Kur’an’dan Mesajlar

Bilgi ve Sorumluluk

İsra suresi 36. ayet, bilgi edinme konusunda çok önemli bir ilke koyar: “Hakkında bilgin olmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur.”

Bu ayet bize üç temel bilgi kaynağımızı hatırlatır:

Bilgi Edinme Yolları

İnsanın bilgiye ulaşması üç temel yolla gerçekleşir:

Haber (Kulak): Başkalarından duyduğumuz, okuduğumuz bilgiler. Örneğin, öğretmenimizin anlattıkları, kitaplardan okuduklarımız, haberlerde duyduklarımız.
Gözlem (Göz): Kendi gözlerimizle gördüğümüz, deneyimlediğimiz olaylar. Mesela yağmurun yağdığını görmek, bir olaya tanık olmak.
Akıl (Kalp): Düşünerek, analiz ederek ulaştığımız bilgiler. Gördüklerimizi ve duyduklarımızı değerlendirerek vardığımız sonuçlar.

Duyu Organları ve Sorumluluk

İsra suresi, kulak, göz ve kalbin sorumluluğunu özellikle vurgular. Bu ne demektir?

Kulak: Duyduğumuz her şeyi doğru kabul etmemeli, araştırmalıyız. Dedikodu dinlemek, yalan haberlere inanmak kulağımızın sorumluluğundadır.
Göz: Baktığımız şeylerden sorumluyuz. Haram olan şeylere bakmamak, insanların ayıplarını gözetlememek gözümüzün sorumluluğudur.
Kalp (Akıl): Düşüncelerimizden ve niyetlerimizden sorumluyuz. Kötü düşünceler beslemek, ön yargılı olmak kalbimizin sorumluluğundadır.

Bilginin Doğruluğu

Bir bilginin doğru olabilmesi için:

Güvenilir kaynaklardan gelmesi gerekir
Kanıtlanabilir olması gerekir
Mantığa ve gerçeklere uygun olması gerekir

Örneğin, sosyal medyada gördüğümüz her haberi hemen doğru kabul etmemeli, farklı kaynaklardan kontrol etmeliyiz.

Bilgi Edinme İlkeleri

İslam dini, bilgi edinirken uymamız gereken önemli ilkeler koymuştur:

Yasaklanan Davranışlar

Yalancı Şahitlik: Görmediğimiz, bilmediğimiz bir konuda tanıklık yapmak büyük günahlardan biridir. Mahkemede yalan söylemek, bir olayı çarpıtarak anlatmak bu kapsamdadır.
İftira: Bir insana yapmadığı bir şeyi isnat etmek, hakkında asılsız suçlamada bulunmak. Bu, toplumda fitneye sebep olur.
Bilgisizce Konuşma: Bilmediğimiz konularda konuşmak, yanlış bilgi yaymak. “Bilmiyorum” demek, yanlış bilgi vermekten daha hayırlıdır.

Toplumsal Etkileri

Yanlış bilginin topluma zararları çok büyüktür:

İnsanlar arasında güvensizlik oluşturur
Masumların zarar görmesine sebep olur
Toplumsal huzuru bozar
Adalet sisteminin yanlış çalışmasına yol açar

Örneğin, bir öğrenci hakkında asılsız bir dedikodu yayıldığında, o öğrencinin psikolojisi bozulur, arkadaşları ondan uzaklaşabilir, hatta okul başarısı düşebilir.

Bireysel Sorumluluk

Her birimiz davranışlarımızın sonuçlarından sorumluyuz. Ahirette Allah’ın huzurunda:

Neden yalan söyledin?
Neden dedikodu yaptın?
Neden doğrulamadan bir haberi yaydın?

gibi sorularla karşılaşacağız. Bu yüzden dilimizi ve davranışlarımızı kontrol etmeliyiz.

İslam’da Bilgi Ahlakı

İslam, sadece doğru bilgiyi aramakla kalmaz, gereksiz ve zararlı bilgilerden de uzak durmamızı ister.

Boş Şeylerden Yüz Çevirme

Mü’minun suresinde Allah, müminlerin özelliklerini sayarken “onlar boş şeylerden yüz çevirirler” der. Boş şeyler nelerdir?

Faydası olmayan dedikodular
İnsanın ahlakını bozan içerikler
Zaman kaybettiren gereksiz bilgiler
Kişinin imanına ve ahlakına zarar veren şeyler

Hz. Muhammed’in Hadisi

Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: “Kişinin İslam’ının güzelliğinden biri, kendisini ilgilendirmeyen şeyleri terk etmesidir.”

Bu hadis bize önemli bir ölçü verir. Kendimize sormalıyız:

Bu bilgi beni ilgilendiriyor mu?
Bu konuyu öğrenmem bana fayda sağlar mı?
Bu merakım başkalarına zarar verir mi?

Örneğin, komşumuzun evine kimin gelip gittiğini merak etmek bizi ilgilendirmez. Ama mahallemizde güvenlik sorunu varsa, bu hepimizi ilgilendirir.

Tecessüs Yasağı

Tecessüs (başkalarının gizli hallerini araştırma), İslam’da kesinlikle yasaklanmıştır. Hucurat suresi 12. ayette Allah şöyle buyurur: “Tecessüs etmeyin (birbirinizin gizli hallerini araştırmayın).”

Tecessüs örnekleri:

Başkasının telefonunu gizlice karıştırmak
İnsanların özel konuşmalarını dinlemeye çalışmak
Sosyal medya hesaplarını gizlice takip etmek
Evlerin içini gözetlemek

Özel Hayata Saygı

Her insanın korunması gereken özel alanları vardır:

Sırları: Kendisiyle paylaşılan sırları başkalarına anlatmamak
Kusurları: İnsanların hatalarını ve eksiklerini araştırıp yaymamak
Özel Hayatı: Aile içi meseleleri, kişisel sorunları merak etmemek

Doğru Bilgi Kaynakları

Hucurat suresi, bir haber geldiğinde nasıl davranmamız gerektiğini öğretir: “Ey iman edenler! Eğer bir fasık (güvenilmez kişi) size bir haber getirirse, onu araştırın.”

Bu ayette geçen fasık, güvenilmez haber kaynağı demektir. Günümüzde:

Asılsız internet haberleri
Dedikodu yapan kişiler
Güvenilir olmayan sosyal medya hesapları fasık kaynak sayılabilir.

Haber Kontrolü

Bir haber duyduğumuzda:

Önce kaynağını sorgulayın: Kim söylüyor? Güvenilir mi?
Başka kaynaklardan doğrulayın: Farklı yerlerden kontrol edin
Mantığınızı kullanın: Bu haber mantıklı mı?
Acele etmeyin: Hemen yaymayın, bekleyin ve araştırın

Güvenilir Kaynaklar

En güvenilir bilgi kaynaklarımız:

Kur’an-ı Kerim: Allah’ın değişmez sözleri
Sahih Hadisler: Hz. Muhammed’in doğrulanmış sözleri
Bilimsel Gerçekler: Kanıtlanmış bilgiler
Güvenilir Kurumlar: Resmi makamlar, üniversiteler

Yaratılış ve Şükür

Mülk suresi 23. ayette Allah şöyle buyurur: “O, sizin için kulakları, gözleri ve kalpleri yaratan Allah’tır. Ne de az şükrediyorsunuz!”

Bu ayet, Allah’ın bize verdiği nimetleri ve bunlara karşı sorumluluğumuzu hatırlatır.

İnsanın Yaratılışı ve Özellikleri

İnsan, Allah’ın yarattığı en değerli varlıktır. Dünyaya geldiğinde hiçbir şey bilmez, ama öğrenme yeteneğiyle donatılmıştır.

Değerli Varlık Olarak İnsan

İnsanı diğer canlılardan ayıran özellikler:

Akıl sahibi olması
İrade ve seçim yapabilmesi
Sorumluluk taşıması
Allah’ı tanıyıp ibadet edebilmesi

Verilen Nimetler

Allah insana üç temel nimet vermiştir:

Kulak: Sadece ses duymak için değil, öğrenmek, anlamak, güzel sözler dinlemek için.
Göz: Sadece görmek için değil, Allah’ın sanatını seyretmek, okumak, güzellikleri fark etmek için.
Kalp (Akıl): Sadece kan pompalamak için değil, düşünmek, hissetmek, Allah’ı tanımak için.

Gözlem ve Düşünme Yeteneği

İnsan, gözlem yapıp düşünebilen tek varlıktır. Bir kuş uçar ama uçmanın bilimini yapamaz. İnsan ise kuşları gözlemleyerek uçak yapabilir. Bu yetenek insanı özel kılar.

Allah’ın Kudretinin Delilleri

Verilen bu nimetler, aslında Allah’ın varlığının ve kudretinin delilleridir:

Gözün yapısı o kadar mükemmeldir ki, en gelişmiş kameralar bile ona yetişemez
Kulağın dengeli işitme sistemi, ses dalgalarını algılama hassasiyeti eşsizdir
Beynin düşünme, hatırlama, hayal kurma kapasitesi sınırsızdır

Nimete Karşı Sorumluluk

Allah’ın verdiği nimetler karşılıksız değildir. Her nimet bir sorumluluk getirir.

Şükrün Tanımı

Şükür (Allah’ın nimetlerine minnettarlık), sadece “Allah’ım sana şükürler olsun” demek değildir. Gerçek şükür, nimetleri Allah’ın istediği şekilde kullanmaktır.

Minnettarlık İfadesi

Şükür, öncelikle kalben Allah’a bağlanmayı gerektirir. Allah’ın bize verdiklerini hatırlamak, O’nun rahmetini hissetmek şükrün temelidir.

Şükür Çeşitleri

1. Dil ile Şükür:

Allah’a hamd etmek
“Elhamdülillah” demek
Allah’ın nimetlerini anmak
Dua etmek

2. Davranışlarla Şükür:

Nimetleri yerinde kullanmak
İsraf etmemek
Başkalarıyla paylaşmak
Allah’ın razı olacağı işlerde kullanmak

3. İbadetlerle Şükür:

Namaz kılmak
Oruç tutmak
Zekat vermek
Kur’an okumak

Her Nimetin Şükrü

Her nimetin kendine özgü bir şükrü vardır:

Gözün şükrü: Harama bakmamak, Kur’an okumak, güzellikleri seyretmek
Kulağın şükrü: Dedikodu dinlememek, Kur’an ve güzel sözler dinlemek
Dilin şükrü: Yalan söylememek, güzel konuşmak, zikretmek
Zenginliğin şükrü: Fakirleri gözetmek, zekat vermek, israf etmemek
Sağlığın şükrü: İbadetleri yerine getirmek, başkalarına yardım etmek
İlmin şükrü: Öğrendiklerini paylaşmak, insanlara faydalı olmak

Nimetlerin Emanet Oluşu

Sahip olduğumuz her şey aslında bize emanet (geçici sahiplik) olarak verilmiştir. Gerçek sahibi Allah’tır. Nasıl ki arkadaşımızın emanetini korur ve yerinde kullanırsak, Allah’ın emanetlerini de öyle kullanmalıyız.

Allah’a Şükretme Gerekliliği

Nimetlerin asıl sahibi Allah olduğu için, şükrümüzü de O’na yöneltmeliyiz. İnsan nankör olmamalı, kendisine verilen her nimeti hatırlayıp şükretmelidir.

Şükür ve Davranışa Yansıması

Gerçek şükür, hayatımıza ve davranışlarımıza yansımalıdır.

Haramlardan Kaçınma

Şükrün davranışsal boyutu, öncelikle Allah’ın yasakladıklarından uzak durmaktır:

Gözümüzle harama bakmamak
Kulağımızla günah olan şeyleri dinlememek
Dilimizle yalan, dedikodu, küfür etmemek
Aklımızla kötülük düşünmemek

Farzları Yerine Getirme

Allah’ın emirlerini yerine getirmek en büyük şükür göstergesidir:

Beş vakit namazı kılmak: Bedenimizin şükrü
Ramazan orucunu tutmak: Nefsin şükrü
Zekatı vermek: Malın şükrü
Hacca gitmek: Bütün nimetlerin şükrü

İyiliğe Mukabele

Davranışsal minnettarlık, sadece Allah’a karşı değil, insanlara karşı da olmalıdır:

Anne babaya iyilik yapmak
Öğretmenlere saygı göstermek
Arkadaşlara vefa göstermek
İyilik yapanlara teşekkür etmek

Hz. Muhammed (s.a.v.) “İnsanlara teşekkür etmeyen Allah’a da şükretmez” buyurmuştur.

Konuyla İlgili Terimler Özeti

Tecessüs: (⭐⭐⭐) Başkalarının gizli hallerini, özel hayatlarını araştırma ve gözetleme. İslam’da kesinlikle yasaklanmıştır. Örneğin, komşunun evine kimlerin girip çıktığını gözetlemek, arkadaşının telefonunu gizlice karıştırmak tecessüstür.
Şükür: (⭐⭐⭐) Allah’ın verdiği nimetlere karşı minnettarlık gösterme. Sadece dille değil, davranışlarla da gösterilir. Gözümüzü harama karşı korumak gözün şükrü, dilimizi yalandan sakınmak dilin şükrüdür.
Bilgi Kaynakları: (⭐⭐) İnsanın bilgi edinmek için kullandığı kulak, göz ve kalp (akıl). Her biri farklı şekilde bilgi toplar ve her birinden ayrı ayrı sorumlu oluruz.
Sorumluluk: (⭐⭐) İnsanın yaptıklarından ve bildiklerinden hesap vermesi. Ahirette kulağımız, gözümüz ve kalbimiz aleyhimize şahitlik edecektir.
Emanet: (⭐) Allah’ın insana verdiği nimetlerin geçici olarak insanda bulunması. Gözümüz, kulağımız, malımız, sağlığımız hepsi bize emanettir.
Fasık: (⭐) Güvenilmez kişi veya haber kaynağı. Doğruluğu şüpheli olan, yalan söyleme ihtimali bulunan kaynak.