Devlet olarak adlandırılan sosyal ve siyasi yapının en önemli unsurlarından biri ordudur. İlk Çağ’dan itibaren devletler; varlıklarını devam ettirebilmek, savaşlarda başarılı olabilmek, huzuru ve düzeni sağlayabilmek için güçlü askeri teşkilatlar kurmuşlardır.
Teşkilat= Sümerlerde askerlik asillere ait bir meslek olarak kabul edilmiş, savaş zamanı bütün erkekler asker sayılmıştır. Asur ordusu ücretli askerlerden ve gönüllülerden oluşmuştur. Mısır ordusu, halktan ve paralı askerlerden oluşturulmuştur. Hititlerde kralın muhafızlığını yapan daimi askerler varken eli silah tutan her erkek asker sayılmış, gerektiğinde paralı askerler de orduya alınmıştır. Urartuların ilk dönemlerinde ordu yaya birliklerden oluşmuştur. Perslerde askerlik bütün halk için zorunlu tutulmuştur. Başkomutanlar ve rütbeliler soylulardan seçilmiştir. Roma ordusunun büyük kısmı daimi ve düzenli maaşlı askerlerden oluşmuştur. En büyük birliğe lejyon adı verilmiştir.
Teçhizat= İlk Çağ medeniyetlerinin orduları genel olarak piyade, süvari ve savaş arabalı askerlerden oluşmuştur. Askerler silah olarak ok, yay, kalkan, mızrak, topuz, balta ve kılıç gibi silahlar kullanırlardı. Kuşatmalarda mancınık, kule ve koçbaşları gibi teknik aletler de kullanılmıştır. Konar-göçerlerde, ordunun savaş gücünü süvari birlikler oluşturmuştur. Orta Çağ’da devletleşme sürecine bağlı olarak bu askeri topluluklar düzenli ve disiplinli ordulara dönüştürülmüştür.
Batı Avrupa’da VIII. yüzyılda Franklar askeri bir düzen olan feodal sistemi geliştirmiştir. Şövalyeler de krala bağlılık yemini ederek kralın savaşçısı olmuştur. Orta Çağ’da siyasi birlikten yoksun olan Avrupa orduları küçük oldukları için uzun süreli seferler düzenleyememiştir. Kara savaşları; Orta Çağ’da Avrupa’da şövalyeler, okçular ve kuşatma teknikleri ile yapılmıştır.
Doğu’da ise çok farklı savaş teknikleri kullanılmıştır. En büyük farkı ise Türk ve Moğol atlı okçuları oluşturmuştur. Hem Türk hem de Moğol askerleri çok disiplinli olup büyük bir cesaretle savaşmış ve hafif süvari teknikleri kullanmıştır. Cengiz Han ise Türklerin oluşturduğu onlu sisteme göre güçlü bir idari ve askeri düzen kurmuştur.
Sasani ordusu da Türk ve Moğol ordusunda olduğu gibi onlu sisteme göre düzenlenmiştir. Sasani ordusunda; bağlı kavimlerin ve devletlerin gönderdikleri birlikler, ücretli askerler ve savaş esirleri yer almıştır.
📚 EK BİLGİ: Orta Çağ’da ücretli askerlik sistemi birçok devlette görülmüştür. Bizans İmparatorluğu, tarihinin her döneminde ordusunda ücretli askerlere yer vermiştir.
Bizans ordusu, sayıları çok fazla olmayan ve İstanbul’da bulunan merkez kuvvetlerinin yanı sıra eyalet askerleri, tabi devletlerin gönderdiği yardımcı kuvvetler ve ücretli askerlerden oluşmuştur. Ücretli askerler Bizans ordusunda XI. yüzyılda ordunun asli unsuru haline gelmiştir.
Bizans İmparatorluğu’nda XI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ücretli askerler ordunun asli unsuru haline gelmiştir. Ücretli askerlerin büyük bir kısmı da Türklerden oluşmuştur.
XIV. yüzyıldan sonra ise İngiltere ve Fransa gibi krallıklar ordularında maaş karşılığı asker bulundurmaya başlamıştır. Avrupa’da askerlik mesleği ortaya çıkmıştır. Savaşlar süvariler tarafından yapılmıştır. XIV. yüzyıldan itibaren devletler sürekli piyade kıtaları bulundurmaya başlamıştır. Avrupa ordularında piyadeleri en etkili kullanan devletler, İngiltere ve Osmanlı Devleti olmuştur.
Savaş tarihini değiştirecek olan top tüfek gibi ateşli silahlar, 1331’den sonra kullanılmaya başlanmıştır. Fransa XV. yüzyılda silahlı askerlerden oluşan daimi bir kıta oluşturmaya başlamış, Osmanlılar ise buna XIV. yüzyılda yeniçeri birlikleri ile başarmıştır.
Yerleşik ve Konar-göçerler Arasındaki Savaşlar
Yerleşik toplumlar üretimde üstünlük kurarken konar-göçer toplumlar askerlik alanında üstünlük kurmuştur. Konar-göçerler başlıca geçim kaynakları da hayvancılıktır. Konar-göçer toplumlar hayvancılık ile ihtiyaçlarını karşılayamamışlardır. Bu nedenle yerleşik toplumlar ile ticaret yapmışlar veya savaş yoluyla yerleşik toplumların mallarını ele geçirmişlerdir. Savaşlarda ise çoğunlukla konar-göçer toplumlar üstünlük sağlamıştır.
Konar-göçer Ordusu
Orta Asya’nın konar-göçer toplumları dünyanın en iyi askerleridir. Çünkü bu askerler yerleşik devletlerde görülen ağır donanımlı ve hareket kabiliyeti kısıtlı piyade ordularının aksine hafif silahlı ve hızlı hücum yapabilen süvarilerden oluşmuştur. Konar-göçer askeri; dayanıklı, disiplinli, uyumlu ve süreklidir. Konar-göçerler zırh, hançer ve mızrak kullanmış ve ayrıca oklarını daha uzağa fırlatmalarını sağlayan yayı geliştirmiştir. Bu ordularda kadınlar da gerektiğinde savaşa katılmıştır. Konar-göçerlere etrafı surlarla çevrili olan güçlü şehirler zorluk çıkarmıştır. Bunun nedeni ise kuşatma araçlarından yoksun olmalarıdır.
