II. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu’nun en tartışmalı ve aynı zamanda en önemli padişahlarından biri olarak tarihe geçmiştir. 33 yıl süren saltanatı boyunca imparatorluğu dağılmaktan korumaya çalışan, bir yandan modernleşme çabalarını sürdürürken diğer yandan geleneksel değerleri muhafaza etmeye özen gösteren bir lider olmuştur.
II. Abdülhamid Hakkında Önemli Bilgiler
Sultan II. Abdülhamid, 21 Eylül 1842 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nun 34. padişahı olarak 31 Ağustos 1876’dan 27 Nisan 1909’a kadar tahtta kalmıştır. “Ulu Hakan” lakabıyla da anılan II. Abdülhamid, aynı zamanda İslam dünyasının halifesi sıfatını taşımıştır.
Saltanatı boyunca imparatorluğun toprak kayıplarını önlemeye çalışmış, Batılı devletlerin baskılarına karşı denge politikası izlemiştir. Eğitim alanında yaptığı reformlarla modern okulların sayısını artırmış, telgraf ve demiryolu gibi teknolojik yenilikleri ülkeye kazandırmıştır. Ancak sansür uygulamaları ve istibdat yönetimi nedeniyle eleştirilere de maruz kalmıştır.
II. Abdülhamid’in Hayatı
II. Abdülhamid’in hayatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun en buhranlı dönemlerinden birine denk gelmiştir. Çocukluğundan itibaren saray ortamında yetişen Abdülhamid, dönemin şartlarına uygun bir eğitim almıştır. Fransızca ve müzik dersleri alan şehzade, aynı zamanda İslami ilimlerde de kendini yetiştirmiştir.
Padişah olmadan önce sessiz ve içine kapanık bir yaşam süren Abdülhamid, tahta çıktıktan sonra imparatorluğun içinde bulunduğu zor durumla yüzleşmek zorunda kalmıştır. Osmanlı-Rus Savaşı’nın ortasında tahta çıkması, genç padişahın ilk büyük sınavı olmuştur.
II. Abdülhamid’in Ailesi
Sultan Abdülmecid’in oğlu olan II. Abdülhamid’in annesi Tîrimüjgan Kadın’dır. Çerkez asıllı olan annesi, Abdülhamid henüz 10 yaşındayken vefat etmiştir. Bu erken kayıp, genç şehzadenin kişiliğinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır.
II. Abdülhamid’in sekiz eşi ve on üç çocuğu olmuştur. Eşleri arasında Müşfika Kadın, Bidar Kadın, Mezidemestan Kadın ve Peyveste Nevnihal Kadın gibi isimler yer almaktadır. Çocuklarından en tanınmışları arasında Şehzade Abdurrahim Hayri Efendi ve Ayşe Sultan bulunmaktadır. Aile yaşantısına önem veren padişah, çocuklarının eğitimiyle yakından ilgilenmiştir.
II. Abdülhamid’in Padişahlık Öncesi Yaşamı
Şehzade Abdülhamid, ağabeyi V. Murad’ın saltanatı döneminde Beşiktaş’taki sahil sarayında yaşamıştır. Bu dönemde siyasetten uzak duran şehzade, zamanının çoğunu okuyarak ve marangozluk yaparak geçirmiştir. Özellikle tarih ve coğrafya konularına ilgi duyan Abdülhamid, Batı dillerini öğrenmeye de önem vermiştir.
V. Murad’ın akıl sağlığının bozulması üzerine, Mithat Paşa ve diğer devlet adamları tarafından tahta aday gösterilmiştir. Başlangıçta isteksiz davranan Abdülhamid, Kanun-i Esasi’yi (Anayasa) kabul etme şartıyla padişahlığı kabul etmiştir. 31 Ağustos 1876’da tahta çıktığında 34 yaşındaydı ve imparatorluk tarihinin en kritik dönemlerinden birine adım atıyordu.
II. Abdülhamid’in Saltanat Dönemi
II. Abdülhamid’in 33 yıllık saltanatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarının yoğunlaştığı bir döneme denk gelmiştir. Tahta çıktığında devam eden 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı), imparatorluğun büyük toprak kayıplarıyla sonuçlanmıştır. Berlin Antlaşması ile Balkanlar’da önemli topraklar kaybedilmiş, bu durum padişahın yönetim anlayışını derinden etkilemiştir.
Saltanatının ilk yıllarında Kanun-i Esasi’yi yürürlüğe koyan ve Meclis-i Mebusan’ı açan padişah, 1878’de meclisi süresiz tatil etmiş ve 30 yıl boyunca mutlak monarşi ile yönetimi sürdürmüştür. Bu dönem “İstibdat Devri” olarak adlandırılsa da, aynı zamanda önemli modernleşme hamlelerinin yapıldığı bir dönem olmuştur.
İdari ve Merkeziyetçi Reformlar
II. Abdülhamid, devletin merkeziyetçi yapısını güçlendirmek için önemli reformlar yapmıştır. Taşra yönetimini yeniden düzenleyen padişah, valilerin yetkilerini artırarak merkezi otoritenin taşradaki etkisini güçlendirmiştir. Yıldız Sarayı’ndan kurduğu özel istihbarat ağı sayesinde imparatorluğun her köşesinden haber alabiliyordu.
Bürokrasiyi modernleştiren Abdülhamid, memur maaşlarının düzenli ödenmesine özen göstermiş ve rüşvetle mücadele etmiştir. Ayrıca modern polis teşkilatını kurarak asayişi sağlamaya çalışmıştır. Ancak bu dönemde uygulanan sıkı sansür ve jurnal sistemi, toplumda huzursuzluğa neden olmuştur.
Eğitim ve Kültürel Reformlar
II. Abdülhamid döneminin en başarılı reformları eğitim alanında gerçekleştirilmiştir. Padişah, modern eğitimin öneminin farkında olarak imparatorluk genelinde okullaşma oranını artırmıştır. İlköğretimden yükseköğretime kadar her seviyede yeni okullar açılmıştır.
Bu dönemde açılan önemli eğitim kurumları şunlardır:
- Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) yeniden düzenlenmiştir
- Mülkiye Mektebi modernleştirilmiştir
- Tıbbiye-i Şahane geliştirilmiştir
- Darülmuallimin ve Darülmuallimat (öğretmen okulları) açılmıştır
- Hendese-i Mülkiye (Mühendislik Okulu) kurulmuştur
- Aşiret Mektebi açılarak Arap ve Kürt aşiret çocuklarının eğitimi sağlanmıştır
Kültürel alanda da önemli gelişmeler yaşanmıştır. İstanbul Arkeoloji Müzesi kurulmuş, kütüphaneler açılmış ve tarihi eserlerin korunması için çalışmalar yapılmıştır. Ancak dönemin sansür uygulamaları, basın ve edebiyat alanındaki gelişmeleri sınırlandırmıştır.
Dış İlişkiler ve Savaşlar
II. Abdülhamid’in dış politikası, Osmanlı İmparatorluğu’nu ayakta tutmaya yönelik denge siyaseti üzerine kurulmuştur. Avrupa devletlerini birbirine karşı kullanarak imparatorluğun toprak bütünlüğünü korumaya çalışmıştır. Almanya ile yakınlaşan padişah, Kaiser II. Wilhelm ile dostane ilişkiler kurmuştur.
Bu dönemde yaşanan önemli savaşlar ve olaylar:
- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)
- 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı (Dömeke Meydan Muharebesi ile zaferle sonuçlanmıştır)
- Ermeni olayları ve Batılı devletlerin müdahaleleri
- Makedonya sorunu ve Balkan milliyetçiliği
İslam birliği (İttihad-ı İslam) politikasını benimseyen Abdülhamid, halife sıfatını kullanarak Müslüman dünyasında nüfuzunu artırmaya çalışmıştır. Hicaz Demiryolu projesi, bu politikanın en önemli sembollerinden biri olmuştur.
İsyanlar ve İç Karışıklıklar
II. Abdülhamid döneminde imparatorluk çeşitli isyan ve iç karışıklıklarla karşı karşıya kalmıştır. Balkanlar’da milliyetçi ayaklanmalar, Arap vilayetlerinde aşiret isyanları ve Ermeni olayları dönemin önemli iç sorunları arasındadır.
Jön Türkler hareketi, Abdülhamid’in istibdat yönetimine karşı en organize muhalefeti oluşturmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin öncülüğünde gelişen bu hareket, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanına yol açmıştır. 31 Mart Vakası (1909) sonrasında ise Abdülhamid tahttan indirilmiştir.
Ekonomik ve Mali Reformlar
II. Abdülhamid, devraldığı ağır mali yükün altından kalkmak için çeşitli ekonomik reformlar yapmıştır. Düyun-u Umumiye İdaresi’nin kurulmasıyla devlet borçlarının düzenli ödenmesi sağlanmıştır. Vergi sisteminde yapılan düzenlemelerle devlet gelirleri artırılmaya çalışılmıştır.
Altyapı yatırımlarına önem veren padişah döneminde:
- Demiryolu hatlarının uzunluğu önemli ölçüde artmıştır
- Telgraf ağı genişletilmiştir
- Modern hastaneler ve sağlık kurumları açılmıştır
- Su ve kanalizasyon sistemleri iyileştirilmiştir
Tarımsal üretimi artırmak için Ziraat Bankası kurulmuş, çiftçilere kredi desteği sağlanmıştır. Sanayi alanında ise yerli üretimi teşvik edici politikalar uygulanmıştır.
II. Abdülhamid’in Ölümü
31 Mart Vakası sonrasında 27 Nisan 1909’da tahttan indirilen II. Abdülhamid, önce Selanik’teki Alatini Köşkü’ne gönderilmiştir. Balkan Savaşları sırasında Selanik’in kaybedilme tehlikesi üzerine 1912’de İstanbul’a getirilmiş ve Beylerbeyi Sarayı’na yerleştirilmiştir.
Hal’inden sonraki yıllarını okuyarak, marangozluk yaparak ve anılarını yazarak geçiren eski padişah, 10 Şubat 1918’de 76 yaşında vefat etmiştir. Ölüm sebebi olarak kalp yetmezliği gösterilmiştir. II. Mahmud Türbesi’ne defnedilen II. Abdülhamid, Osmanl ı tarihinin en uzun süre tahtta kalan padişahlarından biri olarak tarihteki yerini almıştır.
