Belli bir sıcaklık ve basınçta belirli miktardaki çözücüde (100 gram suda) çözünebilen maksimum madde miktarına çözünürlük denir.
Çözünürlük =
Çözelti, çözücü ve çözünenden oluşan homojen bir karışımdır. Çözeltiyi oluşturan bileşenlerden genellikle çok olana çözücü, az olana çözünen denmesine rağmen gaz çözeltiler için bu tanımlama her zaman doğru olmayabilir.
Çözeltiler, bir çözücü içinde çözünen madde miktarının az veya çok olmasına göre beş grupta incelenir
- Seyreltik çözelti : Aynı koşullarda eşit miktardaki çözücü içerisinde çözünen oranı daha az olan çözeltilere denir.
- Derişik çözelti : Aynı koşullarda eşit miktardaki çözücü içerisinde çözünen oranı daha fazla olan çözeltilere denir.
- Doymamış Çözelti: Belirli sıcaklık ve basınçta belirli miktar çözücüde çözebileceğinden daha az çözünen içeren çözeltidir. Doymamış çözeltileri doygun hale getirmek için sabit sıcaklıkta çözünen ilave edilebilir veya sabit sıcaklıkta çözücü buharlaştırılabilir.
- Doygun Çözelti: Belirli sıcaklık ve basınçta belirli miktar çözücüde çözülebilecek en fazla çözüneni çözmüş olan çözeltilerdir.
- Aşırı doygun çözelti : Belirli bir sıcaklık ve basınçta, bir çözeltide doygunluk miktarının üstünde madde çözündüğünde oluşan çözeltidir. Aşırı doygun çözeltiler çok kararsızdır. Küçük bir çözünen kristalinin eklenmesiyle süratle çökerler ve hemen doygun çözelti haline gelirler.
Çözünürlüğüne Etki Eden Faktörler
Maddelerin çözünürlüklerini çözeltideki maddenin türü, sıcaklık, ortak iyon ve basınç gibi faktörler etkilemektedir.
Çözünürlüğüne Madde Türünün Etkisi
Aynı koşullarda aynı miktar çözücüde her maddenin çözünürlüğü büyük oranda farklıdır. Örnek olarak 60 derecede KClO3 katısının sudaki çözünürlüğü 28 g/100 g su iken, KNO3katısının sudaki çözünürlüğü 110g/100 g sudur.
Çözünürlüğe Sıcaklığın Etkisi
Katı ve sıvıların çözünürlüğü genellikle sıcaklık arttıkça artar. Soğuk ortamda saklanan yiyeceklerin kristallenmelerinin nedeni şekerin çözünürlüğünün sıcaklıkla azalmasından kaynaklanır.
Gazların çözünürlüğü ise sıcaklık arttıkça daima azalır. Gazlı içeceklerin soğuk içilmesi ve balıkların sıcak sulara oranla soğuk sularda daha yoğun bulunmaları gazların çözünürlüğüne sıcaklığın etkisini açıklayan olaylardır.
Çözünürlüğe Basıncın Etkisi
Katıların ve sıvıların sudaki çözünürlükleri basınç etkisi ile değişmemektedir. Gazların sudaki çözünürlüğü ise gazın arttıkça artmaktadır. Gazoz şişesinin kapağının açıldığında gaz çıkışının gözlenmesi bu olaya bir örnektir. Vurgun olayı da basınç etkisi ile oluşmaktadır. Dalgıçları denizin derinliklerinde yüksek basınçta kanda daha fazla azot gazı çözünür. Aniden yüzeye çıkılırsa,basınç düşmesiyle çözünmüş azot gazları açığa çıkar ve oluşan kabarcıklar kan damarlarını tıkarlar. Bu durum ölümle sonuçlanabilir.
