[İcra İflas Hukuku] İhtiyati Haciz

• İhtiyati haciz hususu İcra İflas Kanunu madde 257-268 arasında düzenlenmiştir. İhtiyati haciz hukukumuzda bir geçici koruma niteliğinde olup nihai koruma sağlanana kadar geçerlidir.
• İhtiyati haciz, para alacaklarını ilişkin, mevcut veya muhtemel takibin sonucunun güvence altına alınması için mahkeme kararı ile borçlunun malvarlığına el konulmasını sağlayan geçici bir hukuki korumadır.
• Hukuki koruma genel olarak nihai koruma ve geçici koruma olarak iki başlıkta incelenebilir. Nihai hukuki koruma dava ile sağlanır ve kesin hüküm verilir.
• Geçici hukuki koruma, nihai hukuki koruma gerekmediği veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda, en azından nihai hukuki koruma sağlanıncaya kadar sağlanan bir korumadır.

İhtiyati Haczin Şartları

1) İhtiyati Hacze Esas Olan Alacak

• Bir Para Alacağının Bulunması: İhtiyati haciz para alacakları veya para ile talep edilebilecek alacaklar için düzenlenmiştir.
• Şartları mevcutsa, yazılı olan veya olmayan bir sözleşmeye dayanarak ihtiyati haciz talep edilebilir. Haksız fiilden veya sebepsiz zenginleşmeden dolayı da ihtiyati haciz talep edilebilir.
• Yabancı para alacakları içinde diğer şartlar mevcutsa ihtiyati haciz talep edilebilir.

Alacağın Rehinle Teminat Altına Alınmamış Olması

• Alacağın rehinle teminat altına alınmamış olması gerekir. Alacağın rehin teminatı dışında kalan kısım için ihtiyati haciz istenebilir.
• Alacak rehin dışında bir teminatla teminat altına alınmışsa ihtiyati haciz istenebilir.
  • Madde 257/1 – Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarını ve alacaklarıyla diğer haklarını ihtiyaten haczettirebilir.

2) İhtiyati Haciz Sebepleri

• Sebeplerden birisi bulunmadan ihtiyati haciz istenemez. Kanunda belirtilenler dışında ihtiyati haciz sebebi kabul edilmez.
• Muaccel Alacaklar Hakkında: Para borcunun vadesi gelmiş, muaccel olmuş buna rağmen borçlu borcunu ödememişse ihtiyati haciz istenebilir.
• Talep hakkı doğan alacaklıda, hakkını korumak için ihtiyati haciz talep edebilir.
• Muaccel Olmayan Alacaklar: Bu durumda alacaklının borcu isteme hakkı doğmadığı için, alacaklının ihtiyati haczi talep edebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir.
  • Borçlunun belirli bir yerleşim yerinin olmaması,
  • Borçlunun taahhütlerinden kurtulmak amacıyla, mallarını gizlemesi, kaçırması veya kendisinin kaçmaya hazırlanması, kaçması, alacaklının hakkını ihlal etmesi, hileli işlemlerden bulunması.
  • Madde 257/2 – Vadesi gelmemiş borçtan dolayı yalnız aşağıdaki hallerde ihtiyati haciz istenebilir:
    • Borçlunun muayyen yerleşim yeri yoksa;
    • Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeğe, kaçırmağa veya kendisi kaçmağa hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlâl eden hileli işlemlerde bulunursa. Bu suretle ihtiyati haciz konulursa borç yalnız borçlu hakkında muacceliyet kesbeder.

Özel Sebepler

• Tasarrufun iptali davası açılmadan veya bu dava ile birlikte talep edilen ihtiyati hacizde madde 281 ihtiyati haciz kararı kural olarak ancak iptale tabi tasarrufun konusu olan mal hakkında verilebilir.
• Söz konusu mal elden çıkarılmışsa bu durumda malın değeri ihtiyati hacizde esas alınır.
• Hacze karar verilirken, teminat alınıp alınmaması ve teminat alınacaksa miktarını mahkeme karar verebilir. İhtiyati haciz tasarruf konusu mala değil de onun değerine ilişkinse teminat alınmadan ihtiyati haciz kararı verilemez.

Yargılama

• İhtiyati haciz bir dava değildir. İhtiyati haciz talep eden alacaklı, karşı taraf borçludur.
• İhtiyati hacizde görevli ve yetkili mahkeme konusunda genel hükümler uygulanır.
  • Madde 258/1 – İhtiyati hacze 50’nci maddeye göre yetkili mahkeme tarafından karar verilir. Alacaklı alacağı ve icabında haciz sebepleri hakkında mahkemeye kanaat getirecek deliller göstermeğe mecburdur.
• Dava açıldıktan sonra sadece davaya bakan mahkemeden ihtiyati haciz talep edilebilir.
• İhtiyati haciz dilekçe ile istenir. Basit yargılama usulü uygulanır.
• Karşı taraf dinlenmeden de alacaklının talebi üzerine ihtiyati hacze karar verilebilir.
  • Madde 258/2 – Mahkeme iki tarafı dinleyip dinlememekte serbesttir.
• İhtiyati haczin amacını bertaraf edeceği düşünülüyorsa hakim karşı tarafı dinlemeden de karar verebilir.
• Alacaklı, alacağını ve ihtiyati haciz sebeplerini ispat etmelidir. Ancak burada tam ispat değil yaklaşık ispatla yetinilir.

Karar

• İhtiyati haczin şartları mevcut değilse, ispat edilememişse talep reddedilir. Talebin reddi halinde alacaklı istinaf yoluna başvurabilir.
  • Madde 258/3 – İhtiyatî haciz talebinin reddi halinde alacaklı istinaf yoluna başvurabilir. Bölge adliye mahkemesi bu başvuruyu öncelikle inceler ve verdiği karar kesindir.
• İhtiyati haczin şartlarından veya delillerde bir değişiklik olmuşsa yeniden ihtiyati haciz istenebilir. Verilen karar kanun yolundan geçse de kesin hüküm oluşturmayacağı için yine ihtiyati haciz talep edilebilir. Karar verilmedikçe başka mahkemeden tekrar ihtiyati haciz talep edilemez.
• İhtiyati haciz şartları mevcutsa talep kabul edilir. Teminatı, hangi belgelere dayanıldığı kararda belirtilir.
• İhtiyati haciz kararı verilirken ihtiyati haczinden dolayı borçlunun ve üçüncü kişilerin uğrayacağı zararlar içinde teminat alınmasına karar verilir.
  • Alacak ilama dayanıyorsa teminat alınmaz,
  • Alacak ilam niteliğinden belgeye dayanıyorsa mahkeme teminata karar verir,
  • Bunların dışında, belgenin niteliği ne olursa olsun kanunda özel bir hüküm bulunmadıkça mutlaka teminat alınması gerekir.
  • Madde 259 – İhtiyati haciz isteyen alacaklı hacizde haksız çıktığı taktirde borçlunun ve üçüncü şahsın bu yüzden uğrayacakları bütün zararlardan mesul ve Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 96’ncı maddesinde yazılı teminatı vermeğe mecburdur.
  • Ancak alacak bir ilama müstenit ise teminat aranmaz.
  • Alacak ilam mahiyetinde bir vesikaya müstenit ise mahkeme teminata lüzum olup olmadığını takdir eder.
  • Tazminat davası ihtiyati haczi koyan mahkemede dahi görülür.

Kararın İcrası

• İhtiyati haciz kararında Madde 260’da sayılan hususlar yazılıdır. Bunlar;
  • Madde 260 – İhtiyati haciz kararında :
    • Alacaklının ve icabında mümessilinin ve borçlunun adı, soyadı ve yerleşim yeri,
    • Haczin ne gibi belgelere müsteniden ve ne miktar alacak için konulduğu,
    • Haciz konulmasının sebebi,
    • Haczolunacak şeyler,
    • Alacaklının zararın tazminiyle mükellef olduğu ve gösterilen teminatın nelerden ibaret bulunduğu,
  • yazılır
• İhtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren 10 GÜN içinde ihtiyati haciz kararının icrası istenmezse ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.
  • Madde 261 – Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın infazını istemeye mecburdur. Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar. İhtiyati haciz kararları, 79’dan 99 uncuya kadar olan maddelerdeki haczin ne suretle yapılacağına dair hükümlere göre icra edilir.
• İhtiyati haciz kararını veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden istenir.
• Malların başka yerde bulunması durumunda icra dairesi, o yer icra dairesine istinabe edebilir.
• Genel haciz hükümlerine göre ihtiyati haciz gerçekleştirilir. Şikayetler icra işlemini yapan icra dairesinin bağlı olduğu icra mahkemesine yapılır.
  • Madde 261/3 – İhtiyati haczin infazı ile ilgili şikayetler infazı yapan icra dairesinin bağlı olduğu icra mahkemesine yapılır.
• İcra dairesi, haciz esnasında tutulan tutanağın suretini 3 GÜN içinde haciz sırasında bulunmayan alacaklı, borçlu ve üçüncü kişilere tebliğ eder.
  • Madde 262 – Haczi icra eden memur bir tutanak düzenler. Bunda haczolunan şeyler ve kıymetleri gösterilir ve derhal icra dairesine verilir.
  • İcra dairesi, ihtiyati haciz tutanağının birer suretini üç gün içinde haciz sırasında hazır bulunmayan alacaklı ve borçluya ve icabında üçüncü şahsa tebliğ eder.
• Borçlu ve üçüncü kişinin icra müdüründen ihtiyaten haczedilen şeylerin teminat karşılığı kendilerine bırakılmasını talep edebilirler.
  • Madde 263 – Haczolunan mallar istenildiği zaman para veya ayın olarak verilmek ve bu hususu temin için malların kıymetleri depo edilmek veya icra memuru tarafından kabul edilecek esham ve tahvilat veya taşınır ve taşınmaz rehin veya muteber bir banka kefaleti gösterilmek şartıyla borçluya ve mal üçüncü şahıs elinde haczolunmuşsa bir taahhüt senedi alınarak bu şahsa bırakılabilir. İstenilecek teminat her halde borç ve masraf tutarını geçemez.
• Talep icra müdürüne yöneltilir. Borçlunun kanunda belirtilen teminatları yatırması gerekirken, üçüncü kişinin bu konuda taahhütte bulunması yeterlidir.
• Haciz koyduran alacaklıya geçici iştirak imkanı verilir. İhtiyaten haczedilen mallar üzerine kesin haciz hakkı olan başka bir alacaklı tarafından kesin haciz koydurulursa daha önce ihtiyati haciz koyduran alacaklı şartlar dahilinde ikinci alacaklının koydurduğu hacze kendiliğinden veya geçici olarak iştirak edebilir.
• Alacaklının ihtiyati haczi kesin hacze dönüşmedikçe satış isteyemez.
  • Madde 268 – 261 inci maddeye göre ihtiyaten haczedilen mallar, ihtiyatî haciz kesin hacze dönüşmeden önce diğer bir alacaklı tarafından bu Kanuna veya diğer kanunlara göre haczedilirse, ihtiyatî haciz sahibi alacaklı, bu hacze 100’üncü maddedeki şartlar dairesinde kendiliğinden ve muvakkaten iştirak eder. Rehinden önce ihtiyatî veya icrai haciz bulunması hâlinde amme alacağı dahil hiçbir haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez.
  • İhtiyati haciz masrafları satış tutarından alınır.
  • İhtiyati haciz diğer rüçhan hakkını vermez.

İhtiyati Haciz Kararının Kaldırılması Yolları : İtiraz ve Teminat

İhtiyati haczin kaldırılması için iki yol öngörülmüştür.

• İtiraz
• Teminat
• Bunların dışında, iş gereği ihtiyati haciz kararı verilirken, durum ve esaslarda değişiklik olmuşsa, mahkemeye başvuru üzerine kaldırılabilir veya değiştirilebilir.

İtiraz

• İhtiyati haciz kararına karşı doğrudan istinafa başvurulamaz. Bazı sebeplere dayanılarak bu karara karşı itiraz yoluna başvurulabilir.
• İhtiyati hacze itiraz kural olarak dava değil bir hukuki çaredir.
• İtiraz yoluna borçlu ve menfaati ihlal edilen üçüncü kişiler başvurabilir.
• Borçlunun itiraz sebepleri:
  • Mahkemenin yetkisine,
  • İhtiyati haciz sebebine,
  • Teminata.
• Üçüncü kişinin itiraz sebepleri:
  • İhtiyati haciz sebeplerine,
  • Teminata.
• Kanunda belirtilen sebepler dışında bir sebebe dayanılarak itirazda bulunulamaz. Sadece genel hükümlere göre menfi tespit davası açılabilir.
• Borçlunun itirazda bulunabilmesi için ihtiyati haciz kararı verilen davada dinlenmemiş olması gerekir. Borçlu davada dinlenmişse itirazlarını da o esnada ileri sürmelidir.
• İtiraz, haciz kararı veren mahkemeye yapılabilir. Karar verildikten sonra alacaklı, borçluya karşı dava açmışsa bu davanın açıldığı mahkemeye de itirazda bulunulabilir.
• İhtiyati hacze itiraz süresi 7 GÜNDÜR.
• Borçlu haciz sırasında hazır bulunuyorsa o andan itibaren süre işlemeye başlar. Hazır bulunmuyorsa haciz tutanağının borçluya tebliğinden sonra süre işlemeye başlar.
  • Madde 265/1 – Borçlu kendisi dinlenmeden verilen ihtiyatî haczin dayandığı sebeplere, mahkemenin yetkisine ve teminata karşı; huzuruyla yapılan hacizlerde haczin tatbiki, aksi hâlde haciz tutanağının kendisine tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde mahkemeye müracaatla itiraz edebilir.
• Üçüncü kişiler için süre ihtiyati haczi öğrendikleri andan itibaren başlar.
  • Madde 265/2 – Menfaati ihlâl edilen üçüncü kişiler de ihtiyatî haczi öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde ihtiyatî haczin dayandığı sebeplere veya teminata itiraz edebilir.
• Mahkeme inceleme sonunda itiraz sebeplerini yeterli görmezse talebi reddeder; itiraz sebepleri yerinde ise talebi kabul eder.
  • Madde 265/3 – Mahkeme, gösterilen sebeplere hasren tetkikat yaparak itirazı kabul veya reddeder.
  • Madde 265/4- İtiraz eden, dilekçesine istinat ettiği bütün belgeleri bağlamaya mecburdur. Mahkeme, itiraz üzerine iki tarafı davet edip gelenleri dinledikten sonra, itirazı varit görürse kararını değiştirebilir veya kaldırabilir. Şu kadar ki, iki taraf da gelmezse evrak üzerinde inceleme yapılarak karar verilir.
• İtiraz üzerine verilen karar karşı istinafa gidilebilir. Bu konu öncelikle incelenir ve istinafın verdiği karar kesindir.
• İstinaf yoluna başvuru ihtiyati haczin icrasını durdurmaz.
  • Madde 265/5 – İtiraz üzerine verilen karara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Bölge adliye mahkemesi bu başvuruyu öncelikle inceler ve verdiği karar kesindir. İstinaf yoluna başvuru, ihtiyatî haciz kararının icrasını durdurmaz.

Teminat

• Teminat yoluyla ihtiyati haczin kaldırılması yoluna sadece borçlu başvurabilir.
• Borçlunun göstereceği teminat ile ihtiyati haciz kaldırılabilir.
• Teminat karşılığı ihtiyati haczin kaldırılması talebi, davadan önce veya sonra ve takipten önce yapılabilir.
• Talep, ihtiyati haciz kararı veren veya davanın açıldığı mahkemeye yöneltilebilir.
• İhtiyati haciz kararından sonra takip yapılmışsa, talep icra mahkemesine yöneltilmelidir.
• Talep kabul edilirse, ihtiyati haciz, haczedilen şey üzerinde kalkar ve teminat üzerinden devam eder.
  • Madde 266 – Borçlu, para veya mahkemece kabul edilecek rehin veya esham yahut tahvilat depo etmek veya taşınmaz rehin yahut muteber bir banka kefaleti göstermek şartı ile ihtiyati haczin kaldırılmasını mahkemeden isteyebilir. Takibe başlandıktan sonra bu yetki, icra mahkemesine geçer.

İhtiyati Haczi Tamamlayan İşlemler – Merasim

• Borçluya karşı takip yapmadan veya dava açmadan ihtiyati haciz kararı almış olan alacaklı, 7 GÜN içinde borçluya karşı dava açmalı veya takipte bulunmalıdır.
• Borçlu haciz esnasında hazır bulunuyorsa haczin icrasından, hazır bulunmuyorsa, haciz tutanağının kendisine tebliğinden itibaren süre işlemeye başlar.
  • Madde 264/1 – Dava açılmadan veya icra takibine başlanmadan evvel ihtiyati haciz yaptırmış olan alacaklı; haczin tatbikinden, haciz gıyabında yapılmışsa haciz tutanağının kendisine tebliğinden itibaren yedi gün içinde ya takip talebinde (Haciz veya iflas) bulunmaya veya dava açmaya mecburdur.
• Haciz kararı alınan alacaktan başka bir alacak için tamamlayıcı işlemler yapılırsa ihtiyati haciz hükümsüz kalır.
• Süresi içinde işlemler yapılmazsa ihtiyati haciz kendiliğinden hükümsüz kalır.
• Takip başlatıldıktan sonra, ödeme emrine itiraz edilirse, alacaklı, itirazın tebliğinden itibaren 7 GÜN içinde, icra mahkemesinden itirazın kaldırılması veya itirazın iptali davası açması gerekir.
• Ayrıca, icra mahkemesi talebi reddederse, bu kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 GÜN içinde dava açılmalıdır. Aksi halde ihtiyati haciz kalkar.
  • Madde 264/2 – İcra takibinde, borçlu ödeme emrine itiraz ederse bu itiraz hemen alacaklıya tebliğ olunur. Alacaklı, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde icra mahkemesinden itirazın kaldırılmasını istemeye veya mahkemede dava açmaya mecburdur. İcra mahkemesi, itirazın kaldırılması talebini reddederse alacaklının kararın tefhim veya tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde dava açması lazımdır.
• Haczi tamamlayıcı merasim bakımından dava açılmış veya dava sırasında ihtiyati haciz talep edilmişse, mahkeme dava sonunda verdiği esas kararın tebliğinden itibaren 1 AY içinde alacaklı takip talebinde bulunmalıdır.
  • Madde 264/3 – İhtiyatî haciz, alacak davasının mahkemede görüldüğü sırada konulmuş veya alacaklı birinci fıkraya göre mahkemede dava açmış ise, esas hakkında verilecek hükmün mahkemece tebliğinden itibaren bir ay içinde alacaklı takip talebinde bulunmaya mecburdur.
• Dava sırasında dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilirse, ihtiyati haciz 1 AY daha devam eder ve alacaklı davayı yenilemezse ihtiyati haciz kalkar.
• Gerekli yollara süresinde başvurulursa dava veya takip sona erene kadar ihtiyati haciz devam eder.
  • Madde 264/4 – Alacaklı bu müddetleri geçirir veya davasından yahut takip talebinden vazgeçerse veya takip talebi kanuni müddetlerin geçmesiyle düşerse veya dava dosyası muameleden kaldırılıp da bir ay içinde dava yenilenmezse veya davasında haksız çıkarsa ihtiyati haciz hükümsüz kalır ve alakadarlar isterse lazım gelenlere bildirilir.
• Borçlu ödeme emrine itiraz etmez veya dava ve takip sonucu alacaklı haklı çıkarsa, ihtiyati haciz kesinleşir ve satış istenebilir, aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden hükümsüz kalır.
  • Madde 264/5 – Borçlu müddeti içinde ödeme emrine itiraz etmez veya itirazı icra mahkemesince kesin olarak kaldırılır veya mahkemece iptal edilirse, ihtiyati haciz kendiliğinden icrai hacze inkılab eder.

İhtiyati Haciz Yoluyla İflas

• Madde 267 – Alacaklı, iflasa tabi borçlusu aleyhine 264’üncü maddenin, birinci fıkrası gereğince iflas yolu ile takipte bulunmuş veya iflas yolu ile takipte bulunduktan sonra borçlunun mallarını ihtiyaten haczettirmiş ise, aşağıdaki hükümler tatbik olunur.
• Borçlu ödeme emrine itiraz ederse bu itiraz hemen alacaklıya tebliğ olunur. Alacaklı, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde ticaret mahkemesine başvurarak itirazın kaldırılmasıyla beraber borçlunun iflasına karar verilmesini istemeye mecburdur.
• Borçlu ödeme emrine itiraz etmezse, bu durum hemen alacaklıya tebliğ olunur. Alacaklı, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde ticaret mahkemesine başvurarak borçlunun iflasına karar verilmesini istemeye mecburdur.
• 264’üncü maddenin 4’üncü fıkrası hükmü kıyasen uygulanır

Tazminat Davası

• Haciz koyduran alacaklı, haksız çıkarsa, borçlunun ve üçüncü kişilerin haksız ihtiyati hacizden kaynaklanan tüm zararlarını tazmin etmek zorundadır.
• Sorumluluk fedakarlığın denkleştirilmesine dayanan kusursuz sorumluluk halidir.
• Sorumluluğun şartları;
  • İhtiyati haczin icra edilmesi,
  • İhtiyati haczin haksız olduğunun anlaşılması,
  • Zararın ihtiyati hacizden kaynaklanmasıdır.
• Tazminat davasında, borçlu veya üçüncü kişi davacı, haciz koyduran alacaklı davalıdır.
• Tazminat davası genel mahkemelerde açılır, genel hükümlere göre görülür. Dava ihtiyati haciz kararı veren mahkemede de görülebilir.
• Zamanaşımı süresi olarak 1 YIL kabul edilir. Süre hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati haczin kalkmasından itibaren başlar. (Kıyas yoluyla – HMK 399/3)