Nüfus; belirli bir zamanda sınırları belli bir alanda yaşayan insan sayısına denir. Nüfus her an değişmekte olan dinamik bir olaydır. Doğumlar ve ölümler gerçekleşirken bir yandan göçler yaşanmakta ve insanların nitelikleri zamanla değişmektedir. Bu nedenlerle nüfusun miktarı ve niteliklerinin dağılışında değişiklikler de söz konusu olmaktadır.
🌟 Nüfus artış hızı; bir önceki döneme göre nüfustaki artış veya azalış oranıdır.
Genel olarak insanlık tarihi boyunca Dünya nüfusu sürekli artmıştır. Ancak bazı dönemlerde bu artışlarda yavaşlama olurken bazı dönemlerde ise hızlanma söz konusu olmuştur. Dünya nüfusunda ani artışların olduğu dönemlere sıçrama dönemi denilmektedir. Dünya nüfusunda genel olarak 3 ana sıçrama dönemi yaşanmıştır.
- Birinci Sıçrama Dönemi: Yaklaşık 1 milyon yıl önce insanın çeşitli aletleri icat etmesiyle
başlamıştır. Böylece yetersiz beslenme azalmış ve vahşi hayvanlara karşı mücadelede ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu durum nüfus artışını olumlu yönde etkilemiştir. - İkinci Sıçrama Dönemi: Yaklaşık 10.000 yıl önce yerleşik hayata geçen insanlar, hayvanları
evcilleştirmiş ve tarımla uğraşmışlardır. İnsanların hayat standartlarına olumlu etki yapan bu
gelişme ile dünya nüfusunda ikinci sıçrama dönemi yaşanmıştır. - Üçüncü Sıçrama Dönemi: Sanayi Devrimi’yle beraber meydana gelmiştir. Sanayi Devrimi nüfusun artmasına yol açtığı gibi nüfusun dağılışında ve demografik özelliklerinde de büyük değişimler yaratmıştır. Sanayi Devrimi’yle birlikte en önemli nüfus artışı ve değişimi Avrupa Kıtası’nda yaşanm ıştır. Tıp alanında önemli ilerlemeler kaydedilmiş; beslenme ve sağlık koşulları düzelmiştir. Ortalama yaşam süresi artmış, ölümler ise azalmıştır.
Dünya Nüfusunun Geleceği
Nüfus, dünya üzerinde her yere dengeli dağılmamıştır. Bazı yerler sık, bazı yerler seyrek nüfuslu iken bazı yerlerde ise nüfus bulunmamaktadır.
Nüfus Artış Oranı
Bir ülkede bir yıl içerisinde doğanlar ile ölenler arasındaki farka doğal nüfus artışı denir. Doğumlar, ölümlerden fazla ise o ülkede doğal nüfus artışı var demektir. Doğal nüfus artışına ek olarak göçlerin etkisiyle meydana gelen nüfus artışına da gerçek nüfus artışı denir.
Gelişmiş ülkelerde doğal nüfus artış hızı düşüktür. Bu tür ülkelerde çocuk nüfus oranı az, yaşlı nüfus oranı fazladır. Gelişmemiş ülkelerde ise doğal nüfus artışının hızlı olmasından dolayı genç nüfus fazla, yaşlı nüfus azdır.
Nüfus artışının nedenleri şu şekildedir;
- Sağlık alanındaki olumlu gelişmeler,
- Beslenme ve barınma şartlarının iyileşmesi,
- Nüfus planlamasının yapılması,
- Ölümlerin azalması,
- İnsan ömrünün uzaması,
- Savaşların azalması,
- Ekonomik ve sosyal şartların iyileşmesi
- Gelişmemiş ülkelerdeki evlilik yaşının düşük ve doğum oranının yüksek olmasıdır
Nüfus Artışının Olumlu Sonuçları
- Mal ve hizmete talep artması,
- İşçi ücretlerinin azalması,
- Nüfus dinamizminin artması,
- Ülke savunma kaynaklarının artması,
- Vergi gelirlerinin artması,
- Ekonomide çeşitliliğin artması,
- Yeni endüstri kollarının ortaya çıkmasıdır.
Nüfus Artışının Olumsuz Sonuçları
- Kalkınma hızının yavaşlaması,
- İşsizliğin ve tüketimin artması,
- Şehirleşme hızının artması,
- İç ve dış göçlerin yaşanması,
- Konut sıkıntısının artması,
- Milli gelirin ve gayri safi milli hasılanın azalması gibi sosyal ve ekonomik sorunların oluşması,
- Bağımlı nüfusun artması,
- Belediye hizmetlerinin zorlaşmasıdır.
Türkiye Nüfusunun Tarihsel Gelişimi
İnsanlar için elverişli koşulları barındıran Türkiye toprakları, eski çağlardan beri yerleşme alanı olarak tercih edilmiştir. Ancak Anadolu nüfusuna yönelik yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilk nüfus sayımı II. Mahmut zamanında askeri amaçlı olarak yapılmıştır. Bu nüfus sayımında sadece erkekler sayılmıştır. Sultan Abdülmecit döneminde ise nüfus kimliği verilmek amacı ile bir sayım yapılmışsa da bu sayımı yine kadınlar dahil edilmemiştir. Üçüncü sayım ise Sultan Abdülaziz zamanında yapılmıştır.
Türkiye’de düzenli ve planlı nüfus sayımları Cumhuriyet ile başlamıştır. Türkiye’de ilk düzenli nüfus sayımı 28 Ekim 1927 tarihinde gerçekleşmiştir. 2007’den itibaren nüfus sayımına gerek olmadan her yıl Türkiye’nin nüfusu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ile belirlenmektedir.
Türkiye’de görülen nüfus değişimleri üç dönem halinde incelemektedir:
- 1927-1960 Arası Birinci Dönem: Bu dönemde Türkiye nüfusu yaklaşık 11 milyon kişi artmıştır. Aynı zamanda ilk nüfus sayımı bu dönemde yapılmıştır. Ayrıca bu dönem; Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi ülke nüfusunu ciddi anlamda etkileyen olayların hemen sonrasına denk gelmektedir. Bu nedenle nüfus azalmıştır. Fakat Balkanlardan gelen göçler ve Hatay’ın Türkiye’ye katılması ile Türkiye nüfusu artış göstermiştir.
- 1960-1985 Arası İkinci Dönem: Bu dönemde Türkiye’de aile planlamasına yönelik yapılan çalışmalarla sosyal ve ekonomik hayatta yaşanan gelişmelere bağlı olarak ülke nüfusunun artış hızında bir azalma görülmüştür.
- 1985 ve Sonrası Üçüncü Dönem: Bu dönemin başında Türkiye nüfusunun artış hızında ciddi bir düşüş yaşanmıştır. Takip eden süreçte ise nüfus artış hızı genel olarak yavaş yavaş azalmaya devam etmiştir. Nüfus azalmasının nedenleri; doğum oranlarını azalması, aile planlamasından olumlu sonuçların alınması, kalkınma hızının ve eğitim düzeyinin artması, sanayileşme ve şehirleşme oranları, kadınların iş hayatına girmesi sayılabilir.
⭐Türkiye’deki Nüfus Artışının Nedenleri
- Doğum oranının ölüm oranından fazla olması,
- Nüfus mübadelesiyle yurt dışından Türk nüfusun gelmesi,
- Hatay’ın Türkiye topraklarına dahil edilmesi,
- 1945–1950 yılları arasındaki dönemde seferberlik halinin kalkması ve evlenmelerin artması,
- Beslenme ve sağlık koşullarının iyileşmesi,
- Çeşitli ülkelerden mülteci göçlerinin gelmesidir.
⭐Türkiye’deki Nüfus Artışının Sonuçları
- Genç nüfus oranının fazla olması,
- Kalkınma hızının düşmesi ve işsizliğin artması,
- Doğal kaynakların tüketiminin artması,
- Çarpık şehirleşme ve çevre sorunlarının görülmesi,
- Eğitim ve sağlık hizmetlerinin yetersiz kalması,
- İç ve dış göçlerin hızlanması,
- Kırsal kesimde kişi başına düşen arazinin azalmasıdır.
