III. Selim, Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli reform hareketlerinden birini başlatan padişahlardan biridir. 18. yüzyılın sonlarında tahta çıkan III. Selim, imparatorluğun gerileme döneminde cesur yenilikler yapmaya çalışmış ve “Nizam-ı Cedid” adıyla anılan reform programıyla tarihe geçmiştir. Batı’ya açık bakış açısı ve sanatçı kişiliğiyle tanınan III. Selim, hem siyasi hem de kültürel alanda önemli izler bırakmıştır.
III. Selim Hakkında Önemli Bilgiler
III. Selim, 24 Aralık 1761 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun 28. padişahı olarak 1789-1807 yılları arasında hüküm sürmüştür. Babası III. Mustafa, annesi ise Mihrişah Valide Sultan’dır. Tahta çıktığında 28 yaşında olan III. Selim, döneminin en kültürlü ve eğitimli padişahlarından biri olarak bilinir.
Padişahlığı döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nu modernleştirmek için büyük çaba sarf etmiştir. Özellikle askeri alanda yaptığı yeniliklerle tanınır. Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip etmiş ve bu gelişmeleri Osmanlı sistemine uyarlamaya çalışmıştır. Aynı zamanda büyük bir sanatçı ve bestekâr olan III. Selim, Türk müziğine önemli katkılarda bulunmuştur.
III. Selim’in Hayatı
III. Selim’in hayatı, saray duvarları arasında geçen çocukluk yıllarından başlayarak, reform çabalarıyla dolu padişahlık dönemine ve trajik sonuyla noktalanan bir yaşam öyküsüdür. Küçük yaştan itibaren iyi bir eğitim almış, dönemin önde gelen hocalarından dersler görmüştür. Özellikle matematik, tarih ve müzik alanlarında kendini geliştirmiştir.
Şehzadelik döneminde amcası I. Abdülhamid’in saltanatını yakından gözlemleme fırsatı bulmuştur. Bu dönemde imparatorluğun içinde bulunduğu sorunları görmüş ve çözüm yolları üzerine düşünmüştür. Tahta çıktığında, hazırladığı reform programını uygulamaya koymuştur.
III. Selim’in Ailesi
III. Selim’in babası III. Mustafa, 1757-1774 yılları arasında padişahlık yapmıştır. Annesi Mihrişah Valide Sultan, Gürcü asıllı bir cariyedir ve oğlunun tahta çıkmasından sonra valide sultan unvanını almıştır. III. Selim’in birçok kardeşi vardır, ancak bunların çoğu küçük yaşta ölmüştür.
III. Selim’in kendisinin de birçok eşi ve cariyesi olmuştur. Ancak kendisinden sonra tahta geçecek bir erkek evladı olmamıştır. Bu durum, ölümünden sonra taht kavgalarının yaşanmasına neden olmuştur. Ailesi içinde en yakın olduğu kişilerden biri, kız kardeşi Hatice Sultan’dır.
III. Selim’in Padişahlık Öncesi Yaşamı
III. Selim, şehzadelik dönemini Topkapı Sarayı’nda geçirmiştir. Osmanlı geleneğine göre şehzadeler belirli bir yaşa geldikten sonra kafes hayatı yaşamak zorundaydı. Bu dönemde dış dünyayla bağlantısı sınırlı olan III. Selim, zamanını okuyarak ve müzikle uğraşarak geçirmiştir.
Amcası I. Abdülhamid döneminde (1774-1789) yaklaşık 15 yıl kafeste yaşamıştır. Bu süre zarfında Avrupa’daki gelişmeleri takip etmiş, özellikle Fransız İhtilali’nin getirdiği yenilikleri incelemiştir. Ayrıca bu dönemde birçok beste yapmış ve müzik alanındaki yeteneğini geliştirmiştir. Kafes hayatı sırasında hazırladığı reform planları, tahta çıktığında uygulayacağı Nizam-ı Cedid’in temelini oluşturmuştur.
III. Selim’in Saltanat Dönemi
III. Selim, 7 Nisan 1789’da tahta çıkmıştır. Tahta çıkış tarihi, Fransız İhtilali’nin başlangıcıyla aynı döneme denk gelmiştir. Bu tesadüf, onun reform anlayışını derinden etkilemiştir. Padişahlığının ilk yıllarından itibaren köklü değişiklikler yapmaya başlamıştır.
Saltanatı boyunca iç ve dış sorunlarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bir yandan Avrupa’daki güç dengelerinin değişmesi, diğer yandan imparatorluk içindeki muhafazakâr grupların direnişi, reform çabalarını zorlaştırmıştır. Buna rağmen cesaretle yenilikler yapmaya devam etmiştir.
Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) Reformları
Nizam-ı Cedid, III. Selim’in en önemli reform programıdır. Bu program, başta askeri alan olmak üzere devletin birçok kurumunda köklü değişiklikler öngörüyordu. Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması, bu reformların en önemli ayağını oluşturmuştur.
Askeri reformlar şunları içeriyordu:
- Avrupa tarzında eğitim gören yeni bir ordunun kurulması
- Modern silahların ve savaş tekniklerinin kullanılması
- Yabancı uzmanlardan yararlanılması
- Yeni kışlaların inşa edilmesi
- Düzenli maaş sisteminin getirilmesi
Mali reformlar da Nizam-ı Cedid’in önemli bir parçasıydı:
- Yeni vergi sistemlerinin oluşturulması
- İrad-ı Cedid hazinesinin kurulması
- Devlet gelirlerinin artırılması için önlemler alınması
- Tımar sisteminde düzenlemeler yapılması
Dış Politika ve Savaşlar
III. Selim döneminde Osmanlı İmparatorluğu, birçok cephede savaşmak zorunda kalmıştır. Bu dönemin en önemli olaylarından biri, Napolyon’un 1798’de Mısır’ı işgal etmesidir. Bu olay, Osmanlı-Fransız ilişkilerinde büyük bir kırılma noktası olmuştur.
Rusya ile olan ilişkiler de bu dönemde gergin seyretmiştir. 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı ve 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı, imparatorluğun kaynaklarını tüketmiştir. Ayrıca Sırp isyanları ve Yunanistan’daki ayaklanmalar da dış politikayı meşgul eden önemli sorunlardır.
İç Karışıklıklar ve İsyanlar
III. Selim’in reform çabaları, özellikle Yeniçeriler ve ulema kesimi tarafından büyük tepkiyle karşılanmıştır. Yeniçeriler, Nizam-ı Cedid ordusunu kendi varlıklarına bir tehdit olarak görmüşlerdir. 1807’de patlak veren Kabakçı Mustafa İsyanı, III. Selim’in tahttan indirilmesine yol açmıştır.
İsyanın nedenleri arasında:
- Yeniçerilerin yeni orduya karşı duyduğu tepki
- Ulemanın bazı reformları dine aykırı bulması
- Halkın artan vergilerden şikâyetçi olması
- Muhafazakâr grupların Batılılaşmaya karşı direnişi
Eğitim ve Kültürel Gelişmeler
III. Selim, eğitim ve kültür alanında da önemli adımlar atmıştır. Batı dillerinin öğrenilmesini teşvik etmiş, tercüme faaliyetlerini desteklemiştir. Ayrıca ilk daimi elçiliklerin açılması da bu dönemde gerçekleşmiştir.
Müzik alanındaki katkıları çok önemlidir. Kendisi bestekâr olan III. Selim:
- Suzidilara Peşrevi
- Suzidilara Saz Semaisi
- Rast Şarkı “Bir gülnihal sevdim”
- Isfahan Şarkı “Ey gül-i nevres”
gibi birçok eser bestelemiştir. Ayrıca sarayda müzik meclisleri düzenlemiş ve birçok müzisyeni himaye etmiştir.
III. Selim’in Ölümü
III. Selim, 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı sonucunda tahttan indirilmiştir. Yerine IV. Mustafa geçmiştir. Tahttan indirildikten sonra Topkapı Sarayı’nda gözetim altında tutulmuştur.
28 Temmuz 1808’de Alemdar Mustafa Paşa’nın III. Selim’i tekrar tahta çıkarma girişimi sırasında öldürülmüştür. IV. Mustafa’nın emriyle boğdurularak şehit edilmiştir. Ölümü, Osmanlı tarihindeki reform hareketlerinin önemli bir kesintiye uğramasına neden olmuştur. Laleli Camii haziresine defnedilmiştir.
III. Selim’in ölümü, sadece bir padişahın sonu değil, aynı zamanda imparatorluğun modernleşme çabalarında önemli bir dönemin kapanışı olmuştur. Ancak onun başlattığı reform hareketi, II. Mahmud döneminde devam ettirilmiştir.
