Osmanlı Devleti’nde Toplum
Osmanlı Devleti’nde toplum, sosyal hayatın sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi için iki büyük sınıfa ayrılmıştır. Birincisi; saltanat beratı ile padişahın dini ya da idari yetki tanıdığı kişilerden oluşan yönetenler yani askeri sınıftır. İkincisi; idareye katılmayan muhtelif din ve soylara mensup zümrelerden oluşan yönetilenler yani reayadır.
Reayanın görevi, üretim yapmak ve vergi vermek suretiyle askeri sınıfı desteklemektir. Padişah başta olmak üzere askeri sınıfın görevi ise Osmanlı hukukunu uygulayarak ülkede adaletin hüküm sürmesini ve halkın refahını sağlamaktır. Yönetenler sınıfının Müslüman olma zorunluluğu vardır.
Askeri Sınıf
Osmanlı Devleti’nde askeri sınıf, devletin askeri gücünün temel direğini oluşturan ve farklı unsurlardan meydana gelen geniş bir yapıdır. Bu sınıf; düzenli ordu, tımar sistemiyle desteklenen atlı birlikler ve kapıkulu ocaklarını kapsayacak şekilde çeşitlenmiştir.
Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak, bugün hem askerlik yapanlar hem de memur statüsünde çalışanlar, geniş anlamda askeri sınıfı oluşturuyordu. Gerçek anlamda askeri hizmet verenler, devletten kendilerine ait olarak yıllık belirli bir yerin veya köyün gelirini toplama yetkisini aldılar. Bu grubun içinde tımar sistemiyle görev yapan dirlik erbabı olarak bilinen sipahiler, sancak beyleri, beylerbeyleri, vezirler, enderun ağaları gibi yüksek rütbeli devlet memurları yer almaktaydı.
Ayrıca, Osmanlı’da ümera (emirler) adı verilen dirlik erbabı, görevde bulundukları süre boyunca askeri kimliğini koruyup hizmet verirken, sonrasında iş hayatına girmeleriyle bu statü sona erer ve reaya katılırlardı.
Memurlar ise hizmet karşılığı devlet hazinesinden iki şekilde gündelik ödeme alıyordu. Birinci grupta, “ulufe” adı verilen gündelik alanlara sahip olan kapıkulu askerleri, enderun hizmetlileri, kale koruyucuları, subaşılar, asesbaşılar gibi görevlinin bulunduğu kesim yer alırken; ikinci grupta ise kadılar, müderrisler, medrese talebeleri ve mezunları ile bunların etrafında çalışan, ilmiye kapsamında vergilerden muaf tutulan görevliler bulunuyordu.
Özetle, Osmanlı askeri sınıfı; tımar sistemiyle desteklenen atlı birlikler, kapıkulu ocakları ve devşirme sistemiyle yetiştirilen elit kuvvetlerden oluşuyordu. Bu çeşitlendirilmiş yapı, Osmanlı’nın askeri alanda esnek ve güçlü bir yapıya sahip olmasını, geniş coğrafyalarda yürütülen fetih ve savunma operasyonlarında önemli başarılar elde etmesini sağlamıştır.
Reaya
Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak hem askerlik hizmeti yapan hem de memur statüsünde bulunan askeri sınıf oluşmuştur. Askeri sınıfa mensup olan beylerbeyi, sancakbeyi, Tımarlı Sipahi gibi kişiler vergi vermez ve yaptıkları askerlik hizmetleri karşılığı bir yerin veya köyün vergisini toplama yetkisine sahip olurlar.
Vergi veren şehir, kasaba ve köy ahalisi ile konar-göçerlere ise “reaya” denir.
Osmanlı Devleti’nde, askeri ve reaya ayrımı, tımar sisteminin siyasi ve ekonomik temellerine dayanmaktadır. Tımar sistemi içerisinde yer alan reayanın ve Tımarlı Sipahi’nin bir takım sorumlulukları bulunur. Osmanlı köylüsünün devlete ve sipahiye karşı görevlerinin sınırları kanunlarla belirlenmiştir. Görevleri dışında reayanın karşılıksız çalıştırılması yasaktır. Köylü, kendisine tahsis edilen toprağı işlemek ve vergisini sipahiye ödemekle yükümlüdür. Köylü, keyfi olarak tarlasını boş bırakamaz, çiftini, çubuğunu terk edip bir başka memlekete gidemez. Bu sistemin denetlenmesi kadıya aittir. Sipahi ile köylünün hak ve görevleri kanunnamelerle tespit edilmiştir. Tımar topraklarının devlet mülkü olması nedeniyle miras bırakılması, satılması, kiraya verilmesi, vakfedilmesi ve bağışlanması yasaktır.
Tımarlı Sipahilerin merkez otoritenin aleyhine toprak ve mevki kazanmaları ve ayrı bir toprak aristokrasisi oluşturmaları önlenmiştir. Tımarlı Sipahiler taşrada merkezi otoritenin temsilcisi olmuştur. Tımarlı Sipahi, vergi toplayarak hem kendini geçindirmek hem de tımarın büyüklüğüne göre cebelü adı verilen askeri yetiştirmek zorundadır. Tımar sahipleri, savaş zamanında hazırladıkları cebelülerle birlikte sefere katılır. Seferlere katılmayan sipahilerin dirlikleri ellerinden alınır.
Osmanlı Devleti’nde Tımarlı Sipahilerden başka yine eyalet askeri statüsünde akıncılar, deliler, yörükler, beşliler, yayalar ve müsellemler gibi yardımcı kuvvetler kullanılmıştır.
İlmiye, Kalemiye ve Seyfiye Sınıfları
Osmanlı toplumunda yönetenler sınıfı kendi arasında seyfiye, kalemiye ve ilmiye olmak üzere üç sınıfa ayrılmıştır:
İlmiye sınıfı; esas olarak dini ilimlerle, hukuk, tefsir, hadis ve kelam gibi İslami disiplinlerle ilgilenen, toplumun dini ve kültürel yaşamını düzenleyen kişileri kapsar. Bu sınıfa kadılar, müderrisler (öğretmenler), medrese talebeleri ve mezunları ile bu kurumlarda görev yapan diğer din adamları dahildir. İlmiye mensupları, görevlerinin getirdiği itibarla ve bazı durumlarda vakıf gelirleriyle desteklenir; ayrıca vergi muafiyetleri ile devletin desteğini alırlardı. Onların görevleri, İslam hukukunun ve dini kurumların toplum içinde yerleşmesini sağlamaya yöneliktir.
Kalemiye sınıfı, adını “kalem” yani yazı ve belge işleriyle anılan işlevlerinden alır. Bu sınıf devletin idari işlerini yürüten, yazışma, belge düzenleme, raporlama ve çeşitli bürokratik görevleri yerine getiren memurları içerir. Bürokratik yapının iskeletini oluşturan bu sınıfa, çeşitli devlet dairelerinde, sarayda ve idari merkezlerde görev yapan memurlar dahildir. Kalemiye mensupları, görevleri karşılığında devlet hazinesinden günlük veya aylık maaş ödemeleri alır. Bu ödemeler, onlara düzenli bir gelir sağlamanın yanında, görevlerinin resmi belgeler ve raporlarla desteklenmesine imkan tanır.
Seyfiye sınıfı, esas olarak askeri ve emniyet işlerini yürüten, devletin güvenliği ve asayişiyle ilgili görev alan memurlardan oluşur. Bu sınıf içinde, kale koruyucuları, subaşılar, asesbaşılar gibi görev yapanlar yer alır. Seyfiye, hem askeri bir disiplini hem de idari düzeni sağlamak amacıyla önemli roller üstlenmiştir. Seyfiye mensupları, görev yaptıkları alanların ihtiyaçlarına göre, devletin belirlediği aylık veya günlük ödemeleri alırlar. Bu ödemeler, onların askerî nitelikteki görevlerini yerine getirmelerini destekler niteliktedir.
⭐ Özetle:
- Seyfiye (Kılıç Ehli)= Kılıç ehli, işi askerlik olan savaşma sanatı mensuplarıdır. Askeri bürokrasiyi oluşturan sınıftır. Sadrazam, vezirler, beylerbeyi, eminler ve sancak beyleri, kapıkulu zabitleri, tımarlı sipahiler, deniz askerleri bu sınıfın üyeleridir.
- İlmiye (İlim Ehli)= Din, adalet ve eğtim-öğretim faaliyetlerinde bulunanlar ve bilginlerin oluşturduğu sınıftır. Kısacası; beyaz yakalılardır. İlim faaliyetinde bulunan zihin işi yapanlardır. Bilimsel çalışma üretenlerdir. Şeyhülislam, kadıasker, kadılar, müftüler, müderrisler, imamlar, müezzinler ve medrese öğrencileri bu sınıfın üyeleridir.
- Kalemiye (Kalem Ehli)= Sivil bürokrasiyi oluşturan sınıftır. Kısacası; Osmanlı Bürokrasisidir. Diplomasi, yazışma, atama gibi görev yürütücülerdir. Defterdar, nişancı, reisülküttap ve divan katipleri bu sınıfın üyeleridir.
