Ulaşım; insanların ürettikleri çeşitli ham veya işlenmiş maddelerin, haberlerin bir yerden başka bir yere nakledilmesine denilmektedir. En geniş anlamı ile ulaşım; İnsanın, eşyanın veya bilginin bir yerden başka bir yere gitmesi, taşınması ve iletilmesine denir.
Tarihin ilk çağlarından beri insanların ilk uğraşlarından biri ulaşımdır. Öncelikle hayvanların evcilleştirilmesi ve tekerleğin icadıyla çeşitli ulaşım araçları yapılmış ve bunlar ile herhangi bir yerdeki mallar diğer yerlere taşınmıştır. 1800’lü yılların sonundan itibaren buharla işleyen gemi ve trenlerin devreye girmesiyle ulaşımda büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise hızı 1000 km/saati geçen jet uçaklarının icadıyla kısa bir sürede bir kıtadan başka bir kıtaya gitmek mümkün olmuştur. Böylece bilim, sanat ve kültürün yayılması da hızla gerçekleşmiştir.
Ulaşım, dünyanın her bölgesinde aynı düzeyde gelişmemiştir. Bunun nedeni iklim, yeryüzü şekilleri, çöller ve bataklıklar gibi fiziki faktörler ile sermaye ve teknoloji gibi beşeri faktörler her ülkede aynı özellikleri taşımamaktadır.
Ulaşım ağlarının sıklığı ve kalitesi ülkelerin gelişmişlik düzeyini de göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde ulaşım ağı sık; ulaşım sistemleri ise çeşitli ve hızlıdır.
Ulaşım sistemleri; kara yolu, deniz yolu, demir yolu, hava yolu ve boru hatları olmak üzere beş gruba ayrılmaktadır.
Kara Yolları
Dünya’nın en eski ulaşım sistemi kara yollarıdır. İnsanların oluşturduğu ilk yollar, tekerlekli araçların kullanılması ile önem kazanmaya başlamıştır. İlk insanlar tarafından yapılan yolların kalıntılarına Avrupa ve Orta Doğu’da rastlanılmaktadır. Tekerlekli arabalar ve kağnılar için yapılan ilk yolun MÖ 7. yüzyılda Asur Krallığı tarafından yapıldığı bilinmektedir.
İlk kara yolu ulaşımı genellikle belirli bölgelerdeki değerli malların taşınması amacı ile yapılmıştır. İpek Yolu, Kral Yolu, Baharat Yolu, Çay Yolu verilebilecek en iyi örneklerdir.
Modern anlamda kara yolları 19. yüzyılda yol yapım tekniklerinin gelişmesi ile başlamıştır. İlk modern yollar İngiltere’de yapılmaya başlanmıştır. Kara yolları, deniz ve demir yoluna göre daha pahalıdır. Kara yolları, mal ve eşya taşımacılığı açısından deniz ve demir yolları ile bütünleşmektedir. Aynı zamanda demir ve deniz yolları, kara yollarının yapımını da geriletmiştir.
Dünya’da kara yollarının tercih edilmesinin en önemli nedeni; kara yollarının her noktaya ulaşabilmesidir. Kara yollarının en çok geliştiği yer Avrupa’dır. Şehirleşmenin yüksek olduğu gelişmiş ülkelerde de kara yolları ağı yoğundur. ABD, kara yollarının gelişmişliği bakımından Dünya’da ilk sırada yer almaktadır. En yüksek yol yoğunluğu ise Japonya ve Batı Avrupa ülkelerindedir. Asya’da Çin, Pakistan’ın doğu kesimi ve Güney Hindistan yoğun kara yoluna sahip olan ülkelerdir. Asya Kıtası’nda en önemli kavşak noktası ise Türkiye’dir. Asya ve Avrupa’dan gelen yollar Türkiye’de birbirine bağlanır.
Günümüzde kullanılan kara yollarının uzunluğu ve kalitesi teknoloji ile birlikte artmıştır. Teknik gelişmeler ve artan kara yolu trafiği otoyol yapımını da hızlandırmıştır.
Deniz Yolları
Deniz yolu ulaşımı; liman ve iskeleler arasındaki yolcu ve yük taşıma işlemlerini kapsar. Deniz yolu ile yolcu ve yük taşımacılığı kara yolu, demir yolu ve hava yolu taşımacılığına göre daha ucuzdur. Deniz yolları ile çok sayıda yolcu ve binlerce ton ağırlığındaki yükler uzak mesafelere kolaylıkla taşınabilmektedir. Aynı zamanda su üzerinde yapılan bir ulaşım olduğu için yol yapım ve bakım masrafları bulunmamaktadır.
İlk başlarda iç denizlerde yapılan deniz ulaşımı yapılmıştır. Pusula ve dürbünün kullanılması, coğrafya ve astronomi bilimlerinin gelişme göstermesi ile deniz yolu ulaşım ağları büyük gelişmeler göstermiştir. 1819 yılında ilk buharla çalışan geminin kullanılmaya başlanmasıyla okyanuslar aşılarak kıtalararası ulaşım da başlamıştır.
Günümüzde ise Dünya ticaretinin önemli bir kısmı deniz yoluyla yapılmaktadır. Deniz ticaret filosu en fazla gelişen başlıca ülkeler; Liberya, Panama, Japonya, Rusya, Norveç, Yunanistan, Güney Kıbrıs, ABD, Bahamalar ve Çin’dir. Deniz yolu ile en çok ham petrol, petrol ürünleri, demir cevheri, maden kömürü ve tahıl taşınmaktadır.
Dünya üzerindeki deniz yollarında bazı alanlarda deniz trafiğinin daha çok yoğunlaştığı görülmektedir.
⭐Deniz trafiğinin en çok yoğunlaştığı deniz yolları;
- Kuzey Atlantik Deniz Yolu= Deniz trafiğinin en yoğun olduğu yerdir. Kuzeybatı Avrupa Limanları ile Kuzey Amerika ve Güney Amerika arasındadır. Özellikle Avrupa ve Amerika kıtasının doğusundaki malların Panama Kanalı üzerinden Amerika kıtasının batı kıyılarına taşınması için kullanılan en önemli yoldur.
- Akdeniz-Asya-Avustralya Deniz Yolu= Batı Avrupa’dan başlayarak Akdeniz, Süveyş Kanalı, Kızıldeniz’i izleyerek Hint Okyanusu’na oradan Doğu Afrika, Güneydoğu Asya ve Yeni Zelanda’ya kadar uzanan yoldur. Bu yolun en önemli iki noktası Süveyş Kanalı ve Cebelitarık Boğazı’dır.
- Pasifik Aşırı Deniz Yolları= Avustralya ve Doğu Asya limanlarını kapsayan yoldur. Panama Kanalı’nın açılması ile önemi daha da artmıştır.
Boğazlar ve Kanallar
İki su kütlesini birleştiren doğal su yollarına boğaz, iki su kütlesini birleştirmek için insanlar tarafından açılan su yollarına ise kanal denir. Deniz yolu ulaşımında önemli yeri olan boğaz ve kanallar, yolların kısalmasını sağlayarak ülkeler arası taşımacılığı hızlandırmaktadır.
Panama Kanalı
- 1914 yılında açılmıştır.
- Pasifik Okyanusu ile Atlas Okyanusu’nu birbirine bağlar.
- Kuzeybatı Avrupa ve Batı Amerika arasındaki bağlantıyı sağlar.
- Avrupa ile Amerika arasındaki ticareti kolaylaştırır.
- Sanayi ve ticari bakımdan önemli merkezleri birbirine bağladığı için yeryüzünün en işlek deniz yollarından biridir.
- Kuzey Atlantik yolu da buradan geçer.
- Dünya’da maliyeti en yüksek olan kanaldır.
- Panama Kanalı’nın açılmasıyla Macellan Boğazı önemini kaybetmiştir.
Süveyş Kanalı
- 1859 yılında Fransızlar tarafından yapılarak açılmıştır.
- Mısır’da bulunmaktadır.
- Kanalın açılmasıyla Akdeniz Kızıldeniz’e bağlanmıştır.
- Amerika, Avrupa, Asya kıtaları arasındaki deniz yolunu canlı hale getirmiştir.
- Kanalın açılmasıyla Akdeniz’in önemi artmış, Ümit Burnu’nun ise önemi azalmıştır.
- Akdeniz ekosisteminin canlılığını daha da artırmıştır.
- Dünya ticaretinin %7’si bu kanal üzerinden yapılmaktadır.
Cebelitarık Boğazı
- Akdeniz’i Atlas Okyanusu’na bağlamaktadır.
- İspanya ve Fas arasındaki bir boğazdır.
- Atlas Ülkelerinin ve Afrika’nın kıyılarından İber yarımadasına kadar uzanmaktadır.
- Dünya’nın en işlek üç su yolundan birisidir.
- Süveyş kanalı açıldıktan sonra Hint Okyanusu’na geçmek isteyenler bu su yolunu kullanmaya başlamışlardır.
İstanbul ve Çanakkale Boğazları
- İstanbul Boğazı dünyanın en işlek su yollarından biridir.
- Karadeniz ile Akdeniz arasındaki ulaşımı sağlar.
- Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin Akdeniz’e açılması için geçmek zorunda olduğu boğazlardır.
- Panama ve Süveyş Kanalı’ndan daha fazla gemi geçmektedir.
- Özellikle İstanbul Boğazı dar bir boğaz olduğu için bazı gemiler kılavuz kaptan almaktadır.
Malakka Boğazı
- Hint Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlamaktadır.
- Süveyş ve Panama Kanalı kullanılan bir boğazdır.
- Malezya (Malakka yarımadası) ve Endonezya (Sumatra adası) arasında yer almaktadır.
- Güneydoğu Asya’nın önemli ülkeleri Japonya, Çin, Hindistan, Güney Kore’nin Avrupa ile yaptıkları ticari ilişkilerde kullandıkları deniz yoludur.
Hürmüz Boğazı
- İran, Irak gibi körfez ülkelerini Hint Okyanusu’na bağlamaktadır.
- Basra Körfezi’ni Umman Denizi üzerinden Hint Okyanusu’na bağlar.
- Ortadoğu petrollerinin taşınmasında önemli bir yere sahiptir.
- Ekonomik ve stratejik açıdan önem taşımaktadır.
- İran(Basra) Körfezi’nde bulunan bir geminin uluslararası sulara çıkabilmesi için mutlaka Hürmüz Boğazı’ndan geçmesi gerekmektedir.
Kiel Boğazı
- 1895 yılında deniz trafiğine açılmıştır.
- Almanya’da bulunan kanal, Baltık Denizi’ni Kuzey Buz Denizi’ne bağlamaktadır.
- Kanal üzerinde kara yolu geçişini sağlamak için yedi köprü bulunmaktadır.
- Danimarka Yarımadası’nı dolaşmak zorunda kalan savaş gemilerinin en kısa yoldan geçişini sağlamak amacıyla yapılmış olup günümüzde sivil amaçlı kullanılmaktadır.
Babülmendep Boğazı
- Kızıldeniz’i Hint Okyanusuna bağlamaktadır.
- Yemen ve Somali kıyıları arasında yer almaktadır.
- Süveyş Kanalı’nın açılması ile önemi daha da artmıştır.
Bering Boğazı
- Asya ile Amerika kıtalarını birbirinden ayırmaktadır.
- Asya’nın en doğusu ile Amerika’nın en batısı arasında bulunan bir boğazdır.
- Tarih değiştirme çizgisi burada yer alır.
- Rusya ile ABD arasında coğrafi bir sınır oluşturur.
- İşlek olmayan deniz yollarından birisidir.
Dover Boğazı
- İngiltere ve Fransa arasındaki boğazdır.
- Büyük Britanya adasını Avrupa’dan ayıran bir boğazdır.
- Manş Denizi ile Kuzey Denizi’ni birbirine bağlamaktadır.
- Batı Avrupa’nın güneyi ile kuzeyi arasındaki önemli bir su yoludur.
- Askeri bakımdan önemli bir konuma sahiptir.
Macellan Boğazı
- Güney Amerika’nın en güneyinde yer alır.
- Atlas Okyanusu’nu Büyük Okyanus’a bağlayan bir boğazdır.
- Şili ile Arjantin arasında yer alır.
- Fırtınalardan dolayı tehlikeli bir su yoludur.
- Panama Kanalı’nın açılmasıyla önemini kaybetmiştir.
Korint Kanalı
- Yunanistan ile Mora Yarımadası’nı birbirine bağlar.
- Dar bir kanal olduğundan, büyük gemilerin geçmesine elverişli değildir.
Kerç Boğazı
- Azak Denizi’ni Karadeniz’e bağlayan bir boğazdır.
Ümit Burnu
- Afrika kıtasının en güney kısmında bulunmaktadır.
- Süveyş Kanalı’nın açılmasıyla önemini kaybetmiştir.
Messina Boğazı
- İtalya Yarımadası ile İtalya’ya ait olan Sicilya Adası arasında yer alır.
- Akdeniz’deki önemli bir su yoludur.
✨Ek Bilgi:Kanal İstanbul Projesi; İstanbul Boğazı’ndaki deniz trafiğini rahatlatmak amacıyla Karadeniz ile Marmara Denizi arasına yapılması planlanan bir kanal projesidir. Kanalın uzunluğu 40-45 km, genişliği yüzeyde 145-150 m, tabanda yaklaşık 125 m, suyun derinliği ise 25 m olması planlanmaktadır.
