Demir Yolları
Demir yolları kara ve deniz yollarından sonra kullanılmaya başlanmıştır. Demir yolları; düşük maliyette yolcu ve mal taşıyabildiği için orta uzaklıkta bir mesafe için ideal bir ulaşım türüdür. Kara yoluna göre daha ekonomik olmasına rağmen deniz yolu ile karşılaştırıldığında daha pahalı olmakla birlikte deniz yoluna göre daha az da yük taşınabilmektedir.
İlk olarak demir yolu ulaşımı 1800’lü yılların başında yük taşımak amacıyla buharla çalışan lokomotiflerin icadı ile başlamıştır. Buhar gücüyle çalışan lokomotifler, yük taşıma aracı olarak ilk kez İngiltere’de kullanılmıştır. İlk demir yolu ulaşımı ise 1830’da Manchester ile Liverpool arasındaki demir yolu ile başlamıştır. İlk demir yolları maden kömürünü taşımak amacıyla yapılmıştır. Daha sonradan demir yolları şehirleri birbirlerine bağlamak için kullanılmaya başlanmıştır.
Sanayi Devrimi dönemlerinde demir yolu ulaşımı buharlı trenlerle yapılırken günümüzde hızlı trenler yapılır hale gelmiştir. Son yıllarda teknolojinin gelişmesiyle İngiltere, Fransa, Almanya, Çin ve Japonya’da devreye sokulan hızlı trenler, yolcu taşımacılığındaki önemini korumaktadır.
Demir yolu ulaşım sisteminin bir ülkede gelişmesinde o ülkenin teknolojik açıdan gelişmişlik düzeyi ile yeterli sermaye birikimine sahip olması önemlidir. Bu tür gelişmiş ülkeler sağlam bir demir yolu ağına sahiptir.
İklim ve yeryüzü şekilleri gibi fiziki faktörlerin yanı sıra nüfusun dağılışı gibi beşerî faktörler de demir yolu ağının dağılışını etkiler. Bu açıdan bakıldığında nüfusun seyrek olduğu engebeli bölgelerde demir yolu ağının da yeterince gelişmediği görülmektedir.
⭐Dünya’daki Önemli Demir Yolu Ağları
- Kuzey Amerika Demir Yolları= ABD ve Kanada, demir yolları ile birbirine bağlantılı durumdadır. Aynı zamanda ABD ve Kanada dünyada demir yolu ağının en gelişmiş olduğu ülkelerden ikisidir. ABD’de demir yollarının en yoğun olduğu bölge ise sanayi tesislerinin yoğunlaştığı kuzeybatı kesimidir.
- Avrupa Demir Yolları= Kuzeybatı Avrupa’da demir yolu ağı ABD’den bile yoğundur. Buradan ovaları takip ederek Urallar’a kadar uzanan demir yolları, Alpler’de seyrekleşmektedir. Alpler’e yapılan tünellerle demir yolu ağı, Avrupa’nın kuzeyi ile güneyini de birbirine bağlamıştır.
- Asya Demir Yolları= Yüz ölçümünün fazla olması ve elverişsiz doğa koşulları nedeniyle Asya Kıtası’nda demir yolu ağı seyrektir. Sibirya’yı Avrupa’ya bağlayan Transsibirya demir yolu hattı, Dünya’nın en uzun demir yolu hattıdır. Japonya’da, ileri teknoloji kullanılarak yapılan sık bir demir yolu ağı vardır. Hindistan da, Asya Kıtası’nda sık demir yolu ağına sahiptir.
- Afrika Demir Yolları= Kıta genelinde demir yolu ağı oldukça seyrektir. Demir yolu ağı, kıtanın güneyinde gelişme göstermiştir. Güney Afrika Cumhuriyeti’ndeki demir yolu ağı, maden bölgeleri ile limanları birbirine bağlamaktadır.
Hava Yolları
Hava yolu ulaşımı; kara yolu, demir yolu ve deniz yolu ulaşımlarından sonra faaliyete geçmiştir. Hava yolları, ilk olarak I. Dünya Savaşı’ndan sonra Fransa’da ticari amaçlı yapılan seferler şeklinde ortaya çıkmıştır. Hava yolu ulaşımı, diğer ulaşım sistemlerinden daha geç başlamış ancak çok hızlı bir gelişme göstermiştir.
Hava yolu ulaşımının tercih edilme nedenleri; hızlı olması ve kaza oranının diğer ulaşım araçlarından düşük olmasıdır. Gelişmesinin önündeki en büyük engel ise pahalı olmasıdır. Teknolojik gelişmeler sonucu uçuş maliyetlerinde önemli düşüşler olsa da hava yolu hala en pahalı ulaşım türüdür. Bu özelliğinden dolayı yük taşımacılığından çok yolcu taşımacılığında yararlanılmaktadır.
Hava yolları da deniz yollarında olduğu gibi Avrupa’nın merkezi ve batısı ABD’nin doğusu, güneydoğusu ve batısı, Güneydoğu Asya ve Doğu Asya’da yoğunlaşmıştır. ABD ise Dünya’da hava yolu ulaşımının en yaygın ve en gelişmiş olduğu ülkedir. Kuzey Amerika Kıtası’ndan sonra hava ulaşımının en yoğun olduğu kıta ise Avrupa Kıtası’dır. Dünya yolcu trafiğinin 1/4’ü, yük trafiğinin 1/3’ü Avrupa Kıtası’ndan yapılmaktadır. Asya Kıtası’nda da özellikle Japonya, Endonezya ve Çin, Dünya hava ulaşımında dikkat çeken bölgeler arasındadır.
🌟Dünyanın gelişmiş iki bölgesinden Kuzey Amerika ile Batı Avrupa arasında yer alan Kuzey Atlantik, hava ulaşımı anlamında en önemli hattır. Yolcu taşımacılığında deniz ulaşımının bir zamanlar üstün olduğu bu hatta bugün hava ulaşımı egemen durumdadır.
⭐Havalimanları, hava yolu ulaşımında ayrı bir öneme sahiptir. Yolcuların her türlü ihtiyaçlarının karşılanabilmesi, uçakların gerekli bakım, kontrol gibi işlemlerinin yürütülebilmesi adına bu alanlar, günümüz ulaşım sistemleri içerisinde çok kapsamlı ve modern birer liman özelliği taşımaktadırlar. Örnek olarak Türkiye’de yapılan 3. Havalimanı verilebilir. İstanbul’a yapılan yeni havalimanı coğrafi olarak Avrupa ile Asya arasındaki en uygun lokasyondadır. Yolcu kapasitesi bakımından bugün için dünyanın en büyük havalimanı olma özelliğine sahiptir.
Boru Hatları
Ulaşım sistemleri arasında, son yıllarda büyük bir gelişme gösteren alanlardan biri; boru hattı taşımacılığıdır. Boru hatlarının yapılma amacı; bölgeler arasında ham madde ve enerji kaynağı niteliğindeki katı, sıvı ve gaz maddelerin taşınmasına dayanmaktadır. Bu yolla, kıtalar ve ülkeler arasında başta petrol olmak üzere doğal gaz ve içme suyu taşımacılığı yapılabilmektedir.
ABD petrol ve doğal gaz hatlarının en uzun olduğu ülkedir. ABD’den sonra Rusya bu özelliğe sahip ülkedir. Orta Doğu ülkelerinden ise İran, Suudi Arabistan ve Irak yine boru hatlarının fazla olduğu ülkelerdendir. Avrupa kıtasında petrol az olduğu için boru hattı ulaşımı da seyrektir.
Bakü–Tiflis–Ceyhan ve Kerkük–Yumurtalık petrol hatları, boru hattı taşımacılığının en bilinenleridir. Ayrıca Anamur (Mersin) ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında içme suyu boru hattı kurulmuştur.
