II. Mahmud, Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli reform hareketlerini başlatan padişahlarından biridir. 1808-1839 yılları arasında hüküm süren II. Mahmud, cesur kararları ve köklü değişiklikleriyle Osmanlı tarihinde derin izler bırakmıştır. Batılılaşma ve modernleşme yolunda attığı adımlarla tanınan bu padişah, imparatorluğun çöküş dönemini durdurmaya çalışmış ve yeni bir devlet yapısının temellerini atmıştır.
II. Mahmud Hakkında Önemli Bilgiler
II. Mahmud, 20 Temmuz 1785 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası I. Abdülhamid, annesi ise Nakşidil Sultan’dır. Osmanlı tahtına 23 yaşındayken çıkmış ve 31 yıl boyunca padişahlık yapmıştır. Kendisine “İnkılapçı Padişah” lakabı verilmiştir çünkü devlet yapısında köklü değişiklikler gerçekleştirmiştir.
En önemli icraatı, yeniçeri ocağını kaldırması olmuştur. Bu cesur hareket, 1826 yılında gerçekleşmiş ve Osmanlı tarihinde “Vaka-i Hayriye” (Hayırlı Olay) olarak adlandırılmıştır. Ayrıca, Batı tarzında yeni bir ordu kurmuş, kıyafet reformu yapmış ve devlet kurumlarını modernleştirmiştir. Döneminde ilk defa nüfus sayımı yapılmış, posta teşkilatı kurulmuş ve ilk resmi gazete olan Takvim-i Vekayi yayımlanmaya başlamıştır.
II. Mahmud’un Hayatı
II. Mahmud’un hayatı, zorluklarla dolu bir çocukluk ve gençlik döneminden sonra, reformlarla geçen bir padişahlık dönemine tanıklık etmiştir. Sarayda geçirdiği yıllar boyunca iyi bir eğitim almış, özellikle müzik ve edebiyata ilgi duymuştur. Besteci olarak da tanınan padişah, Türk müziğine önemli katkılarda bulunmuştur.
Padişahlığı boyunca karşılaştığı iç ve dış sorunlar, onu güçlü ve kararlı bir lider haline getirmiştir. Reformları hayata geçirirken gösterdiği cesaret ve kararlılık, dönemin muhafazakar çevrelerinden büyük tepkiler almıştır. Ancak o, devletin bekası için bu değişimlerin zorunlu olduğuna inanmış ve yolundan dönmemiştir.
II. Mahmud’un Ailesi
II. Mahmud’un babası I. Abdülhamid, 1774-1789 yılları arasında padişahlık yapmıştır. Annesi Nakşidil Sultan ise Fransız asıllı olduğu iddia edilen, sarayda önemli bir konuma sahip kadın efendilerden biridir. II. Mahmud’un kardeşi IV. Mustafa, kendisinden önce padişahlık yapmış ancak tahttan indirilmiştir.
II. Mahmud, hayatı boyunca birçok evlilik yapmıştır. En önemli eşleri arasında Bezmiâlem Valide Sultan sayılabilir. Padişahın çok sayıda çocuğu olmuştur. Oğullarından Abdülmecid ve Abdülaziz, kendisinden sonra padişah olmuşlardır. Bu durum, Osmanlı hanedanının devamlılığını sağlamıştır.
II. Mahmud’un Padişahlık Öncesi Yaşamı
II. Mahmud, şehzadelik yıllarını oldukça zor şartlarda geçirmiştir. Amcası III. Selim’in padişahlığı döneminde sarayda yaşamış, ancak sürekli gözetim altında tutulmuştur. Bu dönemde aldığı eğitim, onun entelektüel gelişiminde önemli rol oynamıştır. Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenmiş, İslami ilimlerin yanı sıra Batı düşüncesiyle de tanışmıştır.
1807 yılında Kabakçı Mustafa İsyanı sırasında III. Selim tahttan indirilmiş ve öldürülmüştür. Yerine geçen IV. Mustafa döneminde II. Mahmud’un hayatı tehlikeye girmiştir. Alemdar Mustafa Paşa’nın müdahalesiyle kurtulmuş ve 1808 yılında tahta çıkmıştır. Bu dramatik olaylar, genç padişahın karakterini şekillendirmiş ve onu güçlü bir lider haline getirmiştir.
II. Mahmud’un Saltanat Dönemi
II. Mahmud’un 31 yıllık saltanat dönemi, Osmanlı tarihinin en hareketli ve değişim dolu dönemlerinden biridir. Tahta çıktığında imparatorluk, iç karışıklıklar ve dış tehditlerle boğuşmaktadır. Padişah, bu sorunların üstesinden gelmek için cesur adımlar atmıştır.
Saltanatının ilk yıllarında otoritesini kurmaya çalışmış, merkezi yönetimi güçlendirmiştir. Âyan ve derebeylerinin gücünü kırmak için mücadele etmiştir. 1826 yılında yeniçeri ocağını kaldırması, saltanatının dönüm noktası olmuştur. Bu tarihten sonra reformlarını daha rahat uygulayabilmiştir.
Reformlar ve Modernleşme Çabaları
II. Mahmud’un reformları, devletin her alanını kapsamıştır:
- Askeri Reformlar: Yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” adıyla yeni bir ordu kurmuştur. Bu ordu, Batılı usullerde eğitilmiş ve modern silahlarla donatılmıştır.
- İdari Reformlar: Merkezi yönetimi güçlendirmiş, nezaretler (bakanlıklar) sistemini kurmuştur. Valilerin yetkilerini sınırlandırmış ve merkeze bağlılıklarını artırmıştır.
- Eğitim Reformları: Batı tarzında askeri okullar açmıştır. Mühendishane-i Berri Hümayun ve Tıbbiye-i Şahane bu dönemde kurulmuştur. Avrupa’ya öğrenci gönderme uygulamasını başlatmıştır.
- Kültürel Reformlar: Kıyafet reformu yapmış, fes giyilmesini zorunlu kılmıştır. Sarayda Batı müziği çalınmasına izin vermiş, resim ve heykel yasağını kaldırmıştır.
- Ekonomik Reformlar: Tımar sistemini kaldırmış, vergi toplama sistemini değiştirmiştir. Ticaretin gelişmesi için yeni düzenlemeler yapmıştır.
Savaşlar ve Dış İlişkiler
II. Mahmud dönemi, birçok savaş ve diplomatik krizle geçmiştir:
- 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı: Padişahlığının başında devam eden bu savaş, Bükreş Antlaşması ile sona ermiştir. Osmanlı, Besarabya’yı kaybetmiştir.
- Yunan İsyanı (1821-1829): Mora’da başlayan Yunan bağımsızlık hareketi, büyük güçlerin de desteğiyle genişlemiştir. Navarin Baskını’nda Osmanlı donanması yok edilmiştir.
- 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı: Yunan meselesinden kaynaklanan bu savaş, Edirne Antlaşması ile sonuçlanmıştır. Yunanistan’ın bağımsızlığı tanınmıştır.
- Mısır Sorunu: Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyanı, dönemin en büyük iç sorunlarından biri olmuştur. 1833’te Kütahya Antlaşması ve 1839’da Nizip Savaşı ile devam eden bu sorun, II. Mahmud’un ölümünden sonra da sürmüştür.
İç Karışıklıklar ve İsyanlar
II. Mahmud döneminde birçok iç karışıklık yaşanmıştır:
- Alemdar Vakası (1808): Padişahlığının başında Alemdar Mustafa Paşa’nın öldürülmesi ve yeniçerilerin isyanı büyük bir kriz yaratmıştır.
- Âyan İsyanları: Tepedelenli Ali Paşa, Karaosmanağulları gibi güçlü âyanlar merkezi otoriteye karşı çıkmışlardır. Padişah, bu isyanları bastırmak için büyük çaba harcamıştır.
- Vaka-i Hayriye (1826): Yeniçeri ocağının kaldırılması sırasında çıkan isyan, kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Bu olay, reformların önünü açmıştır.
- Bağdat Valisi Davud Paşa İsyanı: Irak bölgesinde çıkan bu isyan, merkezi otoritenin zayıflığını göstermiştir.
II. Mahmud’un Ölümü
II. Mahmud, 1 Temmuz 1839 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Ölümü, verem hastalığından kaynaklanmıştır. Son günlerinde Mısır meselesi ile uğraşmış, Nizip Savaşı’nın kaybedildiği haberi kendisine ulaşmadan vefat etmiştir.
Padişahın ölümü, başlattığı reform hareketlerinin yarım kalmasına neden olmuştur. Ancak oğlu Abdülmecid, babasının izinden giderek Tanzimat Fermanı’nı ilan etmiştir. II. Mahmud’un cenazesi, büyük bir törenle kaldırılmış ve Divanyolu’ndaki türbesine defnedilmiştir. Bugün bu türbe, onun reform ruhunu ve cesaretini hatırlatan önemli bir ziyaret yeridir.
