Abbasi Devleti ve Türkler

Bikifi Instagram'da

Abbasi Devleti (750-1258)

• Emevilerin yıkılmasından sonra Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundan gelenlerin kurduğu bir devlettir.
• Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundan gelenlerin kurduğu için de Abbasiler denilmiştir.
• Abbasilerin ilk halifesi Ebul Abbas Abdullah’dır.
  • İslam Devleti’ni dağılmaktan kurtarmış ve iç karışıklıkları bastırmıştır.
• İkinci halifeleri Mansur’dur.
  • Bağdat şehrini kurmuş ve başkent yapmıştır.
  • Mansur döneminde Hellenistik dönem eserleri tercüme edilmiştir.
  • Aynı zamanda Arap ve mevali arasındaki fark ortadan kalkmış ve İranlılar, devlet içinde etkin hale gelmiştir.
  • Anadolu’ya akınlar yapılmış ve Halife Mehdi Dönemi’nde Bizans vergiye bağlanmıştır.
• Abbasi halifeleri, Sasanilerin yönetim yapısını örnek alarak vezirlik kurumunu kurmuştur.
• Abbasi Devleti, Harun Reşit zamanında en parlak günlerini yaşamıştır.
  • Bu dönemde ziraat, ticaret, bilim ve eğitim düzeyi artmıştır.
  • Bağdat, Doğu’nun en büyük ve en önemli ekonomik merkezi haline gelmiştir.
  • Halkın refahı artmıştır.
  • Kültürel ve mimari ilerleme yaşanmıştır.
• Memnun zamanında Bağdat kültür merkezi haline gelmiştir.
• Astronomi ve cebir gelişmiştir.
• Birçok kütüphane kurulmuştur.
• Türklerin devlet ve askeriye içinde etkileri artmıştır.
• IX. yüzyılın ortalarından itibaren Abbasilerin gücü, Mısır’dan Batı’ya geçememiştir.
• 868-905 yılları arasında Tolunoğulları ve 935-969 yılları arasında İhşidler gibi Türk devletleri, Mısır ve Suriye’ye hakim olarak Abbasi sınırını daraltmışlardır.

Abbasi Devletinin Parçalanması

Abbasilerin hakim oldukları bazı bölgelere muhtariyet tanıması ve Emirü’l Ümeraların yetkilerinin artırılması sonucunda “Tava’ifül Mülk” adı verilen devletler oluşmuştur.

Fakat Abbasiler, bütün olumsuzluklara rağmen siyasi yaşamını 1258 yılına kadar devam ettirmiştir. Bu tarihte Cengiz Han’ın torunu Hülagü, Bağdat şehrini işgal ederek Abbasi Devleti’ne son vermiştir.

Abbasi ailesinden el- Müstansır, Memluk Sultanı Baybars tarafından Kahire’de halife ilan edilmiştir. Böylece halifelik makamı, 1517’de Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim’in Memlukluların ortadan kaldırmasına kadar Abbasi ailesinde kalmıştır.

Abbasi Devletinin Özellikleri

• Arap olmayanlara da devlet kadrolarında görev vermişlerdir.
• Bağdat’ı inşa etmişlerdir.
• Devlet teşkilatlarında düzenlemeler yapmışlardır.
• Vezirlik kurumunun Sasanilerden örnek almışlardır.
• Divan oluşturmuşlar ve merkez teşkilatı kurmuşlardır.
• Türklere önemli devlet ve ordu hizmetleri vermişlerdir.
• İstanbul’u kuşatmışlardır.
• Eski Yunan ve Hellenistik dönem eserlerini tercüme etmişlerdir.
• Astronomi ve cebirde ileri gitmişlerdir.
• Samara şehrini kurmuşlardır.
• Beytül Hikme’yi kurmuşlardır. (Üniversite)

Abbasi Devlet Teşkilatında Türkler

Çinlilerin, Türk şehirlerine yönelmeleri Türklerin Abbasilere yakınlaşmasını sağlamıştır. Müslüman Arapların, Talas Savaşı’nda Türkler ile birlikte Çinlilere karşı üstünlük sağlaması hem Çin hakimiyetinin kurulmasını engellemiş hem de Türklerin arasında Müslümanlığın yayılmasına neden olmuştur.

Türkler ile yakınlaşan Abbasilerin uyguladığı politikalar gereği Türklere devlet içinde görevler verilmeye başlanmıştır. Abbasi Halifesi Harun Reşit, muhafız birliğini Türklerden oluşturmuştur. Bizans’tan gelebilecek tehditleri önlemek için merkezi Antakya olan Avasım eyaleti kurulmuş ve Türklerden oluşan askeri birlikler bu şehirlere yerleştirilmiştir. Harun Reşit’in oğulları Halife Memun ve Mutasım dönemlerinde ise Türklerin devlet içindeki etkileri daha da artmıştır.

Halife Mutasım zamanında devlet içindeki Türklerin durumu daha da sağlamlaşmıştır. Afşin, Aşnas, Boğa el-Kebir, Urtuç gibi Türk komutanlar ülke içinde çıkan isyanların bastırılmasında görev almış ve Bizans üzerine Anadolu’ya yönelik seferlere de katılmışlardır. Aynı zamanda Halife, Bağdat’ın kuzeyinde sadece Türklere ait olan Samarra şehrini de kurdurmuştur.

Türkler, sadece orduda değil; siyasi ve idari alanda da güç kazanmıştır. Türk komutanlar, idari kadrolarda görev alıp devletin yönetiminde büyük ölçüde söz sahibi de olmuştur. Bir süre sonra Abbasi halifeleri, bütün siyasi ve askeri otoritelerini Büveyhiler etkisine girerek kaybetmiştir. Bu süreçte Bağdat da İslam dünyasının bir merkezi olmaktan çıkmıştır.

XI. yüzyıla gelindiğinde ise İran’da bir güç olarak Büyük Selçuklular ortaya çıkmıştır. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, 1055 yılında Bağdat’ı kurtararak halifeye dini itibarını iade etmiştir. Bunun üzerine halife, Tuğrul Bey’e “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanını vermiştir. Halifeler de uzun bir süre Selçukluların siyasi hakimiyetleri altında varlıklarını devam ettirmiştir.

Mısır’da Kurulan Türk-İslam Devletleri

Tolunoğulları Devleti (868-905)

• Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam Devleti’dir.
• Halkın çoğu Arap, yöneticileri ise Türk’tür.
• Suriye Seferi sonunda batıda Trablusgarp’tan doğuda Fırat Nehri’ne kadar olan topraklar üzerinde hakimiyet kurmuşlardır.
• Tolunoğlu Ahmet’in yerine oğlu Humareveyh’in on iki yıl süren hükümdarlığında Tolunoğulları en parlak dönemini yaşamıştır.
• Baharat ticaretini yeniden düzenlemişler ve Nil Nehri çevresinde kanallar açarak tarımı geliştirmişlerdir.
• Tolunoğlu Cami günümüze ulaşan tek eserleridir.
• Humareveyh’in ölümüm üzerine taht kavgaları nedeniyle devletin yıkılış süreci başlamıştır.
• Mısır’da karışıklıkların devam ettiği 905 yılında Abbasi ordusu Mısır’a girerek Tolunoğulları hakimiyetine son vermiştir.

🚀DETAY BİLGİ: Tolunoğlu Ahmet, Abbasi halifesinin Mısır valisidir. Tolunoğlu Ahmet’in Suriye ve Filistin’i ele geçirmesi, Abbasi halifesini harekete geçirmiş ve Tolunoğlu Ahmet’i Mısır valiliğinden azletmiştir. Bunun üzerine Tolunoğlu Ahmet bağımsızlığını ilan etmiştir.

İhşidiler (935-969)

• Muhammed Bin Tuğç tarafından Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam Devleti’dir.
• Abbasi halifesi tarafından “ihşid” unvanı verilmiştir. Bu nedenle İhşidiler olarak bilinirler.
• Muhammed Bin Tuğç öldükten sonra Ebü’l Kasım geçmiş ancak küçük yaşta olduğu için ailenin azatlı kölesi Ebü’l Kafur, sultana vasi tayin edilmiştir.
• Kafur’un 968’deki ölümünden sonra devlet yönetiminde karışıklıklar yaşanmaya başlamıştır.
• İhşidiler Hicaz bölgesini de almışlardır.
• 969’da Fatimiler tarafından yıkılmıştır.

Eyyubiler (1171 – 1250)

• Selahattin Eyyubi tarafından kurulmuş bir Türk-İslam Devleti’dir.
• Orta Doğu, Hicaz, Yemen ve Kuzey Afrika’da hüküm sürmüşlerdir.
• Selahattin Eyyubi, Fatımi hilafetine son vererek Mısır’da Abbasiler adına 1171’de hutbe okutmuştur.
• Nürettin Zengi’nin ölümü üzerine Selahattin, 1174’te Suriye’ye de hakim olmuştur.
• Haçlılara karşı başarıyla mücadele eden Selahattin Eyyubi, Hıttin Savaşı’nda Haçlıları büyük bir yenilgiye uğratmış ve Kudüs’ü fethetmiştir.
• Irak, Filistin, Suriye ve Güneydoğu Anadolu’ya egemen olmuşlardır.
• Eyyubi ordusunda Kıpçak Türklerine görevler verilmiştir.
• 30 Nisan 1250 tarihinde Sultan Turan Şah’ın ölümü üzerine Mısır’da Eyyübiler Devri sona ermiştir.

Memluklular (1250-1517)

• Aybeg tarafından kurulmuş bir Türk-İslam Devleti’dir.
• Mısır’da kurulmuş ve Suriye ile Hicaz’da hüküm sürmüştür.
• Sultan Kutuz döneminde Aynicalut Savaşı ile Moğollar yenilgiye uğratılmış ve Suriye’nin Moğolların eline geçmesi engellenmiştir.
• Bunun üzerine Suriye’nin büyük bir kısmı Memlukluların eline geçmiştir.
• Memluklular, İslam dünyasının en büyük devleti haline gelmişlerdir.
• Moğol ve İlhanlı Devleti’ni 1260 Aynicalut ve 1277 Elbistan Savaşları’nda yenerek Moğol istilasının batıya yönelmesini engellemişlerdir.
• 1258’de Abbasilerin yıkılışı ile halifeyi himaye altına almışlardır.
• Baharat Yolu’na egemen olmuşlardır.
• Ordularının temelini Kıpçak Türkleri oluşturmuştur.
• Sarayda ve orduda Türkçe konuşulmuş fakat resmi dilleri Arapça olarak kabul edilmiştir.
• Osmanlı ile yaptıkları 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşları’nı kaybetmişlerdir.
• Memluk Devleti, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi sonucunda 1517’de sona ermiştir.