I. Abdülhamid, Osmanlı İmparatorluğu’nun 27. padişahı olarak 1774-1789 yılları arasında hüküm sürmüştür. Lale Devri’nin ardından gelen karmaşık bir dönemde tahta çıkan I. Abdülhamid, imparatorluğun dış tehditlerle yüzleştiği ve iç reformlara ihtiyaç duyduğu kritik bir süreçte yönetimi devralmıştır. Saltanatı boyunca Osmanlı-Rus savaşları, toprak kayıpları ve modernleşme çabaları ile şekillenmiş, sanat ve kültüre verdiği destekle de tanınmıştır.
I. Abdülhamid Hakkında Önemli Bilgiler
I. Abdülhamid, 20 Mart 1725 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Babası III. Ahmed, annesi ise Rabia Şermi Sultan’dır. Osmanlı hanedanının geleneklerine uygun olarak sarayda yetiştirilmiş, dönemin en iyi hocalarından eğitim almıştır. Özellikle edebiyat, musiki ve hat sanatına olan ilgisiyle dikkat çekmiştir.
Padişahlığa 21 Ocak 1774 tarihinde, kardeşi III. Mustafa’nın vefatı üzerine 49 yaşında çıkmıştır. Tahta geçtiğinde imparatorluk, Küçük Kaynarca Antlaşması’nın imzalanması sürecinde bulunuyordu. Bu durum, onun saltanatının başından itibaren zorlu dış politika meseleleriyle uğraşmasına neden olmuştur. 15 yıllık saltanatı boyunca barışçıl bir politika izlemeye çalışmış, ancak dönemin şartları buna her zaman izin vermemiştir.
I. Abdülhamid’in Hayatı
I. Abdülhamid’in hayatı, tipik bir Osmanlı şehzadesinin yaşamını yansıtır. Sarayda geçen çocukluğu, dönemin geleneklerine uygun bir eğitim süreciyle şekillenmiştir. Arapça, Farsça ve Osmanlı Türkçesi’ni mükemmel düzeyde öğrenmiş, İslami ilimlerde derinleşmiştir. Aynı zamanda dönemin önemli âlimlerinden matematik, astronomi ve tarih dersleri almıştır.
Şehzadelik döneminde siyasetten uzak tutulmuş, daha çok sanat ve edebiyatla ilgilenmiştir. Bu dönemde yazdığı şiirler ve bestelediği eserler, onun hassas ve sanatkâr kişiliğini ortaya koymaktadır. Saray kütüphanesinde uzun saatler geçirdiği, özellikle tarih kitaplarına büyük ilgi gösterdiği bilinmektedir.
I. Abdülhamid’in Ailesi
I. Abdülhamid’in babası Sultan III. Ahmed, Lale Devri’nin mimarı olarak bilinen önemli bir padişahtır. Annesi Rabia Şermi Sultan ise aslen Gürcü kökenli olup, saraya küçük yaşta gelmiş ve padişahın gözdesi olmuştur. I. Abdülhamid’in birçok kardeşi vardı, bunların en önemlileri kendisinden önce tahta çıkan III. Mustafa ve kendisinden sonra padişah olacak olan I. Selim’dir.
Evlilikleri konusunda, I. Abdülhamid dönemin geleneklerine uygun olarak birden fazla eşe sahip olmuştur. Başkadınları arasında Ayşe Seniyeperver Sultan, Ruhşah Kadın ve Hümaşah Kadın bulunmaktadır. Toplam sekiz kadın efendisi olduğu kayıtlarda geçmektedir. Bu evliliklerden on beş çocuğu dünyaya gelmiştir. Oğullarından II. Mustafa daha sonra Osmanlı tahtına çıkacaktır.
I. Abdülhamid’in Padişahlık Öncesi Yaşamı
I. Abdülhamid, padişah olmadan önceki 49 yılını tipik bir Osmanlı şehzadesi olarak geçirmiştir. Topkapı Sarayı’nda kendisine ayrılan dairede yaşamış, devlet işlerinden uzak tutulmuştur. Bu dönemde özellikle sanatsal faaliyetlere yönelmiş, hat sanatında ustalaşmış ve musiki ile yakından ilgilenmiştir.
Kardeşi III. Mustafa’nın saltanatı sırasında (1757-1774) veliaht olarak beklemede kalmıştır. Bu süreçte imparatorluğun içinde bulunduğu sıkıntıları yakından gözlemleme fırsatı bulmuştur. Özellikle 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’nın yarattığı yıkımı ve devletin mali bunalımını görmüş, tahta çıktığında yapması gerekenleri zihninde planlamıştır. Şehzadelik döneminde edindiği bu gözlemler ve deneyimler, padişah olduğunda izleyeceği politikaların temelini oluşturmuştur.
I. Abdülhamid’in Saltanat Dönemi
I. Abdülhamid’in saltanatı, Osmanlı İmparatorluğu için oldukça zorlu bir döneme denk gelmiştir. 1774 yılında tahta çıktığında, imparatorluk henüz Rusya ile yapılan ve ağır kayıplarla sonuçlanan savaştan çıkmıştı. Küçük Kaynarca Antlaşması’nın imzalanması sürecinde padişah olan I. Abdülhamid, bu antlaşmanın getirdiği ağır şartları kabul etmek zorunda kalmıştır.
Saltanatının ilk yıllarında barışçıl bir dış politika izlemeye çalışmış, imparatorluğun yaralarını sarmaya odaklanmıştır. Ancak dönemin uluslararası dengelerinde yaşanan değişimler ve özellikle Rusya’nın Karadeniz’deki yayılmacı politikaları, bu barışçıl yaklaşımın sürdürülmesini zorlaştırmıştır. İç politikada ise mali düzenlemelere ağırlık vermiş, devlet gelirlerini artırmaya ve harcamaları kontrol altına almaya çalışmıştır.
Savaşlar ve Dış İlişkiler
I. Abdülhamid döneminin en önemli askeri olayı, 1787-1792 Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşları’dır. Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi (1783) ve Gürcistan üzerindeki emellerini açıkça ortaya koyması, Osmanlı İmparatorluğu’nu yeni bir savaşa sürüklemiştir. I. Abdülhamid, başlangıçta diplomasi yoluyla sorunları çözmeye çalışmış, ancak Rus Çariçesi II. Katerina’nın uzlaşmaz tutumu karşısında savaş kaçınılmaz olmuştur.
1787 yılında başlayan savaşta Osmanlı orduları başlangıçta bazı başarılar kazanmış olsa da, Avusturya’nın 1788’de Rusya yanında savaşa girmesi dengeleri değiştirmiştir. İki cephede birden savaşmak zorunda kalan Osmanlı İmparatorluğu, ciddi toprak kayıpları yaşamıştır. Bu dönemde Özi Kalesi’nin kaybı, stratejik açıdan büyük bir darbe olmuştur. I. Abdülhamid, savaşın seyrini değiştirebilmek için yoğun diplomatik girişimlerde bulunmuş, özellikle Prusya ve İngiltere’den destek aramıştır.
Yönetim ve Islahatlar
I. Abdülhamid’in yönetim anlayışı, geleneksel Osmanlı devlet yapısını korurken, dönemin gerektirdiği yenilikleri de yapmaya çalışmak üzerine kuruluydu. Mali alanda önemli düzenlemeler yapmış, özellikle vergi sistemini ıslah etmeye çalışmıştır. Eyaletlerdeki vergi toplama usullerini denetim altına almaya çalışmış, mültezimlik sisteminin yarattığı suistimalleri önlemeye yönelik tedbirler almıştır.
Askeri alanda da reform girişimlerinde bulunmuştur. Avrupa’dan uzmanlar getirterek ordunun modernizasyonunu sağlamaya çalışmış, özellikle topçu birliklerinin güçlendirilmesine önem vermiştir. Tersane-i Amire’yi yeniden düzenlemiş, donanmanın güçlendirilmesi için yeni gemiler inşa ettirmiştir. Eğitim alanında Mühendishane-i Bahri-i Hümayun’un açılması (1775), onun döneminin önemli yeniliklerinden biridir. Bu okul, modern anlamda teknik eğitim veren ilk kurumlardan biri olarak Osmanlı modernleşmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Kültürel ve Sanatsal Gelişmeler
I. Abdülhamid, kişisel olarak sanata ve edebiyata düşkün bir padişahtı. Kendi döneminde saray, önemli bir kültür merkezi haline gelmiştir. Şair ve hattat olan padişah, “İlhami” mahlasıyla şiirler yazmış, bestelediği eserlerle Türk musikisine katkıda bulunmuştur. Onun himayesinde birçok şair, müzisyen ve hattat yetişmiştir.
Mimari alanda da önemli eserler yaptırmıştır. Beylerbeyi Sahil Sarayı’nın inşası, döneminin önemli mimari faaliyetlerinden biridir. Ayrıca İstanbul’da birçok çeşme, sebil ve cami yaptırmış veya tamir ettirmiştir. Hamidiye Külliyesi, onun adını taşıyan ve döneminin mimari özelliklerini yansıtan önemli bir eserdir. Kütüphanecilik alanında da önemli çalışmalar yapmış, saray kütüphanesini zenginleştirmiş ve yeni eserler toplatmıştır.
I. Abdülhamid’in Ölümü
I. Abdülhamid, 7 Nisan 1789 tarihinde, 64 yaşındayken İstanbul’da vefat etmiştir. Ölümü ani olmuş, felç geçirdiği ve kısa süre sonra hayatını kaybettiği kayıtlarda belirtilmektedir. Son günlerinde devam eden Osmanlı-Rus ve Avusturya savaşlarının yarattığı stres ve endişenin, sağlığını olumsuz etkilediği düşünülmektedir.
Cenazesi büyük bir törenle kaldırılmış ve Bahçekapı’daki Yeni Cami Türbesi’ne, annesi Rabia Şermi Sultan’ın yanına defnedilmiştir. Vefatından sonra yerine kardeşi I. Selim geçmiştir. I. Abdülhamid’in ölümü, Osmanlı İmparatorluğu’nun klasik dönemden modern döneme geçiş sürecinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Ondan sonra gelen padişahlar, daha radikal reform hareketlerine girişecek ve imparatorluğun modernleşme serüveni hızlanacaktır.
