Yarı İletken Teknolojisi

Yarı iletkenler, elektrik akımını tamamen geçiren (iletken) veya hiç geçirmeyen (yalıtkan) malzemelerin arasında yer alan ve belirli koşullar altında kısmen akım geçirebilen maddelerdir.

Yarı İletken Maddelerin Özellikleri

Yarı iletkenler, iletkenlerle yalıtkanlar arasında yer alan, dış etkenlere bağlı olarak elektrik akımını kısmen iletebilen malzemelerdir. Normal şartlarda yalıtkan davranış gösterebilirken, ışık, sıcaklık gibi çevresel faktörlerin etkisiyle iletken özellik kazanabilirler. Bu sayede elektronik devrelerde önemli bir yer tutarlar.

Yarı İletken Elementler

Elektronik alanında en yaygın kullanılan yarı iletken elementler silisyum (Si) (diğer adıyla silikon) ve germanyum (Ge) olarak bilinir.

• Silisyumun elektron dizilimi:
• Germanyumun elektron dizilimi ise:

Bu elementler, dört değerlik elektronuna sahip oldukları için kristal yapıları içinde kovalent bağ oluşturarak yarı iletken özellik gösterir.

N ve P Tipi Yarı İletkenler

Bu maddelerdeki iletkenlik, “katkılama (doping)” adı verilen özel bir işlemle istenen yönde artırılabilir. Katkılama sayesinde N tipi (fazladan elektron içeren) ve P tipi (elektron eksikliği, yani oyuk içeren) yarı iletken yapı oluşturulur. İki farklı türdeki yarı iletken malzeme bir araya getirildiğinde, diyot gibi tek yönde akım geçiren temel devre elemanları elde edilir.

• N tipi (negatif tip) yarı iletken, beş değerlik elektronuna sahip (örneğin fosfor veya arsenik) bir elementle silisyumun katkılanması (dopinglemesi) sonucu elde edilir. Bu fazladan elektronlar, malzemenin serbest elektron yoğunluğunu artırarak iletkenliği yükseltir.
• P tipi (pozitif tip) yarı iletken, üç değerlik elektronuna sahip (örneğin bor veya alüminyum) bir elementle silisyumun katkılanmasıyla oluşturulur. Bu durumda, kristal yapıda elektron eksikliği (oyuk veya “hole”) artar ve pozitif yük taşıyıcıların (oyukların) iletkenliğine dayanan bir yapı meydana gelir.

Yarı İletken Malzemelerin Teknolojideki Önemi

Yarı iletkenler, elektronik devrelerin temelini oluşturan P ve N tipi katmanlar sayesinde tek yönlü akım geçiren, sinyal işlemesi yapan veya ışık üreten devre elemanlarının yapımında kullanılır. Bunlar arasında en sık karşılaştıklarımız diyot, transistor, LED ve güneş pilleridir.

Diyot

Diyot, P tipi ve N tipi yarı iletken katmanların birleşmesiyle elde edilen ve akımın tek yönde geçişine olanak sağlayan bir devre elemanıdır.

• Anot ucunda P tipi yarı iletken,
• Katot ucunda N tipi yarı iletken bulunur.

Diyot ileri yönde kutuplandığında (anot pozitif, katot negatif) küçük bir direnç göstererek akım geçişine izin verir. Ters yönde kutuplandığında ise yüksek direnç göstererek akımı engeller. Bu tek yönlü iletim özelliği, doğrultma devrelerinde ve farklı elektronik uygulamalarda kullanılır.

Transistör

Transistör, elektronik sinyalleri kontrol etmek veya güçlendirmek amacıyla kullanılan yarı iletken bir elemandır. İç yapısı genellikle üç bölgeden oluşur:

• Emitör (E)
  • Akım taşıyıcılarının (elektron veya oyuk) yoğun olduğu ve dış devreye iletimin başladığı bölgedir.
  • Çoğunlukla yoğun şekilde dopinglemesi yapılır.
• Beyz (B)
  • Çok ince ve hafif dopinglemesi yapılan, emitör ile kolektör arasında kontrol görevi gören bölgedir.
  • Küçük bir akım veya gerilim değişikliği, buradaki taşıyıcı akışını büyük ölçüde etkileyebilir.
• Kolektör (C)
  • Akımın toplandığı veya çekildiği bölgedir.
  • Emitör ve beyz katmanları ile etkileşerek, transistörün akım akışını düzenler.

Transistörler, malzeme tipine göre N–P–N veya P–N–P şeklinde üretilebilir.

• N–P–N transistörde iki “N tipi” bölge arasında ince bir “P tipi” bölge bulunur.
• P–N–P transistörde ise iki “P tipi” bölge arasında ince bir “N tipi” bölge vardır.

Küçük akım veya gerilim değişimleri, büyük akım veya gerilim değişimlerini kontrol etmeye yarayabildiği için transistörler yükselteç, anahtar ve benzeri devrelerde geniş bir kullanım alanı bulur.

Bilgisayar ile Transistör İlişkisi

Yarı iletken malzemeler, bilgisayarların beynini oluşturan mikroişlemciler (işlemciler), bellek (RAM) ve diğer entegre devrelerin temel hammaddesini oluşturur. Örneğin, işlemci içerisinde milyarlarca transistör yer alır ve bu transistörlerin hepsi silisyum gibi yarı iletken bir taban üzerinde inşa edilir.

• Transistör, sinyali kontrol eden veya güçlendiren elektronik bir anahtar gibi davranır.
• Mikroişlemci (CPU) ise içerisinde yüksek hızla çalışan transistör ağları barındırır; bu ağ, bilgisayardaki tüm hesaplama işlemlerini yürütür.
• Bellek yongaları (RAM) ve kalıcı depolama (örneğin SSD’ler) de benzer şekilde yarı iletken tabanlı yapılardır.

Böylece bilgisayarların kullandığı elektriksel sinyaller, yarı iletken malzeme sayesinde çok hızlı bir biçimde işlenir ve saklanır. Yarı iletkenlerin en önemli avantajı, küçük boyutlarda dahi yüksek verimle çalışabilmeleridir. Bu nedenle, bilgisayarlar giderek daha küçük, daha hızlı ve daha enerji verimli hale gelmektedir.

LED Teknolojisi

LED (Light Emitting Diode), elektrik akımı geçtiğinde ışık yayan bir diyot çeşididir. Yarı iletken malzeme ile üretilmiş olan LED’lerin en önemli özelliği, düşük enerji tüketimi ile parlak ışık verebilmeleridir. Ayrıca ışık rengini, kullanılan yarı iletken malzemenin yapısı belirler.

1. Yapısı ve Çalışma Prensibi:
   • LED’de, P tipi ve N tipi yarı iletken katmanlar birleştirilmiştir.
   • Bu iki katmanın birleştiği noktadan akım geçtiğinde, elektronlar ile pozitif oyuklar (delikler) birleşir ve ortaya foton (ışık parçacığı) çıkar.
2. Avantajları:
   • Enerji Verimliliği: Geleneksel ampullere göre daha az enerji harcar.
   • Uzun Ömür: Çoğu LED, on binlerce saat sorunsuz çalışabilecek dayanıklılığa sahiptir.
   • Düşük Isı Üretimi: Filamentli ampullere kıyasla çok az ısı yayar.
   • Renk Seçenekleri: Farklı yarı iletken malzemelerle farklı renklerde LED’ler üretilebilir.
3. Kullanım Alanları:
   • Aydınlatma: Ev, sokak, bina içi ve dışı aydınlatma sistemleri.
   • Ekranlar: Televizyon, telefon, bilgisayar ekranlarında ışık kaynağı olarak LED’ler kullanılır.
   • Araç Farları: Otomobil ve motosikletlerde, hem far hem sinyal lambası şeklinde karşımıza çıkar.
   • Gösterge Panelleri: Elektronik cihazların uyarı lambaları ve gösterge ışıklarında yaygın kullanıma sahiptir.

Güneş Pilleri

Güneş pilleri (fotovoltaik piller), üzerlerine düşen ışık enerjisini fotoelektrik etki sayesinde elektrik enerjisine dönüştüren yarı iletken yapılardır. Genellikle P tipi ve N tipi katmanların üst üste konmasıyla elde edilir. Bu katmanlara çarpan fotonlar, elektronların N katmanından P katmanına doğru hareket etmesine sebep olur ve böylece elektrik akımı oluşur.

Yüksek verimlilikte güneş pilleri geliştirmek için çalışmalar sürmektedir. Güneş enerjisi, temiz ve yenilenebilir bir kaynak olduğundan ülkemizde ve dünyada kullanım alanı giderek genişlemektedir. Güneş pilleri; haberleşme, sokak aydınlatmaları, ev ve endüstri enerji ihtiyacı, tarımsal sulama sistemleri, meteoroloji istasyonları, alarm ve benzeri birçok uygulamada kullanılabilir.