Masal Türü ve Özellikleri

Bikifi Instagram'da

Masal kelimesi dilimize Arapçadaki “mesel” kelimesinden geçmiştir. Masalların ortaya çıkışı kesin olmamakla birlikte Hint mitolojisine ve Eski Yunan mitolojisine dayandırılır.

Masal; olağanüstü olayların, olağanüstü karakterler ile anlatıldığı bir edebi türdür. Masallar çoğunlukla halkın oluşturduğu ağızdan ağıza, nesilden nesile aktarılan düzyazı türlerinden biridir.

Masal Türünün Özellikleri

• Olaydaki karakterler, genellikle olağanüstü karakterlerdir. Cinler, periler, devler, cüceler gibi hayali karakterler çokça bulunur. Fakat bir masalda sıradan ve gerçeğe uygun kişiler de olabilir.
  • Örneğin; Keloğlan, Kibritçi Kız, Prenses…
• Olayın geçtiği mekan ve zaman gerçekdışıdır olabileceği gibi belirsiz de olabilir.
• Masallar, hayal gücünün ürünleridir.
• Masallarda, öyküleyici anlatım kullanılır.
• Masalların okuyucuya öğretme amacı bulunur. Bu yüzden didaktik (öğretici) eserlerdir.
• Masallarda kullanılan dil; ağır değildir. Yalın ve duru bir dil söz konusudur. Uzun betimlemeler ve kapalı anlatım bulunmaz.
• Olayların anlatımında daha çok duyulan geçmiş zaman kipi olan “-miş” ya da geniş zaman kipi “-r” kullanılır.
• Masallar, halkın oluşturduğu eserlerdir, bu yönüyle anonimdir.
• Masalların konusu genellikle iyilik-kötülük, dürüstlük-yalancılık, alçakgönüllülük-kibir gibi zıt konulardan oluşur.
• Masallarda dini ve milli kavramlar bulunmaz. Masallar evrenseldir.
• Masallardaki tema iyi ve kötü arasındaki mücadeleyi ele alır ve masalın sonunda iyiler ödüllendirilirken kötüler de cezalandırılmaktadır.
• Masallarda kalıp sözlere çokça yer verilir. Masalların başında çoğunlukla ”Bir varmış bir yokmuş” veya “evvel zaman içinde, kalbur saman içinde” gibi ifadeler kullanılır. Bu ifadelere “tekerleme” veya “döşeme” adı verilmektedir.
• Masal; döşeme, serim, düğüm, çözüm, dilek olmak üzere 5 bölümden oluşur.
• Masallar; edebi, halk ve hayvan masalları olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Masal Planı

Masallar; döşeme, serim, düğüm, çözüm, dilek olmak üzere 5 bölümden oluşur.

Döşeme

Masalların başında bulunan tekerlemeden oluşan kısma döşeme adı verilir. Bu bölümün amacı okuyucunun veya dinleyicinin dikkatini çekmektir.

Bir varmış; bir yokmuş
Evvel zaman içinde
Kalbur saman içinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben dedemin beşiğini tıngır mıngır sallarken…

Örnek döşeme bölümü

Serim

Serim bölümü döşemenin ardından gelir. Karakterlerin, mekanın tanıtıldığı bölüme verilen addır. Olaya yavaş yavaş girilir.

Düğüm

Düğüm bölümünde olaylar gelişir, iyi ve kötünün arasındaki mücadele alevlenir ve okuyucuda merak duygusu oluşur.

Çözüm

İyi ve kötünün mücadelesinin sonuçlandığı bölüme çözüm denir. Bu bölümde iyiler ödül alırken; kötüler de cezalandırılarak olay bitirilir.

Dilek

Masalların son kısmında olay bittikten sonra masalın başında bulunduğu gibi tekerleme bulunur.

Gökten üç elma düşmüş: biri bu masalı anlatana, biri bu masalı yazana, birisi de bu masalı dinleyene.

Örnek dilek bölümü

Masal Türleri

Masallar sınıflandırılırken 3 başlıkta incelenir. Bunlar hayvan masalları, halk masalları ve edebi (yapma) masallardır.

Hayvan Masalları

• Karakterler hayvanlardan oluşur.
• Hayvanlar kişileştirilerek insanlara öğretici bir olay canlandırılmaktadır.
• Hintlilerin “Kelile ve Dimne” eseri ve Yunanlıların “Ezop Masalları” hayvan masallarına örnek gösterilebilir.
• Türk edebiyatında Şeyhi’nin “Harname” adlı mesnevisi ve Mevlana’nın “Mesnevi” adlı kitabındaki bazı hikayeler hayvan masallarına örnek gösterilebilir.

Halk Masalları

• Çoğunlukla anonim masallardır.
• Çokça kalıplaşmış ifade kullanılır.
• Gerçekten uzak birden fazla olayın bir arada anlatıldığı masallardır.
• Diğer masallardan daha uzunlardır.
• Doğu edebiyatından “Binbir Gece Masalları” ve “Simbad” halk masallarına örnek gösterilebilir.
• Batı edebiyatından “Kırmızı Başlıklı Kız” ve “Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler” halk masallarına örnek gösterilebilir.

Edebi (Yapma) Masallar

• Yazarların yazdıkları veya derledikleri metinlerdir.
• Andersen Masalları edebi masallara örnek gösterilebilir.
• Eflatun Cem Güney hem masalları derliyor hem de masal yazıyordu. Eflatun Cem Güney’in masal kitapları:
  • Nar Tanesi (1945)
  • Akıl Kutusu (1947)
  • En Güzel Türk Masalları (1948)
  • Altın Heybe
  • Kül Kedisi
  • Felek Sillesi (1948)
  • Açıl Sofram Açıl ve Congoloz Baba (1949)
  • Kara Yılan ve Kara Gülmez (1949)
  • Bir Varmış Bir Yokmuş (1956)
  • Evvel Zaman İçinde (1957)
  • Gökten Üç Elma Düştü (1960)
  • Az Gittim Uz Gittim (1961)
  • Gülen Ayva Ağlayan Nar (1969)
  • Al Elma Yeşil Elma (1969)
  • Sabır Taşı (1969)
  • Hasırcı Baba- Keloğlan (1969)
  • Aygın Baygın Ses ve Nurtopu (1970)
  • Yedi Köyün Yüz Karası (1970)
  • Altın Gergef (1971)
  • Güldükçe Güller Açan Kız (1971)
  • Tellerinde Bülbüller Şakıyan Saz

Masal Türünün Tarihsel Gelişimi

Masal türünün Hindistan’da ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. MÖ. 1. yüzyılda yaşadığı düşünülen Beydaba’nın “Kelile ve Dimne” eseri ile masal türü hayatımızda yer etmiştir. 17. yüzyılda La Fontaine ile masal türü gelişmiştir.

Dünya Edebiyatında Masal

• Beydaba‘nın yazdığı “Kelile ve Dimne” eseri Dünya Edebiyatında masal/fabl türündeki ilk eser olarak gösterilmektedir.
• Fransız La Fontaine de Avrupa’da masalın tanınmasına katkı sağlayan önemli bir isimdir.
• Arap ve İran coğrafyasındaki örneklerine baktığımızda karşımıza ”Binbir Gece Masalları” ve “Simbad” çıkmaktadır. Farklı coğrafyalara yayılmış eserlerdir.
• İran coğrafyasında ortaya çıkan “Binbir Gündüz Masalları“, “Binbir Gece Masalları” eserine karşı çıkmış bir eserdir.
• Batı Edebiyatında “Kırmızı Başlıklı Kız” ve “Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler” çok yaygın masallar arasında yer alır.
• Grimm Kardeşler (Jacob ve Wilhelm) Almanya’da halk arasında dolaşan masalları “Çocuk ve Yuva Masalları” adlı kitapta toplayıp yayınlamıştır.
• Danimarkalı Andersen 1835 yılında “Çocuk Masalları” adlı eserini yayımlamış ve” Kibritçı Kız” masalıyla ünlenmiştir.

Hint Masalları

• Pançatantra (Beş Kitap)= Dünya edebiyatının ilk masal örneklerinden biridir. Beydeba tarafından yazılmıştır.
• Masal Nehirleri Okyanusu

Arap Masalları

• Binbir Gece Masalları= Anonim eserdir, kim tarafından yazıldığı bilinmemektedir. Bütün dünya dillerine çevrilmiştir. “Alaaddin’in Sihirli Lambası” ve Ali Baba ve Kırk Haramiler” gibi ünlü masallar bu eserin içinde bulunmaktadır.

İran Masalları

• Binbir Gündüz Masalları= Binbir Gece Masalları, kadınların vefasız ve sadakatsiz olmadıklarını kanıtlamaya çalışırken; Binbir Gündüz Masalları ise erkekleri vefasız olarak görmenin yanlış olduğunu anlatmaya çalışmıştır.

Yunan Masalları

• Ezop Masalları= Fabl tarzı masallardır. Ezop tarafından anlatılmıştır. Bu masallarda hayvan ve bitkilere insan özelliği kazandırılmıştır.

Türk Edebiyatında Masal

• İlk Türk masalları 1781’de “Nouveaux Turc et Arabes” adlı eserdir. M. Digéon’un “Nouveaux Turc et Arabes” eserindeki 5 metinden 3’ü Türk masalıdır. Bu masallar Halil, Derviş ve Şirvanlı Tüccar’a aittir.
• Uygur dönemi eseri “Kalyanamkara ve Papamkara” masal özelliği taşıyan ilk masalların arasında yer almaktadır.
• Türk Edebiyatında “Keloğlan Masalları” en çok bilinen masaldır.
• Tahir Alangu “Billur Köşk” adlı eserini Anadolu’daki halk masallarından derlemiştir.
• Şinasi “Tercüme-i Manzume” eserini La Fontaine masallarından çevirerek yazmıştır.
• Türkiye’de masallar üzerine çalışan isimlerde önde gelen Pertev Naili Boratav, “Türk Halk Masalları Tipleri” kataloğunda 2500 Türk masalını incelemiş ve 378 tane tespit etmiştir.
• Mevlana’nın Zümrüd-ü Anka(Anka Kuşu) masalı en çok bilinen masallardan biridir.
• Masal sözcüğünü gerçek anlamına bağlı olarak kullanan ilk sanatçı Namık Kemal’dir. Namık Kemal; masalı eğitici, terbiye edici özellikte, bütünüyle hayalî olaylardan meydana gelen bir anlatım türü olarak tanımlamıştır.
• Türk masal kahramanları; devler, cadılar gibi olağanüstü özelliklere sahip varlıklar ile insanlar ve hayvanlardır. Masallarda padişah, Hızır, Keloğlan vb. iyiliği temsil ederken; devler, cadılar, vezirler kötülüğü temsil eder. Masallarda sık rastlanan hayvanlar ise tilki, aslan, zümrüdüanka’dır.