IV. Mehmed, Osmanlı İmparatorluğu’nun en uzun süre tahtta kalan padişahlarından biridir. 1642-1693 yılları arasında hüküm süren IV. Mehmed, yaklaşık 51 yıllık saltanatı boyunca imparatorluğun hem parlak zaferlerine hem de acı yenilgilerine tanıklık etmiştir. “Avcı” lakabıyla anılan bu padişahın dönemi, Osmanlı tarihinin en çalkantılı ve aynı zamanda en öğretici dönemlerinden biri olarak kabul edilir.
IV. Mehmed Hakkında Önemli Bilgiler
IV. Mehmed, 2 Ocak 1642 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Sultan İbrahim, annesi ise Turhan Sultan’dır. Henüz yedi yaşındayken tahta çıkan IV. Mehmed, Osmanlı tarihinin en genç padişahlarından biri olmuştur. Saltanatının ilk yılları, Valide Sultan’ın ve vezirlerin yönetimi altında geçmiştir.
Padişahın en belirgin özelliklerinden biri av tutkusudur. Bu yüzden kendisine “Avcı Mehmed” lakabı verilmiştir. Edirne’de uzun süre kalması ve burada av partileri düzenlemesi, dönemin kroniklerinde sıkça bahsedilen bir konudur. IV. Mehmed’in saltanatı boyunca Köprülü ailesinden vezirler önemli görevler üstlenmiş ve imparatorluğun yönetiminde etkili olmuşlardır.
IV. Mehmed’in Hayatı
IV. Mehmed’in hayatı, erken yaşta tahta çıkışından tahttan indirilişine kadar dramatik olaylarla doludur. Çocukluğunu sarayda geçiren Mehmed, padişahlık eğitimi almış ancak gerçek anlamda yönetimi eline alması yıllar sürmüştür. Gençlik yıllarında av merakı gelişmiş ve bu tutku hayatı boyunca devam etmiştir.
Yetişkinlik döneminde devlet işlerini genellikle vezirlerine bırakan IV. Mehmed, özellikle Köprülü Mehmed Paşa ve oğlu Fazıl Ahmed Paşa dönemlerinde imparatorluğun yeniden güçlenmesine tanık olmuştur. Ancak saltanatının son yıllarında yaşanan askeri yenilgiler ve iç karışıklıklar, sonunda tahttan indirilmesine yol açmıştır.
IV. Mehmed’in Ailesi
IV. Mehmed’in babası Sultan İbrahim, 1640-1648 yılları arasında hüküm sürmüş ve “Deli İbrahim” olarak anılmıştır. Annesi Turhan Sultan, Rus asıllı bir cariye olup, oğlunun saltanatının ilk yıllarında Valide Sultan sıfatıyla devlet yönetiminde etkili olmuştur. Turhan Sultan, Osmanlı tarihinde naibe olarak yönetime katılan ilk kadındır.
IV. Mehmed’in birçok eşi ve çocuğu olmuştur. En önemli eşleri arasında Emetullah Rabia Gülnuş Sultan yer alır. Oğulları II. Mustafa ve III. Ahmed daha sonra Osmanlı tahtına çıkmışlardır. Kızları arasında ise Hatice Sultan öne çıkar. Ailesinin geniş olması, dönemin saray geleneklerine uygun bir durumdu.
IV. Mehmed’in Padişahlık Öncesi Yaşamı
IV. Mehmed, 1642 yılında doğduğunda babası Sultan İbrahim henüz tahttaydı. Çocukluğunun ilk yılları, babasının dengesiz yönetimi altında geçmiştir. 1648 yılında babası tahttan indirilip öldürüldüğünde, henüz altı yaşında olan Mehmed, Osmanlı tahtına çıkarılmıştır.
Tahta çıkışından önceki kısa dönemde, şehzade olarak sarayda eğitim görmüştür. Dönemin geleneklerine uygun olarak Arapça, Farsça ve dinî ilimlerde dersler almıştır. Ancak yaşının küçüklüğü nedeniyle, gerçek anlamda bir padişahlık hazırlığı yapma fırsatı bulamamıştır. Bu durum, saltanatının ilk yıllarında kendini gösterecek ve devlet işleri büyük ölçüde annesi ve vezirleri tarafından yürütülecektir.
IV. Mehmed’in Saltanat Dönemi
IV. Mehmed’in 51 yıllık saltanatı, Osmanlı tarihinin en uzun padişahlık dönemlerinden biridir. Bu süre zarfında imparatorluk, büyük zaferler kazanmış, önemli toprak kayıpları yaşamış ve köklü reformlar gerçekleştirmiştir. Saltanatının ilk yılları, çocuk yaşta olması nedeniyle Valide Sultan ve vezirlerin yönetimi altında geçmiştir.
1656 yılında Köprülü Mehmed Paşa’nın sadrazam olmasıyla birlikte, imparatorlukta yeni bir dönem başlamıştır. Köprülüler döneminde gerçekleştirilen reformlar ve kazanılan zaferler, IV. Mehmed’in saltanatının en parlak yıllarını oluşturmuştur. Ancak 1683 II. Viyana Kuşatması’nın başarısızlıkla sonuçlanması, imparatorluğun gerilemesinin başlangıcı olmuştur.
İç Karışıklıkların Bastırılması
IV. Mehmed’in saltanatının ilk yılları, devlet içindeki güç mücadeleleri ve isyanlarla geçmiştir. Yeniçerilerin ayaklanmaları, Celali isyanlarının devamı ve eyaletlerdeki karışıklıklar, genç padişahın karşılaştığı başlıca sorunlardı. 1651 yılında annesi Turhan Sultan’ın Kösem Sultan’ı öldürtmesiyle sonuçlanan harem mücadelesi, bu dönemin en dramatik olaylarından biridir.
Köprülü Mehmed Paşa’nın 1656’da sadrazam olmasıyla birlikte, iç karışıklıkların bastırılması için sert tedbirler alınmıştır. Yeniçeri ocağında disiplin sağlanmış, asi beyler cezalandırılmış ve merkezi otorite yeniden tesis edilmiştir. Bu dönemde binlerce kişinin idam edildiği bilinmektedir. Köprülü’nün sert yönetimi, kısa sürede sonuç vermiş ve devlet düzeni yeniden sağlanmıştır.
Reformlar ve Yönetim
Köprülüler döneminde gerçekleştirilen reformlar, IV. Mehmed saltanatının en önemli gelişmelerindendir. Köprülü Mehmed Paşa ve oğlu Fazıl Ahmed Paşa, mali düzenlemeler yapmış, orduyu yeniden organize etmiş ve yönetimde verimliliği artırmıştır. Vergi sisteminde yapılan düzenlemeler, hazineyi rahatlatmış ve askeri seferlerin finansmanını kolaylaştırmıştır.
Eğitim alanında da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Medreselerin ıslahı için çalışmalar yapılmış, yeni vakıflar kurulmuştur. Adalet sisteminde yapılan düzenlemeler, halkın devlete olan güvenini artırmıştır. Ayrıca, eyalet yönetiminde merkeziyetçiliği güçlendiren tedbirler alınmıştır. Bu reformlar sayesinde, imparatorluk bir süre için eski gücüne kavuşmuştur.
Savaşlar ve Fetihler
IV. Mehmed döneminin en önemli askeri başarısı, 1669 yılında Girit’in fethidir. Yirmi beş yıl süren kuşatmanın ardından adanın tamamı Osmanlı hakimiyetine geçmiştir. Fazıl Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, 1663-1664 Avusturya seferiyle önemli başarılar kazanmış, ancak Vasvar Antlaşması ile yetinmek zorunda kalmıştır.
1672-1676 yılları arasında gerçekleşen Lehistan seferleri, Podolya’nın fethiyle sonuçlanmıştır. Kamaniçe Kalesi’nin alınması, dönemin önemli zaferlerindendir. Ancak 1683 yılındaki II. Viyana Kuşatması’nın başarısızlığı, Osmanlı tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu yenilgiyi takip eden yıllarda, Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya’nın oluşturduğu Kutsal İttifak karşısında büyük toprak kayıpları yaşanmıştır.
Ekonomik ve Sosyal Gelişmeler
IV. Mehmed döneminde ticaret önemli gelişmeler göstermiştir. İstanbul, Bursa ve İzmir gibi büyük şehirler, uluslararası ticaretin merkezi haline gelmiştir. İpek ve baharat ticareti, devlet hazinesine önemli gelirler sağlamıştır. Avrupa devletleriyle yapılan ticari anlaşmalar, ekonomik ilişkileri geliştirmiştir.
Sosyal hayatta da değişimler yaşanmıştır. Kahvehaneler yaygınlaşmış, edebiyat ve sanat faaliyetleri artmıştır. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi, bu dönemde yazılmıştır. Mimari alanda, Turhan Sultan’ın yaptırdığı Yeni Cami tamamlanmıştır. Ancak saltanatın son yıllarındaki savaşlar ve yenilgiler, ekonomik sıkıntılara yol açmış ve halkın hoşnutsuzluğunu artırmıştır.
IV. Mehmed’in Ölümü
IV. Mehmed, 1687 yılında yaşanan askeri yenilgiler ve iç isyanlar sonucunda tahttan indirilmiştir. Yerine kardeşi II. Süleyman geçmiştir. Tahttan indirildikten sonra Edirne’de gözetim altında yaşamaya başlayan IV. Mehmed, burada altı yıl geçirmiştir. Bu süre zarfında av merakını sürdürmüş ve sakin bir hayat yaşamıştır.
6 Ocak 1693 tarihinde Edirne’de vefat eden IV. Mehmed, 51 yaşındaydı. Ölüm sebebi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte, doğal sebeplerden öldüğü düşünülmektedir. Cenazesi İstanbul’a getirilerek Turhan Sultan Türbesi’ne defnedilmiştir. Böylece, Osmanlı tarihinin en uzun süre tahtta kalan padişahlarından birinin hayatı sona ermiştir.
