Canlıların Temel Bileşenleri: Yağlar (Lipitler)

Yağlar (lipitler) yüksek miktarda karbon ve hidrojen içeren, suda çözünmeyen fakat benzen, kloroform, aseton ve eter gibi çözücülerde iyi çözünen bir maddedir. Bazı lipitlerde azot (N), kükürt (S) ve fosfor (P) da bulunabilir.

Yağlar yiyecek, yakıt, boya, makine sanayii dahil birçok değişik amaçla kullanılır. Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar. Vücudun ikinci sıradaki enerji kaynağı lipitlerdir (birinci sıra karbonhidratlara aittir). Vücutta ikinci sırada kullanılmasına rağmen yakıldığında en çok enerji açığa çıkaran besin sınıfıdır. Bu yüzden depo besin olarak kullanılır.

A) Yağların Canlılar İçin Önemi

• Yağlar hücresel solunuma uğrarken (hidrojence zengin olduğundan) çok fazla su oluşturur. Örneğin ayı gibi hayvanlar bol bol yağ depolar kış uykusu boyunca hem enerji hem de su ihtiyaçlarını yağlardan karşılarlar.
• Yağlar karbonhidratlara göre çok daha hafiftir ve iyi bir ısı yalıtımı sağlar. Hafifliği sayesinde kuşlarda çok fazla yağ deposu bulunmaktadır, böylece kuşlar daha az enerji harcayarak daha kolay havada kalabilir.
• Hayvanlarda iç organlar gibi hayati öneme sahip yapıları sararak dış etkenlerden korur.
• A , D , E , K vitaminleri yağda çözünmekte ve depolanmaktadır.
• Karbonhidrat ve proteinlerin fazlası yağlara dönüştürülür.
• Bazı hormonların yapısında bulunduğu için yağların düzenleyici görevler yaptığı söylenmektedir.

B) Yağ Çeşitleri

Yağlar; trigilseritler (nötral yağlar), fosfolipitler, steroidler olmak üzere 3 gruba ayrılırlar

1) Trigliseritler (Nötral Yağlar)

Bitki ve hayvan hücrelerinde depolanmış halde bulunan yağlar nötral yağlardır. 3 molekül yağ asidi ile 1 molekül gliserolün ester bağı ile birleşmesi ile oluşur. Birleşme sırasında 3 ester bağı ve 3 su oluşur (bağ sayısının su sayısına eşit olduğuna dikkat edin). Bir nötral yağda en az 2 çeşit en fazla 4 çeşit monomer bulunabilir.

Nötral yağların yapısındaki yağ asitlerinin karbon atomlarının arasında çift bağ olup olmamasına göre doymuş ve doymamış yağ asidi olarak ikiye ayrılırlar.

a) Doymuş yağ asitleri

Yağ asidinin karbon zincirinde tüm karbon atomları arasında tek bağ bulunur. Yağ asidinde bulunan karbon zincirinin tüm karbon atomları hidrojene doyurulmuştur. Doymuş yağ asitleri oda sıcaklığında katı halde bulunurlar ve hayvansal kaynaklıdırlar. İç yağı, tereyağı, kuyruk yağı, margarinler doymuş yağlardır. Sadece doymuş (katı) yağlarla beslenen insanlarda kalp ve damar hastalıkları gibi sağlık sorunları yaşanmaktadır.

margarinin zararlari

b) Doymamış yağ asitleri

Çift bağlı karbon atomları içerirler. Neredeyse tamamı sıvı haldedir. Sık karşılaşılan örnekleri linoleik asit, linolenik asit ve oleik asittir. Böyle yağ asitlerine doymamış yağ asitleri denir.

2) Fosfolipitler

Fosforik asit içeren lipitlerdir. Enerji vermek için çok kullanılmazlar, daha çok yapısal işlevleri olan bir lipit çeşididir. Hücre zarında ve sitoplazmasında bulunur ve hücrenin çalışmasında önemli bir rol oynar. Hücre zarına geçirgenlik kazandırır, lipitlerin organizmanın içinde ve hücreler arası taşınmasında görev alır. Hücre zarının yapısı oluşturulurken suyu seven kısımlar dışarıya, sevmeyen kısımlar ise içeriye bakacak şekilde dizilir.

3) Streoitler

Steroidler  hormonların, erkek ve dişi eşey hücrelerinin ve bazı vitaminlerin yapısına katılan lipit çeşitleridir. Sinir hücrelerinde yalıtım görevi görürler ve D vitamini sentezinde kullanılırlar.

Kolesterol da bir streoit çeşididir ve hayvansal hücrelerin zar yapısına katılır. Kolesterol artarsa damar sertliğine neden olur. Safra tuzları ve kortizol hormonu kolesterolden üretilmiştir.

Yaşam Bilimi ve Biyoloji Ünitesi Konu Anlatım Serisi

1. Biyoloji ve Çözdüğü Sorunlar
2. Canlıların Ortak Özellikleri
3. İnorganik ve Organik Maddeler
4. Karbonhidratlar
5. Yağlar (Lipitler)
6. Proteinler
7. Enzim – Hormon – Vitamin
8. Nükleik asitler – ATP