmişe eklenir.
• Tarih: Geçmişteki belirli olaylar üzerine yoğunlaşır. Tarihçiler, geçmişin tamamını değil, önemli kabul edilen veya belgelenmiş belirli olayları araştırır ve bu olayların sonuçlarını inceler.

5. Kapsadığı Olaylar

• Geçmiş: Geçmiş, yalnızca insanlar değil, doğa olayları, kişisel deneyimler ve insan dışındaki varlıkların yaşadıklarını da kapsar. Her şey geçmişin bir parçasıdır.
• Tarih: Tarih, genellikle insan toplumlarının sosyal, siyasi, kültürel ve ekonomik olaylarına odaklanır. Doğa olayları veya hayvanlarla ilgili geçmiş olaylar, tarih çalışmasına dâhil edilse de bu genellikle insan üzerindeki etkileri üzerinden yapılır.

6. Yorum ve Yargı

• Geçmiş: Yargısızdır. Geçmişteki olaylar sadece yaşanmıştır; bir değerlendirme veya analiz içermez.
• Tarih: Tarihçiler, geçmiş olayları değerlendirir, analiz eder ve yorumlar. Tarihsel bilgi, olayların neden ve sonuç ilişkilerini anlamaya çalışır ve bunları belli bir bakış açısı ile sunar.

Sonuç olarak, geçmiş yaşanmış olaylar dizisini ifade ederken, tarih bu olayların belgeler ve kanıtlar yardımıyla incelenip anlamlandırıldığı bilimsel bir süreçtir. Geçmiş tüm yaşanmışlıkları içerirken, tarih bunlar arasından seçilen ve üzerinde çalışılan kısımları ele alır.