Aşık Feymani’nin Yaşamı
Aşık Feymani, 19. yüzyıl Türk halk edebiyatının önemli temsilcilerinden biridir. 1810 yılında Erzurum’un Hasankale ilçesinde dünyaya gelmiştir. Asıl adı Mehmet olan şair, genç yaşlarında başladığı âşıklık geleneği içinde “Feymani” mahlasını kullanmıştır. Çocukluğu ve gençliği Anadolu’nun zorlu yaşam koşulları içinde geçmiş, bu durum onun şiirlerine de yansımıştır.
Feymani, döneminin geleneksel âşıklık ekolü içinde yetişmiştir. Ustası olan Âşık Sümmani’den aldığı eğitimle hem saz çalmayı hem de irticalen şiir söyleme sanatını öğrenmiştir. Yaşamının büyük bölümünü gezgin bir âşık olarak geçirmiş, Anadolu’nun birçok şehrini dolaşarak halkın dertlerini, sevinçlerini ve özlemlerini şiirlerine taşımıştır. 1880 yılında Erzurum’da vefat etmiştir.
Aşık Feymani’nin Edebi Kişiliği
Aşık Feymani, güçlü bir doğaçlama yeteneğine sahip olmasıyla tanınmıştır. Âşıklık geleneğinin temel özelliklerini başarıyla sürdürmüş, atışmalarda rakiplerine karşı üstünlük kurmuştur. Şiirlerinde hece ölçüsünü kullanmış, özellikle 11’li hece kalıbında ustalaşmıştır. Dili sade ve anlaşılır olan Feymani, halkın anlayabileceği bir üslup benimsemiştir.
Şiirlerinde aşk, gurbet, hasret, yoksulluk ve sosyal adaletsizlik gibi temaları işlemiştir. Lirik şiirleriyle tanınmasının yanı sıra, toplumsal eleştiri içeren taşlamaları da vardır. Feymani’nin şiirlerinde samimi bir anlatım ve içten bir duygu yoğunluğu göze çarpar. Anadolu insanının yaşamını, acılarını ve umutlarını gerçekçi bir şekilde yansıtmıştır.
Aşık Feymani’nin Eserleri
Aşık Feymani’nin eserleri uzun yıllar sözlü gelenekte yaşamış, daha sonra derlenip yazıya geçirilmiştir. Başlıca eserleri şunlardır:
- Divan: Feymani’nin şiirlerinin toplandığı eserdir. İçinde koşmalar, destanlar, türküler ve güzellemeler yer alır.
- “Gel Ey Seher Yeli” Türküsü: En bilinen eserlerinden biridir. Gurbet temasını işleyen bu türkü, ayrılık acısını dokunaklı bir şekilde anlatır.
- “Kul Olayım Kalem Tutan Ellere” Şiiri: Okuma yazmanın önemini vurgulayan bu şiir, eğitime verdiği değeri gösterir.
- Atışmaları: Çeşitli âşıklarla yaptığı atışmalar, onun hazırcevaplığını ve şiir gücünü ortaya koyar.
- Destanları: Döneminin önemli olaylarını anlattığı destanlar, tarihî belge niteliği taşır.
- Taşlamaları: Toplumsal eleştiri içeren bu şiirlerde, haksızlıklara ve adaletsizliklere karşı çıkar.
- Güzellemeleri: Sevgiliye, doğaya ve güzelliklere övgü dolu şiirlerdir.
- “Erzurum Dağları” Türküsü: Memleket sevgisini anlatan, Erzurum’un doğal güzelliklerini öven bir eserdir.
Aşık Feymani Zamanındaki Edebi Ortam
19. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nda büyük değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla (1839) başlayan yenileşme hareketleri, edebiyat alanında da kendini göstermiştir. Bu dönemde Batı etkisinde yeni edebî türler ortaya çıkarken, halk edebiyatı da varlığını güçlü bir şekilde sürdürmüştür.
Feymani’nin yaşadığı dönemde âşıklık geleneği altın çağını yaşamaktaydı. Erzurum, Kars, Sivas gibi şehirler âşıklık geleneğinin önemli merkezleriydi. Kahvehanelerde düzenlenen âşık fasılları, halkın en önemli eğlence ve kültür etkinliklerindendi. Âşıklar arasında yapılan atışmalar, dinleyicilerin büyük ilgisini çekerdi.
Bu dönemde Âşık Sümmani, Dertli, Ruhsati gibi önemli halk şairleri de yaşamıştır. Feymani, bu âşıklarla yaptığı atışmalar ve karşılıklı şiir söyleme etkinlikleriyle tanınmıştır. Dönemin siyasi ve sosyal olayları, âşıkların şiirlerine konu olmuş, halkın sesi olma görevi üstlenmişlerdir. Feymani de bu geleneği sürdürerek, toplumsal meseleleri şiirlerinde işlemiş, halkın duygularına tercüman olmuştur.
