Osmanlı İmparatorluğu’nun 36. ve son padişahı olan VI. Mehmed Vahdeddin, tarihin en zorlu dönemlerinden birinde tahta çıkmış ve imparatorluğun yıkılışına tanıklık etmiş bir hükümdardır. Saltanatı boyunca I. Dünya Savaşı’nın yıkıcı sonuçları, işgaller dönemi ve Milli Mücadele gibi tarihi olaylarla karşı karşıya kalmıştır.
Mehmed Vahdeddin Hakkında Önemli Bilgiler
VI. Mehmed Vahdeddin, 14 Ocak 1861 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Sultan Abdülmecid, annesi ise Gülistu Kadın Efendi’dir. Osmanlı hanedanının geleneklerine uygun olarak sarayda yetişmiş ve dönemin en iyi eğitimini almıştır. Arapça, Farsça ve Fransızca dillerini öğrenmiş, İslami ilimler, tarih ve edebiyat alanlarında kendini geliştirmiştir.
Vahdeddin, 4 Temmuz 1918’de ağabeyi V. Mehmed Reşad’ın vefatı üzerine 57 yaşında tahta çıkmıştır. Saltanatı 17 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasına kadar devam etmiş ve toplamda 4 yıl 4 ay sürmüştür. Bu kısa süre içinde, Osmanlı İmparatorluğu’nun en kritik dönemlerinden birine şahitlik etmiştir.
Mehmed Vahdeddin’in Hayatı
Vahdeddin’in hayatı, Osmanlı sarayının geleneksel yaşam tarzı içinde geçmiştir. Çocukluğundan itibaren şehzade olarak yetiştirilmiş ve dönemin önemli hocalarından dersler almıştır. Özellikle dini ilimlere olan ilgisi ve muhafazakar kişiliği ile tanınmıştır. Sakin ve içe dönük bir yapıya sahip olan Vahdeddin, siyasi konularda temkinli davranmayı tercih etmiştir.
Gençlik yıllarında çeşitli devlet görevlerinde bulunmuş ve Osmanlı bürokrasisini yakından tanıma fırsatı bulmuştur. Bu deneyimler, ileride padişah olduğunda karşılaşacağı zorluklarla başa çıkma konusunda ona önemli bir birikim kazandırmıştır.
Mehmed Vahdeddin’in Ailesi
Vahdeddin’in babası Sultan Abdülmecid, Osmanlı modernleşme hareketlerinin önemli isimlerinden biridir. Annesi Gülistu Kadın Efendi ise Çerkez asıllı bir cariyedir. Vahdeddin, Sultan Abdülmecid’in en küçük oğullarından biridir ve çok sayıda üvey kardeşi bulunmaktadır.
Vahdeddin hayatı boyunca dört kez evlenmiştir. İlk eşi Emine Nazikeda Kadın Efendi’den Sabiha Sultan ve Ulviye Sultan adında iki kızı olmuştur. Diğer eşleri Şadiye Müveddet Kadın Efendi, Nevnihal Nevnihal Hanım ve Nevzad Hanım’dır. Oğlu Ertuğrul Efendi, 1912 yılında doğmuş ve Osmanlı hanedanının son dönem üyelerinden biri olmuştur.
Mehmed Vahdeddin’in Padişahlık Öncesi Yaşamı
Vahdeddin, padişah olmadan önce uzun yıllar veliaht şehzade olarak yaşamıştır. Ağabeyi Sultan Reşad’ın saltanatı döneminde (1909-1918) veliaht olarak beklemesi, ona devlet işlerini yakından gözlemleme fırsatı vermiştir. Bu dönemde I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girmesi gibi önemli olaylara tanık olmuştur.
1917 yılında Almanya’ya yaptığı resmi ziyaret, onun dış politika konusundaki görüşlerini şekillendirmiştir. Bu ziyaret sırasında Alman İmparatoru II. Wilhelm ile görüşmüş ve savaşın gidişatı hakkında önemli bilgiler edinmiştir. Aynı zamanda bu ziyarete Mustafa Kemal Paşa da eşlik etmiş ve iki isim arasında ilk temaslar bu dönemde kurulmuştur.
Mehmed Vahdeddin’in Saltanat Dönemi
VI. Mehmed Vahdeddin, 4 Temmuz 1918’de tahta çıktığında I. Dünya Savaşı halen devam etmekteydi. Tahta çıkışından sadece üç ay sonra, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi imzalanmış ve Osmanlı İmparatorluğu fiilen savaştan yenilgiyle çıkmıştır. Bu durum, Vahdeddin’in saltanatının başından itibaren son derece zor koşullarla karşı karşıya kalmasına neden olmuştur.
Vahdeddin’in saltanat dönemi, Osmanlı tarihinin en karmaşık ve tartışmalı dönemlerinden biridir. Bir yandan işgalci güçlerle diplomasi yoluyla anlaşmaya çalışırken, diğer yandan Anadolu’da başlayan Milli Mücadele hareketi ile nasıl bir ilişki kuracağı konusunda tereddütler yaşamıştır.
I. Dünya Savaşı Sonrası Durum ve Mondros Mütarekesi
Mondros Mütarekesi, 30 Ekim 1918’de Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda demirli İngiliz savaş gemisi Agamemnon’da imzalanmıştır. Osmanlı heyetine Bahriye Nazırı Rauf Orbay başkanlık etmiştir. Bu anlaşma ile Osmanlı ordusu terhis edilmiş, silahları teslim edilmiş ve stratejik noktalar İtilaf Devletleri’nin kontrolüne geçmiştir.
Mütarekenin en ağır maddelerinden biri, İtilaf Devletleri’ne güvenliklerini tehdit edecek herhangi bir durumda Osmanlı topraklarının herhangi bir yerini işgal etme hakkı veren 7. maddedir. Bu madde, ilerleyen dönemde yaşanacak işgallerin hukuki dayanağı olarak kullanılmıştır.
İstanbul’un İşgali ve İşgaller Dönemi
13 Kasım 1918’de İtilaf Devletleri donanması İstanbul’a gelmiş ve fiili işgal başlamıştır. İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan kuvvetleri şehrin çeşitli bölgelerini kontrol altına almıştır. 16 Mart 1920’de ise İstanbul resmen işgal edilmiş, Meclis-i Mebusan basılmış ve birçok milletvekili tutuklanarak Malta’ya sürgüne gönderilmiştir.
Bu dönemde Anadolu’nun çeşitli bölgeleri de işgal edilmiştir. 15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali, Türk halkında büyük bir infiale neden olmuş ve Milli Mücadele’nin fitilini ateşlemiştir. Güneyde Fransızlar, güneydoğuda İngilizler, batıda Yunanlılar ve doğuda Ermeniler tarafından işgal edilen Osmanlı toprakları, parçalanma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır.
Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk
19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı ile başlayan Milli Mücadele hareketi, Vahdeddin’in saltanatı döneminin en önemli olayıdır. Başlangıçta Padişah tarafından Anadolu’daki karışıklıkları önlemek üzere gönderilen Mustafa Kemal Paşa, kısa sürede ulusal direnişin lideri haline gelmiştir.
Erzurum ve Sivas Kongreleri’nin ardından 23 Nisan 1920’de Ankara’da Büyük Millet Meclisi’nin açılması, Osmanlı yönetimi ile Ankara hükümeti arasında ikili bir yapı oluşturmuştur. Vahdeddin ve İstanbul hükümeti, Milli Mücadele hareketini isyan olarak görmüş ve Mustafa Kemal Paşa ile arkadaşları hakkında idam fermanları çıkarmıştır. Şeyhülislam fetvaları ile Milli Mücadele hareketi dinen de mahkum edilmeye çalışılmıştır.
Saltanatın Kaldırılması ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sona Ermesi
Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanması ve 11 Ekim 1922’de Mudanya Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından, saltanatın geleceği tartışılmaya başlanmıştır. 1 Kasım 1922’de Türkiye Büyük Millet Meclisi, saltanatı kaldırma kararı almıştır. Bu kararla saltanat ile hilafet birbirinden ayrılmış, saltanat kaldırılmış ancak hilafet makamı geçici olarak korunmuştur.
Saltanatın kaldırılması kararı, 623 yıllık Osmanlı İmparatorluğu’nun resmen sona ermesi anlamına geliyordu. Bu karar, Türk tarihinde yeni bir dönemin başlangıcını işaret etmekte ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolu açmaktaydı.
Mehmed Vahdeddin’in Sürgünü ve Ölümü
Saltanatın kaldırılmasının ardından güvenliği konusunda endişe duyan Vahdeddin, 17 Kasım 1922’de İngilizlerin korumasında gizlice İstanbul’dan ayrılmıştır. İngiliz savaş gemisi HMS Malaya ile önce Malta’ya, oradan da İtalya’nın San Remo şehrine gitmiştir. Bu ayrılış, Osmanlı padişahlarının yüzyıllardır hüküm sürdüğü topraklardan son ayrılış olmuştur.
Vahdeddin sürgün yıllarını İtalya ve İsviçre’de geçirmiştir. Mekke’ye yerleşme isteği, Hicaz Kralı tarafından reddedilmiştir. Son yıllarını maddi sıkıntılar içinde geçiren Vahdeddin, 16 Mayıs 1926’da San Remo’da vefat etmiştir. Cenazesi Şam’a götürülerek Selimiye Camii haziresine defnedilmiştir. Böylece Osmanlı İmparatorluğu’nun son padişahı, vatanından uzakta, sürgünde hayata veda etmiştir.
