Memduh Şevket Esendal’ın Hayatı
Memduh Şevket Esendal, 15 Mart 1883 tarihinde Çorlu’da dünyaya geldi. Babası, Osmanlı ordusunda görev yapmış olan Binbaşı Ahmet Hamdi Bey’dir. Esendal, çocukluğunu ve ilk gençlik yıllarını Edirne ve İstanbul’da geçirdi. Küçük yaşlarda babasını kaybetmesi, hayatında derin izler bıraktı ve yaşamının geri kalanında karşılaşacağı zorluklara karşı güçlü bir karakter geliştirmesine neden oldu.
Eğitim hayatına Edirne İdadisi’nde başlayan Esendal, daha sonra İstanbul’da Galatasaray Sultanisi’ne devam etti. Ancak maddi sıkıntılar nedeniyle öğrenimini yarıda bırakmak zorunda kaldı. Genç yaşta çalışma hayatına atılan Esendal, çeşitli devlet kurumlarında memur olarak görev yaptı. Bu dönemde Fransızcasını geliştirdi ve birçok yabancı eseri okuma fırsatı buldu. 1908 yılında Meşrutiyet’in ilanından sonra diplomasi alanına yöneldi ve Hariciye Nezareti’nde çalışmaya başladı.
Memduh Şevket Esendal’ın Hayatındaki Önemli Anlar
Esendal’ın hayatında en önemli dönüm noktalarından biri, 1920 yılında Moskova’ya büyükelçi olarak atanmasıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin Sovyetler Birliği’ndeki ilk büyükelçisi olarak görev yapan Esendal, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin kurulmasında kritik bir rol oynadı. Bu görevi sırasında Rusça öğrendi ve Rus edebiyatını yakından tanıma fırsatı buldu. Moskova’da geçirdiği yıllar, hem diplomatik kariyerinde hem de edebi kişiliğinin oluşmasında belirleyici oldu.
1924 yılında Türkiye’ye dönen Esendal, Afganistan’a büyükelçi olarak atandı. Kabil’de geçirdiği üç yıl boyunca, Doğu kültürünü yakından tanıdı ve bu deneyimlerini daha sonra eserlerine yansıttı. 1932 yılında İran’a büyükelçi olarak gönderildi ve Tahran’da beş yıl görev yaptı. Diplomatik kariyerinin yanı sıra, 1946-1950 yılları arasında Erzincan milletvekili olarak TBMM’de görev aldı. Bu dönemde siyaset ve bürokrasi dünyasını içeriden gözlemleme şansı buldu ve bu gözlemlerini hikâyelerinde ustaca işledi.
Memduh Şevket Esendal’ın Edebi Kişiliği
Memduh Şevket Esendal, Türk edebiyatında gerçekçi hikâyeciliğin öncü isimlerinden biridir. Eserlerinde günlük hayatın sıradan insanlarını ve olaylarını, yalın ve samimi bir dille anlatır. Hikâyelerinde abartıdan ve süslü anlatımdan kaçınır, olayları ve karakterleri olduğu gibi yansıtmayı tercih eder. Bu yaklaşımı, onu döneminin diğer yazarlarından ayıran en önemli özelliklerden biridir.
Esendal’ın edebi kişiliğinin şekillenmesinde, diplomat olarak farklı ülkelerde yaşaması ve çeşitli kültürleri tanıması büyük rol oynamıştır. Hikâyelerinde Anadolu insanının yaşamını, değerlerini ve sorunlarını gerçekçi bir bakış açısıyla ele alır. Karakterleri genellikle köylüler, memurlar, esnaflar gibi halkın içinden insanlardır. Bu karakterleri anlatırken kullandığı doğal diyaloglar ve günlük konuşma dili, eserlerinin en belirgin özelliklerindendir.
Memduh Şevket Esendal’ın Dahil Olduğu Akım
Memduh Şevket Esendal, Türk edebiyatında “toplumsal gerçekçilik” akımının temsilcilerinden biridir. Bu akım, 1940’lı yıllardan itibaren Türk edebiyatında etkili olmaya başlamış ve toplumun gerçeklerini, sorunlarını objektif bir şekilde yansıtmayı amaçlamıştır. Esendal, bu akımın ilkeleriyle uyumlu olarak, eserlerinde köy ve kasaba hayatını, bürokrasinin işleyişini, sosyal adaletsizlikleri ve insan ilişkilerini gerçekçi bir üslupla ele almıştır.
Toplumsal gerçekçi yazarlar arasında kendine özgü bir yeri olan Esendal, ideolojik söylemlerden uzak durmuş ve insani değerleri ön planda tutmuştur. Hikâyelerinde propaganda yapmak yerine, hayatın içinden kesitleri samimi ve doğal bir anlatımla sunmayı tercih etmiştir. Bu yaklaşımı, onu hem döneminin toplumsal gerçekçi yazarlarından ayırmış hem de eserlerinin zamana karşı dayanıklı olmasını sağlamıştır.
Memduh Şevket Esendal’ın Eserleri
Memduh Şevket Esendal’ın başlıca eserleri şunlardır:
Hikâye Kitapları:
- Otlakçı (1944): Esendal’ın ilk hikâye kitabıdır. Anadolu köylerindeki yaşamı ve insan ilişkilerini konu alan hikâyelerden oluşur.
- Mendil Altında (1948): Bürokrasi dünyasını ve memur hayatını ironik bir dille ele alan hikâyeleri içerir.
- Pazarlık (1950): Ticaret hayatı ve esnaf-müşteri ilişkilerini gerçekçi bir yaklaşımla anlatan hikâyelerden oluşur.
- Temiz Sevgiler (1951): Aşk ve evlilik konularını işleyen, insan psikolojisini derinlemesine inceleyen hikâyeleri barındırır.
- İhtiyar Çilingir (1955): Zanaat erbabının yaşamını ve değişen toplumsal koşulları anlatan hikâyeleri içerir.
- Gödeli Mehmet (1960): Köy hayatını ve köylülerin sorunlarını merkeze alan hikâyelerden oluşur.
- Veysel Çavuş (1965): Askerlik anılarından ve gözlemlerinden yola çıkarak yazılmış hikâyeleri içerir.
Romanları:
- Ayaşlı ile Kiracıları (1942): Esendal’ın en tanınmış eseridir. Ankara’da bir apartman ve kiracılarının hayatını mizahi bir dille anlatır.
- Vassaf Bey (1962): Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş döneminde yaşanan değişimleri bir aile üzerinden anlatan romanıdır.
Anı Kitapları:
- Tahran Anıları (1945): İran’da büyükelçilik yaptığı dönemdeki gözlem ve anılarını içerir.
- Bizim Nesil ve Halide Edip (1969): Kendi kuşağını ve Halide Edip Adıvar’la ilgili anılarını anlattığı eserdir.
Memduh Şevket Esendal Zamanındaki Edebi Ortam
Memduh Şevket Esendal’ın edebi üretimde bulunduğu 1940-1960 yılları arası, Türk edebiyatında önemli değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönemde, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki romantik-idealist yaklaşım yerini daha gerçekçi ve toplumsal sorunlara odaklanan bir edebiyat anlayışına bırakmıştır. Köy Enstitüleri’nin kurulması ve köy edebiyatının gelişmesi, dönemin en belirgin özelliklerindendir.
Esendal’ın çağdaşları arasında Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Orhan Kemal, Yaşar Kemal gibi önemli isimler bulunmaktadır. Bu dönemde hikâye türü büyük bir gelişme göstermiş ve Türk edebiyatının en güçlü türlerinden biri haline gelmiştir. Esendal, bu zengin edebi ortam içinde kendine özgü üslubu ve gerçekçi yaklaşımıyla öne çıkmış, hem çağdaşları hem de sonraki kuşaklar üzerinde etkili olmuştur. Dönemin siyasi ve sosyal koşulları, yazarların eserlerinde toplumsal meseleleri daha fazla işlemelerine yol açmış, Esendal da bu eğilime uygun olarak eserlerinde Türk toplumunun çeşitli kesimlerini ve sorunlarını ele almıştır.
