Taoizm’in Tarihçesi
Taoizm, Çin’in resmî olarak tanınmış üç dininden biridir (diğerleri Konfüçyanizm ve Budizm). İsmini “yol” anlamına gelen Tao kavramından alır. Günümüzde yaklaşık 95 milyon Taoist bulunmaktadır. Özellikle Çin, Tayvan, Malezya, Singapur, Kore, Japonya ve Vietnam gibi ülkelerde yaygındır.
Taoizm, MÖ 6. yüzyılda yaşamış olan Lao-tzu tarafından kurulmuştur. Gerçek adı Li Tan olan Lao-tzu, “ihtiyar bilgin” anlamındaki lakabıyla tanınır. Hayatı hakkında çok az bilgi bulunur. Çu sarayında arşiv memuru olan Lao-tzu, sarayı terk ederek batıya giderken Tao Te King adlı eserini yazmıştır.
Taoizm özellikle T’ang Hanedanı (7. yüzyıl) döneminde güçlenmiş ve her şehirde Taoist kutsal mekânlar kurulmuştur. Song Hanedanı döneminde (960-1279) Taocu metinler derlenmiş, yeni mezhepler ortaya çıkmıştır. Ancak 13. yüzyıldan itibaren Budizm karşısında gerilemeye başlamıştır.
20. yüzyılda Çin’deki devrimlerle birlikte Taoizm büyük baskılara uğramış, tapınaklar kapatılmıştır. 1982 sonrasında ise tekrar serbestlik kazanmış ve özellikle Tayvan’da yaklaşık iki bin Taoist mabetle gelişimini sürdürmektedir.
Taoizm’de İnanç Esasları
Taoizm’in temel kavramı olan Tao, “yol” anlamına gelir ve evrendeki denge ve düzeni temsil eder. Tao’nun üç seviyesi bulunur:
- Yüce Tao: Her şeyin kaynağı olan, görünmeyen, mistik bir güç.
- Tabiatın Tao’su: Doğayı yöneten ritim ve düzen.
- Kişisel Tao: Bireyin hayatında etkili olan Tao.
Taoizm’in amacı, Yüce Tao ile bütünleşmektir. Lao-tzu‘ya göre Tao yaratıcı bir prensiptir ama karşılık beklemez. Erdemli insan, Tao’nun özelliklerini örnek alarak yaşar.
Lao-tzu’nun insan hayatı hakkındaki üç öğretisi:
- Tabiatta Hareketsizlik: Su gibi yumuşak ama güçlü olmak; Tao’nun düzenine uyarak yaşamak (Wu-wei prensibi).
- Boşlukta Rekabet Etmemek: İçsel sessizlikle arzudan uzak durmak ve gereksiz rekabetten kaçınmak.
- Mevcut Olanla Yetinmek: Arzulardan arınarak memnuniyet ve mutluluğa ulaşmak.
Ahlaki Öğretiler:
- Beş Ahlaki Prensip:
- İnsan öldürmemek
- Alkol kullanmamak
- Yalan söylememek
- Hırsızlık yapmamak
- Zinadan kaçınmak
- On Fazilet:
- Ataya ve evlada yaraşır şekilde saygı
- İmparatora ve öğretmenlere saygı
- Tüm canlılara şefkat göstermek
- Sabırlı olup yanlışı tasvip etmemek
- Fakirlere yardım etmek
- Köleleri özgür bırakmak ve ağaç dikmek
- Kuyular kazmak ve yollar yapmak
- Cahilleri eğitmek ve refahı artırmak
- Kutsal metinleri incelemek
- Tanrılara uygun adaklar sunmak
Taoizm’de iyilik, yardımseverlik ve kanaatkârlık gibi evrensel ahlaki değerler bulunur. Ölüm sonrası inanca göre kötü ruhlar bedeniyle birlikte toprağa gömülürken, saf ruh yaşamaya devam eder. Ancak açık bir cennet ve cehennem kavramı bulunmaz.
Taoizm’in Kutsal Metinleri:
- Tao Te King (Lao-tzu’nun temel eseri)
- Taishang Kan-Ying Pien (Bilimsel İnceleme ve Karşılıklar)
- Yin-chih Wen (Sessiz Yol Risalesi)
- Tao Tsang (15 asırda derlenmiş geniş metin koleksiyonu)
Taoizm’de Ritüeller
Taoizm’de ritüeller, Çin tarihinde farklı dinlerden alınan unsurların birleşimiyle şekillenmiştir. İlk dönem Taoizm, gerçek mutluluğa ve sonsuz yaşama ulaşmayı hedeflemiştir. Bu hedefe ulaşmanın yolu; Tao ile uyum içinde yaşamak, wu-wei (müdahalesizlik) ilkesini uygulamak, tevazu ve sükûnetle hareket etmek, şiddet ve kibirden kaçınmaktır.
Han Hanedanlığı döneminde Taoizm, halk dini şeklinde yayılmış ve bu süreçte Budizm ile yoğun etkileşim içine girmiştir. Bu etkileşim sonucunda Taoist inançta çok sayıda ilah ortaya çıkmış, Budist manastırları örnek alınarak rahip ve rahibeler için kutsal mekânlar inşa edilmiştir. Ayrıca Budizm’den birçok düşünce ve ritüel de benimsenmiştir.
Taoist ritüeller hem Tao’ya hem de farklı tanrılara yönelik olarak gerçekleştirilir. Taoistlerin evlerinde birçok ev ilahı bulunur. Bu ilahların resimleri, evin girişinde yer alan açık dolaplarda sergilenir. Ritüeller çoğunlukla kutsal tapınaklarda rahipler eşliğinde ya da evlerde ayrılan özel ibadet alanlarında icra edilir. Törenlerde ilahi türünde şarkılar söylenir, dualar okunur, Tao üzerine meditasyon yapılır, özel nefes teknikleri ve hareketler uygulanır, Tao Te King üzerine konuşmalar yapılır, tütsü yakılır ve çeşitli tanrı ile tanrıçalara dualar edilir.
Taoizm’de ilkbaharda yapılan ritüel ve kutlamalar özellikle önemlidir. Bu dönemlerde Taoist din adamları ateş yakar; ardından ateşe atılan pirinç ve tuzun üzerinden yalınayak koşarak geçerler. Bu ritüel, kötü ruhları uzaklaştırmak ve bereket getirmek amacı taşır.
Taoizm’de Semboller
Yin ve Yang (Ta Ki): Yin ve Yang iki zıt ilkeyi temsil eder. Buna göre iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin, karanlık aydınlık gibi birbirine zıt görünen şeyler, gerçekte birbirinin tamamlayıcısıdır.
Taoizm’de Kutsal Mekânlar
Çin’deki pek çok kutsal mekân, komünist devrim döneminde yıkıma uğramıştır. Ancak yine de merkezde biri, diğerleri dört farklı yönde olmak üzere beş kutsal dağ özel bir öneme sahiptir. Bu dağlar arasında en kutsal sayılanı Taishan Dağı’dır.
