İslam dininin temel değerlerinden biri olan barış, günlük hayatımızın her alanında karşımıza çıkar. Toplumsal huzurun sağlanması, farklı inançlara sahip insanların bir arada yaşaması ve adaletin tesis edilmesi İslam’ın öncelikli hedeflerindendir.
İslam’ın Anlamı ve Barış İle İlişkisi
İslam kelimesi, Arapça’da “s-l-m” harflerinden türemiştir. Bu kök harfler kurtuluş, güven, emniyet, sulh ve selam anlamlarına gelir. Yani İslam kelimesinin kendisi bile barış ve huzur anlamı taşır. Müslüman olmak, barışı ve selameti seçmek demektir.
İslam Kelimesinin Kökeni ve Anlamları
İslam (barış, teslimiyet) kelimesi, “s-l-m” kökünden gelir ve bu kök birçok güzel anlam içerir:
- Selam: Barış, esenlik, huzur
- Selamet: Güvenlik, emniyet
- Müslim: Barışı seçen, Allah’a teslim olan kişi
- İslam: Allah’a teslimiyet, barış dini
Dikkat ederseniz, “Selam” kelimesi Allah’ın 99 güzel isminden biridir. Allah kendisine “Es-Selam” (barış ve esenlik kaynağı) ismini vermiştir. Bu da gösteriyor ki, İslam’ın temeli barış üzerine kurulmuştur.
Örnek olarak düşünelim: Bir Müslüman, selameti ve barışı seçmiş demektir. Tıpkı bir öğrencinin okulu seçerek bilgiye ulaşmayı hedeflemesi gibi, Müslüman da İslam’ı seçerek hem kendisiyle hem de çevresiyle barış içinde yaşamayı hedefler.
İslam’a Göre Barış Anlayışı
İslam’da barış sadece savaşın olmaması değildir. Gerçek barış, insanın hem içinde hem de dışında huzur bulmasıdır. Bu huzur şu alanlarda kendini gösterir:
- Can emniyeti: İnsanların yaşama hakkının korunması
- Akıl emniyeti: Düşünce özgürlüğü ve aklın korunması
- Nesil emniyeti: Gelecek nesillerin güvenliği
- Din emniyeti: İnanç özgürlüğünün garanti altında olması
- Mal emniyeti: Mülkiyet haklarının korunması
Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: “Ey iman edenler! Hep birden İslam’a (barışa) girin…” (Bakara Suresi, 208. ayet). Bu ayet bize, İslam’ın özünde barış olduğunu ve Müslümanların barışı tercih etmesi gerektiğini gösterir.
Müslüman, kendisiyle ve çevresiyle barışık olan insandır. Bu barış önce kişinin kendi içinde başlar. Kalbinde kin, nefret ve kıskançlık olmayan insan, çevresiyle de barış içinde yaşar.
Barış ve Adalet İlişkisi
Barış ile adalet birbirinden ayrılamaz iki kavramdır. Adaletin olmadığı yerde gerçek barış da olmaz. Toplumsal huzurun sağlanması için önce adalet tesis edilmelidir. Adalet, her şeyin hak ettiği yere konulması demektir.
Barışın Toplumsal Faydaları
Barış ortamında toplumlar gelişir ve ilerler. Barışın sağladığı faydaları şöyle sıralayabiliriz:
- Bilim gelişir: İnsanlar araştırma ve keşiflere odaklanır
- Felsefe gelişir: Düşünce özgürlüğü sayesinde yeni fikirler üretilir
- Edebiyat gelişir: Sanatçılar özgürce eserler verir
- Sanat gelişir: Güzel sanatlar toplumda yayılır
- Ekonomi gelişir: Ticaret ve üretim artar
- Eğitim gelişir: Çocuklar güvenle okula gider
Güncel örnek: Türkiye’de barış ortamında üniversite sayısı artmış, bilimsel araştırmalar çoğalmış, teknoloji üretimi gelişmiştir. Ancak komşu ülkelerdeki savaşlar nedeniyle oralarda okullar kapanmış, hastaneler yıkılmış, insanlar evsiz kalmıştır.
Savaşın Zararları
Savaş, medeniyetin gelişmesini engeller ve insanlığa büyük zararlar verir:
- Medeniyet eserleri yıkılır
- İnsanlar arasındaki merhamet kaybolur
- Ekonomi çöker
- Eğitim durur
- Toplumsal travmalar oluşur
- Gelecek nesiller zarar görür
Medine Vesikası ve Birlikte Yaşama Modeli
Hz. Muhammed (s.a.v.) Medine’ye hicret ettiğinde, orada farklı inançlara sahip topluluklar yaşıyordu. Peygamberimiz bu topluluklar arasında barışı sağlamak için tarihin ilk yazılı anayasası sayılan Medine Vesikası‘nı hazırladı.
Medine’de Farklı İnançların Bir Arada Yaşaması
Medine’de o dönemde şu gruplar yaşıyordu:
- Müslümanlar
- Yahudiler
- Hristiyanlar
- Putperestler
Hz. Peygamber, bu farklı inanç gruplarının barış içinde yaşaması için önemli ilkeler koydu:
- Herkesin din özgürlüğü vardır: Kimse inancından dolayı baskı göremez
- Herkes eşit vatandaştır: Din farkı gözetilmeden adalet uygulanır
- Ortak savunma: Şehre saldırı olursa herkes birlikte savunur
- Adil ceza sistemi: Suç işleyen dinine bakılmaksızın cezalandırılır
Örnek olarak: Bugün çok kültürlü şehirlerde (İstanbul, New York, Londra gibi) farkl ı dinlerden insanlar bir arada yaşar. İşte bu model, 1400 yıl önce Medine’de uygulanmıştı.
Medine Vesikasının İlkeleri
Medine Vesikası (ilk yazılı anayasa), birlikte yaşama kurallarını belirlemiştir. Bu vesikanın temel ilkeleri şunlardır:
- Hukuk birliği: Herkes aynı kanunlara tabidir.
- Ortak sorumluluk: Şehrin güvenliği herkesin sorumluluğundadır.
- Yardımlaşma: Zor durumda olanlar desteklenir.
- Anlaşmazlıkların çözümü: Sorunlar barışçıl yollarla çözülür.
- Dış tehditlere karşı birlik: Saldırıya karşı birlikte hareket edilir.
İslam’da Cihat Anlayışı
Cihat (Allah yolunda gayret göstermek), Arapça “cehd” kökünden gelir ve “çaba göstermek, gayret etmek” anlamına gelir. Cihat, sadece savaş demek değildir. Aksine, İslam’da barış önceliklidir ve savaş son çaredir.
Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Düşmanla savaşmayı temenni etmeyiniz. Allah’tan afiyet isteyiniz.” Bu hadis, İslam’ın savaşı değil barışı tercih ettiğini açıkça gösterir.
Cihadın Tanımı ve Türleri
Cihat çeşitli şekillerde yapılır:
- Kıtal-Mukatele (meşru müdafaa savaşı): Saldırıya karşı savunma
- İrşat (öğretme): İslam’ı güzel ahlakla anlatma
- Emir bil-maruf (iyiliği emretme): Toplumda iyiliği yayma
- Nehy ani’l-münker (kötülükten sakındırma): Kötülükleri engelleme
Görüldüğü gibi cihadın sadece bir türü savaşla ilgilidir, o da savunma amaçlıdır. Diğer türleri tamamen barışçıl yöntemlerdir.
Meşru Müdafaa ve Vatan Savunması
İslam’da savaşa izin verilen durumlar çok sınırlıdır:
- Vatana saldırı olduğunda
- Can ve mal güvenliği tehdit edildiğinde
- Din özgürlüğü engellendiğinde
- Zulme uğranıldığında
Tarihî Örnekler
Türk tarihinde vatan savunmasının kutsal örnekleri vardır:
Çanakkale Savaşı (1915): Vatanımıza saldıran düşmana karşı verilen kutsal mücadele. Mehmetçik “Allah Allah” nidalarıyla vatanı savunmuştur.
Millî Mücadele (1919-1922): İşgal edilen vatanımızı kurtarmak için verilen bağımsızlık savaşı. Bu mücadele bir cihattır çünkü vatan savunmasıdır.
15 Temmuz Demokrasi ve Millî Birlik Günü (2016): Hain darbe girişimine karşı milletimizin verdiği mücadele. Halk, demokrasiyi ve özgürlüğü savunmak için meydanlara çıkmıştır.
Bu örnekler gösteriyor ki, vatan savunması cihattır ve kutsal bir görevdir.
Büyük Cihat – Nefis Mücadelesi
İslam’da asıl önemli olan cihat, insanın kendi nefsiyle (kötü arzularıyla) mücadelesidir. Bu mücadeleye “mücahede” veya “büyük cihat” denir.
Nefis mücadelesi şu alanlarda yapılır:
- Kıskançlığı yenmek
- Öfkeyi kontrol etmek
- Yalan söylememek
- Harama bakmamak
- Haksız kazançtan kaçınmak
Bir hadiste Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Sizden biriniz bir kötülük gördüğünde onu eliyle değiştirsin. Buna gücü yetmezse diliyle değiştirsin. Ona da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin.”
Bu hadis bize kötülükle mücadelenin aşamalarını gösterir:
- El ile: Fiili olarak engelleme (yetkisi varsa)
- Dil ile: Sözle uyarma ve nasihat
- Kalp ile: Kötülüğü kalben reddetme
Cihadın Çağdaş Boyutları
Günümüzde cihat, farklı alanlarda Allah’ın rızası için çaba göstermektir:
Ekonomik Cihat
Ekonomide cihat şu şekillerde yapılır:
- Helal kazanç: Haram yollardan uzak durma
- Adil paylaşım: Zekât ve sadaka verme
- Faiz yasağı: Faizden kaçınma
- Rüşvet yasağı: Rüşvet almama ve vermeme
- İsraf yasağı: Gereksiz harcamalardan kaçınma
Güncel örnek: Bir esnafın müşteriye doğru bilgi vermesi, eksik tartmadan kaçınması ekonomik cihattır. Bir öğrencinin harçlığını israf etmemesi de ekonomik cihada örnektir.
Kültürel ve Bilimsel Cihat
İnsanlığa faydalı her türlü çalışma cihattır:
- Teknoloji geliştirme: Yerli yazılım, araç üretimi
- Bilimsel araştırma: Hastalıklara çare bulma
- Eğitim: Bilgi öğrenme ve öğretme
- Sanat: Güzel eserler üretme
Örnekler:
- Aziz Sancar’ın Nobel ödüllü çalışmaları
- Türk mühendislerin yerli otomobil üretimi
- Öğretmenlerin fedakârca çalışması
- Doktorların hastalara şifa dağıtması
Allah’ın rızası için her alanda gayret göstermek cihattır.
Cihadın Hükümleri
İslam hukukunda cihadın iki türlü hükmü vardır:
Farzıkifaye Durumları
Farzıkifaye (yeterli sayıda kişi yerine getirince diğerlerinden düşen görev) olan cihat türleri:
- İslam’ı anlatma ve iyiliği emretme:
- Yeterli sayıda davetçi varsa, herkesin yapması gerekmez
- Örnek: Her mahallede bir kişi namaza davet ediyorsa yeterlidir
- Ordu yeterli ise savaşa katılma:
- Asker sayısı yeterliyse, herkes askere gitmek zorunda değildir
- Örnek: Profesyonel ordu varsa, öğrenciler eğitimlerine devam edebilir
Farzıayn Durumları
Farzıayn (herkes için zorunlu görev) olan cihat türleri:
- Umumi seferberlik hali:
- Vatan tehlikedeyse herkes savunmaya katılır
- Örnek: Kurtuluş Savaşı’nda kadın-erkek herkes mücadele etmiştir
- Nefis ile mücadele:
- Her insan kendi nefsiyle mücadele etmelidir
- Bu görevi kimse kimsenin yerine yapamaz
- Örnek: Herkes kendi öfkesini kontrol etmekle sorumludur
Şehitlik ve Gazilik
İslam’da kutsal değerler uğruna mücadele eden ve bu uğurda canını feda eden kişiye şehit, sağ kalana ise gazi denir.
Şehadet Kavramı
Şehadet (kutsal değerler için canını feda etme), şu durumlar için geçerlidir:
- Din uğruna: İnancını savunurken ölenler
- Vatan uğruna: Vatanı savunurken şehit düşenler
- Namus uğruna: Namusunu korurken ölenler
- Mal uğruna: Malını korurken ölenler
- Can uğruna: Başkasını kurtarırken ölenler
Güncel örnekler:
- Suriye’de görev şehitlerimiz
- Terörle mücadelede şehit olan asker ve polislerimiz
- Yangında insanları kurtarırken şehit olan itfaiyeciler
- Sel felaketinde yardım ederken hayatını kaybedenler
Şehit ve Gazileri Anma
Türkiye’de her yıl 19 Eylül Gaziler Haftası kutlanır. Bu hafta boyunca:
- Anma törenleri düzenlenir
- Şehit aileleri ve gaziler ziyaret edilir
- Dua programları yapılır
- Şehitlikler ziyaret edilir
Bu törenler, vatan savunmasının kutsallığını hatırlatır ve gelecek nesillere bu bilinci aşılar.
Konuyla İlgili Terimler Özeti
- İslam: (⭐⭐⭐) Barış, kurtuluş, güven ve teslimiyet anlamlarına gelen, Allah’a teslim olmayı ve barış içinde yaşamayı esas alan din. Müslüman kelimesi de aynı kökten gelir.
- Cihat: (⭐⭐⭐) Allah yolunda gayret göstermek, çaba sarf etmek. Sadece savaş değil, her türlü iyilik için mücadele etmektir. Nefisle mücadele, ilim öğrenmek, iyiliği yaymak da cihattır.
- Selam: (⭐⭐⭐) Allah’ın 99 güzel isminden biri olan “Es-Selam”, barış ve esenlik kaynağı demektir. Müslümanların selamlaşma ifadesi de bu kökten gelir.
- Medine Vesikası: (⭐⭐) Hz. Muhammed’in Medine’de farklı din ve ırktan insanların bir arada yaşaması için hazırladığı, tarihin ilk yazılı anayasası. Eşitlik ve adalet ilkelerini içerir.
- Kıtal-Mukatele: (⭐⭐) Meşru müdafaa savaşı. Saldırıya uğrandığında yapılan savunma savaşı. İslam’da savaş ancak savunma amaçlı olabilir.
- Mücahede: (⭐⭐) Nefis ile mücadele, içsel arınma çabası. Kötü düşünce ve davranışlarla savaşmak. “Büyük cihat” olarak da adlandırılır.
- Şehadet: (⭐⭐) Din, vatan, namus, mal veya can gibi kutsal değerler uğruna canını feda etme. Şehit olanların cennete gideceği müjdelenmiştir.
- Farzıkifaye: (⭐) Bazıları yerine getirince diğerlerinden sorumluluğu kalkan görev. Cenaze namazı kılmak gibi.
- Farzıayn: (⭐) Her Müslüman için ayrı ayrı zorunlu olan görev. Namaz kılmak, oruç tutmak gibi.
- İrşat: (⭐) İslam’ı güzel ahlak ve davranışlarla öğretme ve anlatma faaliyeti. Tebliğ etme.
