İnsan, yeme-içme gibi fiziksel ihtiyaçlarının yanı sıra inanma, güven duyma ve sığınma gibi manevi ihtiyaçlar da hisseder. Allah (c.c.), insanı kendi varlığını ve birliğini kavrayıp O’na iman edebilecek bir kabiliyette yaratmıştır. Bu fıtrî yönelişi, insanların inanca yönelmesini açıklar. Bu sebeple tarih boyunca tüm topluluklarda din olgusunun var olduğu görülür.
Din her dönemde, ilk insan ve peygamber Hz. Âdem’den başlayarak Hz. Muhammed’e (s.a.v.) kadar devam eden bir inanç olgusudur. Tüm peygamberler insanlığı, tek olan Allah’a (c.c.) kulluk etmeye davet etmişlerdir. Nitekim Kur’an’da, “Senden önce gönderdiğimiz bütün peygamberlere, ‘Ben’den başka ilah yoktur; bana ibadet edin.’ diye vahyettik.” (Enbiya 21/25) ifadesiyle, bütün elçilerin ortak mesajının tevhid inancı olduğu vurgulanır.
İman kelimesi Arapça kökenli olup “güvenmek, tasdik etmek, inanmak” anlamlarına gelir. İslam terminolojisinde iman; Allah’ın (c.c.) varlığına, birliğine ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) bildirdiği kesinlik kazanmış dini esaslara kalben inanmak ve dil ile ikrar etmek olarak tanımlanır. İman, kişinin hem inanç hem de hayat görüşünü şekillendiren bir unsurdur.
Bu inancı taşıyan kişiye mümin denir. Mümin, Allah’a (c.c.) olan bağlılığı sayesinde hem manevi bir huzur ve güven kazanır hem de çevresine güven telkin eder. Kur’an-ı Kerim’de, müminlerin özellikleri arasında Allah ve Peygamber’e (s.a.v.) itaat, namazı hakkıyla kılmak, zekât vermek, iyiliği tavsiye edip kötülükten sakındırmak, israf ve cimrilikten kaçınmak, aynı zamanda vakar ve tevazu sahibi olmak gibi niteliklerin yer aldığı görülür.
⭐İmanın Altı Şartı;
- Allah’a (c.c.) İman
- Meleklere İman
- Kitaplara İman
- Peygamberlere İman
- Ahiret Gününe İman
- Kadere İman
İmanda esas olan, kalbin (gönlün) Allah (c.c.) ve peygamberleri tarafından bildirilen hakikatlere tam bir doğrulama(tasdik) göstermesidir. Bu tasdik, insanın zihninde ve kalbinde şüpheye yer bırakmayacak bir inanç bütünlüğü oluşturur. Kalpte olan iman, dille de ifade edilir. “Ben, Allah’ın varlığına ve birliğine inanıyorum, Hz. Muhammed (s.a.v.) O’nun kulu ve elçisidir.” şeklindeki ikrar, inancı görünür kılar. Dil ile ikrar, imanın başkalarına duyurulmasını ve kişinin toplumsal anlamda da Müslüman kimliğiyle tanınmasını sağlar. İslam âlimleri, amelin (ibadet ve davranışların) imanın parçası olup olmadığı konusunda farklı görüşler bildirmiştir. Ortak görüş: İman temeldir, amel ise imanı olgunlaştırır. Davranışlar, inancın hayata yansıyan yüzüdür. Kişi, imanın gerektirdiği ibadetleri, ahlaki ve toplumsal sorumlulukları yerine getirerek imanını güçlendirmiş olur.
İman ile amel arasındaki bağ güçlüdür. İnsan önce iman etmekle yükümlüdür, ardından imanın gerektirdiği ibadet ve davranışları yerine getirmesi gerekir. Kur’an’da bu durum, “İman edip salih ameller işleyenlerin cennetlere gireceği” şeklinde pek çok ayette vurgulanmıştır. (Örneğin Bakara 2/25, Kehf 18/107 vb.) Salih amel, yararlı, iyi ve dinin rızasına uygun eylemleri kapsar; bu ameller, kişinin imanını daha da pekiştirir.
İman süreci açısından taklidî ve tahkikî olmak üzere iki tür iman vardır. Taklidî iman, kişinin içinde yaşadığı ortamın inançlarını sorgulamadan kabul etmesidir. Bu tür iman, yeterli delile veya araştırmaya dayanmadığı için kolayca şüpheye düşebilir. Tahkikî iman ise aklî ve naklî delillere, araştırmaya ve tefekküre dayanır. Kişi, dinin hükümlerini Kur’an ve sünnet çerçevesinde inceler, evrendeki ilahi işaretler üzerinde düşünerek imanı sağlam bir temele oturtur. Böyle bir iman, şüphelerden uzak olup kalpteki teslimiyetle birlikte giderek kuvvetlenir.
İman, insana manevi bir güç ve güven duygusu kazandırır. Kişi, her hâlinde Allah (c.c.)’ın gözetiminde olduğunu bilerek huzur bulur. İnanç, kişinin davranışlarında etkisini göstererek iyiliğe, doğruluğa, adalete yöneltir. Çünkü iman eden insan, yaptıklarından ahirette hesap vereceğini bilir. İman, Müslümanlar arasında ümmet bilincini pekiştirir. Yardımlaşma, paylaşma ve diğerkâmlık duyguları gelişir. Ahirete iman, dünya hayatının geçici olduğunun bilinciyle sıkıntılara karşı sabır ve metanet kazandırır. Kadere iman, olumlu ve olumsuz tüm durumların ilahi takdir çerçevesinde gerçekleştiğini hatırlatarak kişinin sükûnetle hareket etmesini sağlar.
Özetle; iman, insanın hayatını bütüncül şekilde etkileyen, onu maddi ve manevi anlamda şekillendiren temel bir inanç yapısıdır. İmanın kalp ile tasdik ve dil ile ikrar boyutları vardır; ameller ise imanın hayata yansıması ve güçlenmesi için gereklidir. İmanın esasları, tevhid inancının etrafında toplanır ve bu esaslar kişinin hem bu dünyada hem de ahirette mutluluğunu amaçlar. Bilinçli ve samimi iman, müminin ahlakî olgunluğa erişmesini, toplumsal ilişkilerde ise adalet, merhamet ve yardımlaşma ilkelerinin yaygınlaşmasını sağlar.
⭐ İmana Dair Kavramlar;
- Akait: İslam inancının temel esaslarını ve bu esaslara dair ilkeleri inceleyen ilim dalıdır.
- İnanç: Bir olguyu veya düşünceyi, kalben ve kesin bir şekilde doğru kabul etme durumudur.
- İslam: Hz. Muhammed’e (s.a.v.) vahyedilen, Allah’ın (c.c.) birliği ve insanın O’na teslimiyeti esasına dayanan ilahî dinin adıdır.
- İtikat: İnsanın dinî veya düşünsel bir görüşü benimseyip, içtenlikle ve tereddütsüz şekilde ona bağlanmasıdır.
- Amentü: İslam’da Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere iman esaslarını toplu hâlde ifade eden özet ifadedir.
