Orhan Veli Kanık’ın Hayatı
Orhan Veli Kanık, 13 Nisan 1914’te İstanbul’da doğmuştur. Babası Mehmet Veli Kanık, Osmanlı İmparatorluğu’nda önemli görevlerde bulunmuş bir devlet adamıdır. Annesi Fatma Nigar Hanım ise dönemin kültürlü ve eğitimli kadınlarından biridir. Orhan Veli’nin çocukluğu, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yıllarına denk gelmiştir. Bu zorlu dönemde ailesiyle birlikte Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde yaşamak zorunda kalmıştır.
Eğitim hayatına İstanbul’da başlayan Orhan Veli, ilk ve ortaokulu burada tamamlamıştır. 1925 yılında Ankara’ya taşınmalarının ardından eğitimine Ankara Erkek Lisesi’nde devam etmiştir. Bu okulda Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday ile tanışmıştır. Bu üç arkadaş, ilerleyen yıllarda Türk edebiyatında önemli bir değişimin öncüleri olacaklardır. Lise yıllarında edebiyata olan ilgisi belirginleşen Orhan Veli, 1936 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girmiştir. Ancak üçüncü sınıfta üniversiteyi bırakarak Posta Telgraf ve Telefon (PTT) Genel Müdürlüğü’nde memur olarak çalışmaya başlamıştır.
Orhan Veli Kanık’ın Hayatındaki Önemli Anlar
Orhan Veli’nin hayatındaki en önemli dönüm noktalarından biri, 1941 yılında Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday ile birlikte “Garip” adlı şiir kitabını yayımlamasıdır. Bu kitap, Türk şiirinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Geleneksel şiir anlayışına karşı çıkan bu eser, büyük tartışmalara neden olmuş ve edebiyat çevrelerinde yankı uyandırmıştır.
1945 yılında PTT’deki görevinden ayrılan Orhan Veli, tamamen edebiyata yönelmiştir. Çeşitli dergilerde yazdığı yazılar ve çevirilerle geçimini sağlamaya çalışmıştır. 1947-1949 yılları arasında “Yaprak” adlı edebiyat dergisini çıkarmıştır. Bu dergi, dönemin genç yazarlarına önemli bir platform sunmuştur. Orhan Veli’nin hayatı, 14 Kasım 1950’de İstanbul’da aniden sona ermiştir. Henüz 36 yaşındayken beyin kanaması geçirerek hayatını kaybetmiştir. Kısa ömrüne rağmen Türk edebiyatına kalıcı eserler bırakmıştır.
Orhan Veli Kanık’ın Edebi Kişiliği
Orhan Veli, Türk şiirinde yenilikçi ve cesur bir şair olarak tanınır. Geleneksel şiir kalıplarını kırarak günlük konuşma dilini şiire taşımıştır. Onun şiirlerinde sıradan insanların yaşamları, sokaktaki insanın duyguları ve gündelik hayatın içinden kesitler yer alır. Halkın dilini kullanması ve şiiri halka indirmesi, onun en belirgin özelliklerindendir.
Mizah anlayışı ve ironik bakış açısı, Orhan Veli’nin şiirlerinde sıkça karşımıza çıkar. Ciddi konuları bile hafif ve esprili bir dille anlatmayı başarmıştır. Şiirlerindeki samimiyet ve doğallık, okuyucuyla arasında güçlü bir bağ kurmasını sağlamıştır. Aşk, yalnızlık, toplumsal eleştiri ve hayatın anlamsızlığı gibi temaları işlerken bile sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.
Orhan Veli Kanık’ın Dahil Olduğu Akım ve Şiir Anlayışı
Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday ile birlikte “Garip Akımı”nın kurucularındandır. Bu akım, 1940’lı yıllarda Türk şiirinde köklü değişiklikler yapmıştır. Garip şairlerinin temel amacı, şiiri vezin ve kafiyenin baskısından kurtarmak, günlük konuşma dilini şiire sokmak ve halkın anlayabileceği bir şiir yazmaktı.
Garip Akımı’nın manifestosu niteliğindeki “Garip” kitabının önsözünde Orhan Veli, yeni şiir anlayışlarını açıklamıştır. Bu anlayışa göre şiir, süslü sözlerden ve yapay duygulardan arındırılmalıdır. Şair, kendi gerçek duygularını samimi bir şekilde ifade etmelidir. Orhan Veli’nin “Kitabe-i Seng-i Mezar” şiiri, bu anlayışın en güzel örneklerinden biridir. Geleneksel mezar taşı yazılarını alaycı bir dille ele alan bu şiir, eski şiir anlayışına bir başkaldırı niteliğindedir.
Orhan Veli Kanık’ın Eserleri
Orhan Veli Kanık’ın başlıca şiir kitapları şunlardır:
- Garip (1941): Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday ile birlikte yayımladığı bu kitap, Türk şiirinde yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Kitapta yer alan şiirler, geleneksel şiir anlayışını yıkarak günlük dili ve sokaktaki insanın duygularını şiire taşımıştır.
- Vazgeçemediğim (1945): Orhan Veli’nin tek başına yayımladığı ilk şiir kitabıdır. Bu kitapta şairin olgunluk dönemine ait şiirleri yer alır. Aşk, yalnızlık ve hayatın anlamsızlığı gibi temaları işleyen şiirler içerir.
- Destan Gibi (1946): İkinci kişisel şiir kitabında, şairin toplumsal konulara daha fazla eğildiği görülür. Halk şiirinden esinlenmelerin yanı sıra modern kent yaşamının eleştirisi de bu kitapta yer alır.
- Yenisi (1947): Orhan Veli’nin üçüncü şiir kitabı, onun şiir anlayışındaki değişimi gösterir. Bu kitapta daha uzun ve anlatımcı şiirlere yer vermiştir.
- Karşı (1949): Şairin son dönem şiirlerini içeren bu kitap, onun şiir anlayışındaki olgunluğu yansıtır. Toplumsal eleştiri ve bireysel temalar iç içe geçmiştir.
- Bütün Şiirleri (1951): Orhan Veli’nin ölümünden sonra yayımlanan bu kitap, onun tüm şiirlerini bir araya toplar. Daha önce kitaplarında yer almayan şiirleri de içerir.
Orhan Veli aynı zamanda önemli bir çevirmendir. La Fontaine’in masallarını, Moliere’in oyunlarını ve Nasreddin Hoca fıkralarını çevirmiştir. “Nasreddin Hoca Hikayeleri” adlı çeviri kitabı, onun mizah anlayışını da yansıtan başarılı bir çalışmadır.
Orhan Veli Kanık Zamanındaki Edebi Ortam
1940’lı yılların Türkiye’sinde edebiyat dünyası büyük bir değişim içindeydi. Cumhuriyet’in ilanından sonra başlayan modernleşme çabaları edebiyata da yansımıştı. Bir yanda Ahmet Hamdi Tanpınar, Yahya Kemal Beyatlı gibi geleneksel şiir anlayışını sürdüren şairler vardı. Diğer yanda ise Nazım Hikmet’in öncülüğünü yaptığı toplumcu gerçekçi şiir anlayışı güçleniyordu.
Bu dönemde edebiyat dergileri önemli bir tartışma platformu oluşturuyordu. Varlık, Ülkü, Yücel gibi dergiler farklı edebiyat anlayışlarını temsil ediyordu. Orhan Veli ve arkadaşlarının çıkardığı Garip hareketi, bu ortamda büyük yankı uyandırdı. Geleneksel şairlerin ve eleştirmenlerin sert tepkileriyle karşılaştılar. Nurullah Ataç gibi bazı eleştirmenler onları desteklerken, pek çok yazar ve şair bu yeni anlayışı benimsemedi. Ancak zamanla Garip şiirinin etkisi genişledi ve 1950’lerden sonra Türk şiirinde kalıcı izler bıraktı. İkinci Yeni akımının temsilcileri bile Orhan Veli’nin açtığı yoldan etkilenmişlerdir.
