Osmanlı İmparatorluğu’nun 21. padişahı olan II. Süleyman, 1687-1691 yılları arasında hüküm sürmüştür. Tarihe “Sarı Süleyman” olarak da geçen bu hükümdar, Osmanlı Devleti’nin en buhranlı dönemlerinden birinde tahta çıkmıştır. Ağabeyi IV. Mehmed’in tahttan indirilmesinin ardından padişah olan II. Süleyman, kısa süren saltanatı boyunca devleti toparlamaya çalışmış ancak başarılı olamamıştır. Döneminde yaşanan askeri yenilgiler ve iç karışıklıklar, Osmanlı’nın gerileme döneminin belirgin işaretlerini taşımaktadır.
II. Süleyman Hakkında Önemli Bilgiler
II. Süleyman, 15 Nisan 1642 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası Sultan İbrahim, annesi ise Saliha Dilaşub Sultan’dır. 45 yaşında tahta çıkan Süleyman, Osmanlı tarihinde ileri yaşta padişah olanlardan biridir. Saltanatı sadece 3 yıl 8 ay sürmüş ve bu kısa dönemde devletin içinde bulunduğu zor durumla mücadele etmeye çalışmıştır.
Fiziksel görünümünden dolayı “Sarı Süleyman” lakabıyla anılan padişah, dindar ve halim selim bir kişiliğe sahipti. Kafes hayatının etkisiyle dünya işlerinden uzak kalmış, devlet yönetimi konusunda yeterli tecrübeye sahip değildi. Döneminde Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’nın sadrazamlığı, yönetimde istikrar sağlamaya çalışmıştır. II. Süleyman’ın en önemli özelliklerinden biri, içki yasağı getirmesi ve dini kurallara sıkı sıkıya bağlı olmasıdır.
II. Süleyman’ın Hayatı
II. Süleyman’ın hayatı, tipik bir Osmanlı şehzadesinin yaşadığı “kafes” sistemiyle şekillenmiştir. 45 yıl boyunca Topkapı Sarayı’nın kafes dairesinde yaşayan Süleyman, bu süre zarfında dış dünyayla bağlantısı kesilmiş, sadece sınırlı sayıda hizmetkarla görüşebilmiştir. Bu uzun tecrit dönemi, onun kişiliğini ve yönetim anlayışını derinden etkilemiştir.
Kafes hayatı boyunca dini kitaplar okumaya ve ibadet etmeye yönelen Süleyman, hat sanatıyla da ilgilenmiştir. Güzel yazı yazmayı öğrenmiş ve Kur’an-ı Kerim’den ayetler yazmıştır. 8 Kasım 1687’de ağabeyi IV. Mehmed’in tahttan indirilmesiyle beklenmedik bir şekilde padişah olmuştur. Tahta çıkışı, Osmanlı tarihindeki önemli isyanlardan biri olan II. Viyana Kuşatması yenilgisi sonrasına denk gelmiştir.
II. Süleyman’ın Ailesi
II. Süleyman’ın aile hayatı hakkında sınırlı bilgi bulunmaktadır. Kafes hayatının kısıtlamaları nedeniyle evlilikleri ve çocukları konusunda detaylı kayıtlar yoktur. Bilinen kadınları arasında Şayeste Hanım ve Melike Hanım bulunmaktadır. Şehzade Ahmed ve Şehzade Mahmud adında iki oğlu olduğu bilinmektedir, ancak her ikisi de genç yaşta vefat etmiştir.
Babası Sultan İbrahim’in 1648’de öldürülmesi ve kardeşleriyle uzun yıllar kafeste yaşaması, aile bağlarının zayıflamasına neden olmuştur. Annesi Saliha Dilaşub Sultan, oğlunun tahta çıkmasından önce vefat etmiştir. II. Süleyman’ın, tahta çıktıktan sonra saray kadınlarıyla evlendiği ve birkaç çocuğunun daha olduğu rivayet edilse de, bunlar hakkında kesin bilgiler yoktur.
II. Süleyman’ın Padişahlık Öncesi Yaşamı
II. Süleyman’ın padişahlık öncesi yaşamı, neredeyse tamamen kafes dairesinde geçmiştir. 1648 yılında babası Sultan İbrahim’in tahttan indirilip öldürülmesinden sonra, henüz 6 yaşındayken kafese kapatılmıştır. Önce ağabeyi IV. Mehmed ’in saltanatı boyunca (1648-1687) tam 39 yıl kafeste yaşamıştır.
Bu uzun tecrit döneminde, şehzade olarak hiçbir devlet işine karışamamış, sancak valiliği yapamamış ve askeri tecrübe edinememiştir. Zamanını dini kitaplar okuyarak, namaz kılarak ve hat sanatıyla uğraşarak geçirmiştir. Kafes hayatının monotonluğu ve dış dünyadan kopukluk, onun içe dönük ve çekingen bir kişilik geliştirmesine neden olmuştur. Padişah olacağına dair hiçbir beklentisi yokken, 1687’deki büyük isyan sonucunda beklenmedik şekilde tahta çıkmıştır.
II. Süleyman’ın Saltanat Dönemi
II. Süleyman, 8 Kasım 1687’de tahta çıktığında Osmanlı Devleti derin bir kriz içindeydi. II. Viyana Kuşatması’nın başarısızlıkla sonuçlanması, ardından gelen Mohac yenilgisi ve toprak kayıpları, devletin prestijini sarsmıştı. Yeniçeriler isyan etmiş, halk huzursuzdu ve hazine boşalmıştı. Süleyman, ilk iş olarak Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’yı sadrazam atayarak devleti toparlamaya çalışmıştır.
Saltanatının kısa süresine rağmen, bazı reformlar yapmaya çalışmıştır. İçki yasağı getirmiş, rüşvet ve yolsuzlukla mücadele etmiştir. Ancak devletin içinde bulunduğu zor durum ve kendi tecrübesizliği, köklü değişiklikler yapmasını engellemiştir. 1691 yılında, henüz 49 yaşındayken, Edirne’de felç geçirerek vefat etmiştir.
Savaşlar ve Fetihler
II. Süleyman döneminde Osmanlı Devleti, tarihinin en zor askeri mücadelelerinden birini vermiştir. Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya’nın oluşturduğu “Kutsal İttifak” karşısında sürekli savunmada kalmıştır. 1688’de Belgrad’ın düşmesi büyük bir kayıp olmuştur. Aynı yıl Avusturya orduları Bosna’ya kadar ilerlemiş, Balkanlar’da Osmanlı hakimiyeti tehlikeye girmiştir.
1690’da Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’nın gayretleriyle Belgrad geri alınmış ve Sırp topraklarında bazı başarılar kazanılmıştır. Ancak 1691’de Slankamen Savaşı’nda Fazıl Mustafa Paşa’nın şehit düşmesiyle bu başarılar devam ettirilememiştir. Kırım’da Ruslarla yapılan mücadeleler de başarısızlıkla sonuçlanmış, Azak Kalesi Ruslara bırakılmıştır. Genel olarak bu dönem, Osmanlı’nın Avrupa’daki ilerleyişinin durduğu ve geri çekilmenin başladığı bir dönem olmuştur.
Yönetim ve Islahatlar
II. Süleyman’ın yönetim anlayışı, büyük ölçüde Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’nın reformlarına dayanmıştır. Sadrazam, tımar sistemindeki bozuklukları düzeltmeye çalışmış, vergi adaletsizliklerini gidermeye yönelik tedbirler almıştır. Yeniçeri ocağında disiplini sağlamak için çaba harcanmış, ancak köklü reformlar yapılamamıştır.
Adalet sisteminde iyileştirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Kadıların atanmasında liyakate önem verilmiş, rüşvet alanlar cezalandırılmıştır. Eyalet yönetiminde merkeziyetçiliği artırmaya yönelik girişimlerde bulunulmuştur. Ancak savaşların getirdiği mali yük ve sürekli asker ihtiyacı, reformların hayata geçirilmesini zorlaştırmıştır. II. Süleyman’ın dindar kişiliği nedeniyle şeriat kurallarına uygun yönetim anlayışı benimsenmiş, içki yasağı bu dönemin en bilinen uygulaması olmuştur.
Ekonomik ve Sosyal Gelişmeler
II. Süleyman döneminde Osmanlı ekonomisi ciddi sıkıntılar yaşamıştır. Sürekli savaşlar hazinenin boşalmasına neden olmuş, vergi yükü artmıştır. Tımar sistemindeki bozulmalar tarımsal üretimi olumsuz etkilemiştir. Ticaret yollarının güvensizleşmesi, ticari faaliyetleri sekteye uğratmıştır.
Bu dönemde sosyal huzursuzluklar artmıştır. Celali isyanlarının devamı niteliğindeki eşkıya hareketleri Anadolu’da güvenliği bozmuştur. Şehirlerde hayat pahalılığı artmış, halk geçim sıkıntısı çekmiştir. Buna karşılık, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’nın gayretleriyle bazı iyileştirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Vakıf sistemi güçlendirilmeye, yoksullara yardım edilmeye çalışılmıştır. Ancak genel ekonomik tablo, imparatorluğun altın çağından uzaklaştığını göstermektedir.
Kültürel ve Sanatsal Gelişmeler
II. Süleyman döneminde kültürel ve sanatsal faaliyetler, savaşların gölgesinde kalmıştır. Padişahın hat sanatına olan ilgisi, bu alanda bazı gelişmelere yol açmıştır. Kendisi de hattat olan Süleyman, sarayda hat sanatını teşvik etmiştir. Ancak büyük mimari eserler veya önemli edebi çalışmalar bu dönemde ortaya çıkmamıştır.
Dini yapıların onarımına önem verilmiş, bazı küçük camiler ve mescitler inşa edilmiştir. Edebiyat alanında divan edebiyatı geleneği devam etmiş ancak öne çıkan büyük şairler yetişmemiştir. Tarih yazıcılığında dönemin olaylarını kaydeden vakanüvisler çalışmalarını sürdürmüştür. Genel olarak bu dönem, Osmanlı kültür ve sanatının durgunluk yaşadığı bir dönem olarak değerlendirilmektedir.
II. Süleyman’ın Ölümü
II. Süleyman, 22 Haziran 1691’de Edirne’de vefat etmiştir. Ölümünden birkaç gün önce felç geçiren padişah, tedavi görmesine rağmen kurtarılamamıştır. 49 yaşında hayatını kaybeden Süleyman’ın ölümü, sarayda ve halk arasında üzüntüyle karşılanmıştır. Kısa süren saltanatına rağmen, halim selim kişiliği ve dindarlığıyla tanınmıştır.
Cenazesi İstanbul’a getirilerek Süleymaniye Camii haziresinde, dedesi II. Süleyman (Kanuni) türbesinin yanına defnedilmiştir. Ölümünden sonra kardeşi II. Ahmed tahta çıkmıştır. II. Süleyman’ın saltanatı, Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminin tipik özelliklerini taşır. Askeri yenilgiler, toprak kayıpları ve ekonomik sıkıntılar bu dönemi karakterize eder. Ancak Köprülü Fazıl Mustafa Paşa gibi yetenekli devlet adamlarının varlığı, devletin tamamen çökmesini engellemiştir.
