Masal Türü

Masallar, edebiyatımızın en köklü anlatı türlerinden biridir. Çocukluğumuzdan beri dinlediğimiz bu hikayeler, aslında bir milletin hayal gücünü, değerlerini ve kültürünü yansıtan önemli edebi metinlerdir.

Masal Kavramı ve Tanımlar

Masal denince aklınıza neler geliyor? Belki de “bir varmış bir yokmuş” diye başlayan hikayeler, devler, periler, sihirli nesneler… İşte masal, tam da bu olağanüstü unsurları barındıran, hayal gücüne dayalı bir anlatı türüdür.

Masal Nedir?

Masal (ödkünç veya ötkünç olarak da adlandırılır), olağanüstü olayların, kişilerin ve varlıkların yer aldığı, gerçek dünyadan farklı bir hayal dünyasında geçen halk anlatılarıdır. Masallar, nesilden nesile sözlü olarak aktarılmış ve zamanla yazıya geçirilmiştir.

Ünlü masal araştırmacısı Ignácz Kúnos’un dediği gibi: “Masallar bir milletin aynasıdır.” Bu söz, masalların toplumun değerlerini, inançlarını ve kültürünü yansıttığını vurgular. Naki Tezel ise masalların eğitici yönüne dikkat çeker ve çocukların hayal dünyasını geliştirdiğini belirtir.

Masalın Temel Özellikleri

Masalları diğer anlatı türlerinden ayıran bazı belirgin özellikler vardır:

• Olağanüstü unsurlar içerir: Sihirli nesneler, konuşan hayvanlar, devler, periler gibi gerçek hayatta karşılaşmadığımız varlıklar masallarda yer alır.
• Belirli kalıp ifadeler kullanır: “Bir varmış bir yokmuş”, “evvel zaman içinde”, “onlar ermiş muradına” gibi geleneksel ifadeler masalların vazgeçilmez parçalarıdır.
• Zaman ve mekan belirsizdir: Masallar “bir zamanlar”, “uzak diyarlarda” gibi belirsiz zaman ve mekan ifadeleriyle anlatılır.
• İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır: Masallarda adalet her zaman yerini bulur.
• Eğitici mesajlar içerir: Her masalın vermek istediği bir öğüt veya ders vardır.

Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler

Masallar, anlatmaya bağlı edebî metinler grubuna girer. Bu metinlerin ortak özelliği, bir olay örgüsüne sahip olmaları ve anlatıcı tarafından aktarılmalarıdır.

Kurmaca Kavramı

Kurmaca (gerçekte olmamış ama varmış gibi tasarlanmış), edebiyatın temel kavramlarından biridir. Masallar tamamen kurmaca metinlerdir. Yani anlatılan olaylar gerçekte yaşanmamıştır, yazarın veya halkın hayal gücünün ürünüdür.

Kurmaca metinlerin özellikleri:

• Hayal gücüne dayanır.
• Gerçekmiş gibi anlatılır.
• Okuyucuda gerçeklik hissi uyandırır.
• Kendi iç tutarlılığı vardır.

Masalın Diğer Anlatı Türlerinden Farkları

Masal, hikaye ve roman gibi diğer anlatı türlerinden bazı yönleriyle ayrılır:

• Hikayeden farkı: Hikayeler gerçekçi olaylar anlatırken, masallar olağanüstü unsurlar içerir.
• Romandan farkı: Romanlar daha uzun ve ayrıntılıdır, masallar ise kısa ve öz anlatıma sahiptir.
• Destandan farkı: Destanlar tarihi gerçeklere dayanırken, masallar tamamen hayal ürünüdür.

Masalın Yapı Unsurları

Her masalın belirli bir yapısı vardır. Bu yapı unsurları şunlardır:

1. Döşeme (Giriş)

Döşeme (masalın giriş bölümü, genellikle bir tekerleme ile başlar), masalın ilk bölümüdür. “Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde…” gibi kalıp ifadelerle başlar. Bu bölüm, dinleyiciyi masal dünyasına hazırlar.

2. Serim

Serim (olay, kişi, zaman ve mekanın tanıtıldığı bölüm), masalın asıl hikayesinin başladığı kısımdır. Kahramanlar tanıtılır, olayların geçtiği yer ve zaman hakkında bilgi verilir. Örneğin: “Bir padişahın üç kızı varmış. Sarayda mutlu mesut yaşarlarmış…”

3. Düğüm

Düğüm (olayların karmaşıklaştığı ve çatışmaların yaşandığı bölüm), masalın en heyecanlı kısmıdır. Kahramanların başına türlü olaylar gelir, engellerle karşılaşırlar.

4. Çözüm

Çözüm (olayların sonuçlandığı bölüm), düğümde ortaya çıkan problemlerin çözüldüğü kısımdır. İyiler ödüllendirilir, kötüler cezalandırılır.

5. Dilek (Bitiş)

Dilek (masalın bitiş bölümü, genellikle iyi dileklerle sona erer), masalın son kısmıdır. “Onlar ermiş muradına, darısı başımıza” gibi kalıp ifadelerle biter.

Söz Varlığımız: Deyimler ve Terimler

Masallarda kullanılan dil, günlük konuşma dilinden farklı özellikler taşır. Özellikle deyimler ve kalıp ifadeler masalların vazgeçilmez unsurlarıdır.

Masallarda Sık Kullanılan Deyimler

Deyim (kalıplaşmış söz öbeği), gerçek anlamından farklı bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz gruplarıdır. Masallarda sıkça kullanılan deyimlerden bazıları:

• “Bir dediğini iki etmemek”: Her söyleneni hemen yapmak, çok itaatkar olmak
• “Derdini yanmak”: Üzüntüsünü paylaşmak, sıkıntısını anlatmak
• “Gözü yollarda kalmak”: Birini özleyerek beklemek
• “Muradına ermek”: İstediğine kavuşmak, amacına ulaşmak
• “Kırk gün kırk gece”: Çok uzun süre

Bu deyimler, masalın dilini zenginleştirir ve anlatımı daha etkili hale getirir. Örneğin, “Padişah çok üzüldü” demek yerine “Padişahın yüreği yandı” demek daha etkileyicidir.

Masal Terimleri ve Önem Dereceleri

Masal türüyle ilgili bilmemiz gereken önemli terimler:

• Masal ⭐⭐⭐: Olağanüstü unsurlar içeren, kalıp ifadelerle anlatılan halk hikayesi
• Kurmaca ⭐⭐⭐: Gerçekte olmamış ama varmış gibi tasarlanmış olay ve durumlar
• Döşeme ⭐⭐: Masalın giriş bölümü, genellikle bir tekerleme ile başlar
• Masal Anası ⭐⭐: Masal anlatma geleneğini sürdüren kadın anlatıcı
• Tekerleme ⭐: Masalların başında ve sonunda kullanılan, ezgisel özelliği olan kalıp sözler

Masal Anlatma Geleneği

Türk kültüründe masal anlatma, köklü bir gelenektir. Bu gelenek, nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Masal Anlatıcılığı

Eskiden köylerde ve kasabalarda masal anaları veya masalcıbaşılar vardı. Bu kişiler, hafızalarında onlarca masal biriktirmiş, bunları en güzel şekilde anlatma becerisine sahip insanlardı.

Şahâdet Göl, Tokatlı ünlü bir masal anasıdır. Saim Sakaoğlu’nun aktardığına göre, Şahâdet Göl yüzlerce masal bilir ve bunları hiç aksatmadan, aynı canlılıkla anlatırdı. Her masalı anlatırken ses tonunu değiştirir, karakterlere hayat verirdi.

Masal Anlatma Teknikleri

Başarılı bir masal anlatıcısı şu teknikleri kullanır:

1. Ses tonunu değiştirme: Her karakter için farklı ses tonu kullanma
2. Jest ve mimikler: Anlatılanları vücut diliyle destekleme
3. Dinleyiciyle göz teması: İlgiyi canlı tutma
4. Duraklamalar: Heyecan yaratmak için stratejik susma anları
5. Tekrarlar: Önemli bölümleri vurgulama

Eflâtun Cem Güney’in “Her Masalın Başı” metninde belirttiği gibi, masal anlatmak bir sanattır ve herkes iyi bir masal anlatıcısı olamaz.

Edebi-Öğretici Metin Karşılaştırması

Metinleri iki ana gruba ayırabiliriz: Edebî metinler ve öğretici metinler. Bu iki metin türünün farklarını anlamak, okuduğumuz metni doğru değerlendirmemizi sağlar.

Edebî Metinler ve Özellikleri

Edebî metinler, sanatsal kaygıyla yazılmış, estetik değer taşıyan metinlerdir. Masallar da bu gruba girer. Özellikleri:

• Hayal gücüne dayanır.
• Duygulara hitap eder.
• Sanatsal dil kullanır.
• Mecazlar, benzetmeler içerir.
• Okuyucuda estetik haz uyandırır.

Edebî metin türleri: Şiir, roman, hikaye, masal, destan, tiyatro, fabl

Öğretici Metinler ve Özellikleri

Öğretici metinler, bilgi verme amacıyla yazılmış metinlerdir. Özellikleri:

• Gerçeklere dayanır.
• Akla hitap eder.
• Açık ve net dil kullanır.
• Bilimsel veriler içerir.
• Okuyucuyu bilgilendirir.

Öğretici metin türleri: Makale, deneme, gezi yazısı, anı, biyografi, röportaj, haber

Tekerleme Yazma

Tekerleme (masalların başında ve sonunda kullanılan ezgisel kalıp sözler), masalın ayrılmaz parçasıdır. İyi bir tekerleme:

• Kafiyeli ve ahenklidir.
• Dinleyiciyi masal dünyasına hazırlar.
• Geleneksel kalıpları içerir.
• Mizah unsurları barındırabilir.

Örnek tekerlemeler:

1. “Bir varmış bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, develer tellal iken, pireler berber iken…”
2. “Hani ya vardı hani ya yoktu, Allah’ın kulu çoktu…”
3. “Az gittik uz gittik, dere tepe düz gittik…”

Konuyla İlgili Terimler Özeti

• Masal: (⭐⭐⭐) Olağanüstü unsurlar içeren, hayal gücüne dayalı halk anlatıları. Sihirli varlıklar, konuşan hayvanlar ve mucizevi olaylarla dolu hikayeler. Örneğin, Keloğlan masallarında Keloğlan’ın akıllılığıyla devleri alt etmesi.
• Kurmaca: (⭐⭐⭐) Gerçekte olmamış ama gerçekmiş gibi tasarlanmış olaylar bütünü. Yazarın hayal gücünden doğan, kendi içinde tutarlı bir dünya yaratması. Harry Potter serisindeki büyücülük dünyası kurmaca bir evrendir.
• Döşeme: (⭐⭐) Masalın giriş bölümü, dinleyiciyi masal atmosferine hazırlayan tekerleme kısmı. “Bir varmış bir yokmuş” gibi kalıp ifadelerle başlar.
• Masal Anası: (⭐⭐) Geleneksel masal anlatıcısı kadınlar. Köy ve kasabalarda masalları ezberden anlatan, bu geleneği yaşatan kişiler.
• Deyim: (⭐⭐) Kalıplaşmış, gerçek anlamından farklı anlam taşıyan söz öbekleri. “Derdini yanmak” gerçekten yanmak değil, üzüntüsünü paylaşmak anlamına gelir.
• Serim: (⭐) Masalda olayların, kişilerin, zamanın ve mekanın tanıtıldığı bölüm.
• Düğüm: (⭐) Masalda olayların karmaşıklaştığı, çatışmaların yaşandığı bölüm.
• Çözüm: (⭐) Masalda sorunların çözüldüğü, düğümün çözüldüğü bölüm.
• Dilek: (⭐) Masalın bitiş bölümü, genellikle “onlar ermiş muradına” gibi iyi dileklerle biter.