Hristiyanlık

Günümüzde yaşayan büyük dinlerden biri olan Hristiyanlık, dünyanın pek çok bölgesinde milyonlarca mensubu bulunan küresel bir inanç sistemidir. Hz. İsa’nın peygamber olarak gönderildiği ilahi bir din olarak kabul edilen Hristiyanlık, zamanla çeşitli kültürel ve tarihî etkilere maruz kalarak farklı yorumlara ve uygulamalara ayrılmıştır. Bu dini doğru bir şekilde anlayabilmek için, öncelikle Hristiyanlığın doğduğu coğrafyayı ve yayılmaya başladığı tarihsel dönemin koşullarını temel yönleriyle incelemek büyük önem taşımaktadır.

Hristiyanlığın Tarihçesi

Hristiyanlığın Doğduğu Zemin

Hristiyanlık, MS 1. yüzyılda, Roma İmparatorluğu’nun egemenliği altındaki Filistin topraklarında ortaya çıkmıştır. Bu döneme kadar bölgede en yaygın inanç sistemi Yahudilik idi. Ancak MÖ 1. yüzyıldan itibaren, Filistin’de Grek, Roma, Helenistik ve pagan kültürlerinin etkisi giderek artmaya başlamış; bu durum Yahudiliğin sosyal ve kültürel yapısını da etkilemiştir. Tek Tanrı’ya inanan Yahudiler, zulüm ve baskı altında yaşadıkları bu dönemde, kendilerini putperest Roma egemenliğinden kurtaracak ilahi bir Mesih’in gelişini umutla bekliyorlardı. Hristiyanlık da tam olarak bu tarihî ve kültürel ortamda filizlenmiş, Mesih olarak kabul edilen Hz. İsa’nın öğretileriyle yeni bir inanç hareketi olarak doğmuştur.

Hristiyanlığın Doğuşu

Kur’an-ı Kerim’de Meryem oğlu İsa Mesih olarak anılan ve hem dünya hem de ahirette itibarlı bir konuma sahip olduğu bildirilen Hz. İsa’nın, diğer birçok peygamber gibi İsrailoğulları’na gönderildiği ifade edilmektedir. Benzer şekilde, Hristiyanlık inancına göre de Hz. İsa’nın misyonu Yahudi halkına yöneliktir. Hristiyanlık geleneğinde, Hz. İsa’nın yaklaşık otuz yaşında tebliğ görevine başlaması, bu yeni dinî hareketin yani Hristiyanlığın doğuşu olarak kabul edilir. Bu dönem, onun öğretilerini yaymaya başladığı, mucizeler gösterdiği ve toplumsal etkisinin arttığı zaman dilimini temsil eder.

⭐ Hristiyanlık dini mensuplarına verilen isimler;

Hz. İsa Dönemi

Kur’an-ı Kerim’de, Hz. İsa’nın, Hz. Musa’nın tebliğ ettiği ilahi ilkelerden uzaklaşan Yahudilere, Tevrat’ı tasdikleyici bir peygamber olarak gönderildiği bildirilmektedir. Bu bağlamda, Nisa Suresi 157-158. ayetlerde, Hz. İsa’nın inkârcılar tarafından öldürülmediği; bilakis Allah tarafından göğe yükseltildiği açıkça ifade edilmektedir.

Hristiyan inancına göre ise, Yahudi din adamları Hz. İsa’nın, Hz. Musa’nın getirdiği ilahi mesajları yeniden hatırlatan gerçek Mesih olduğunu kabul etmemişlerdir. Bu nedenle, onun öğretilerine karşı çıkmışlar ve Hz. İsa’nın Roma yönetimi tarafından çarmıha gerilerek öldürülmesine öncülük etmişlerdir.

Hz. İsa’nın çarmıha gerilişi, Hristiyanlıkta merkezî bir inanç unsuru olmuş; bu olayı simgeleyen, birbirini kesen iki çizgiden oluşan haç işareti, Hristiyanlığın en tanınan dini sembolü hâline gelmiştir. Ancak haçın kullanımı ve ona yüklenen anlam, Hristiyan mezhepleri arasında farklılık göstermektedir. Örneğin Katolikler, haç çıkarırken ellerini sırasıyla alın, göğüs, sağ ve sol omuzlarına götürürken; Ortodokslar, önce alın, ardından sağ ve sol omuza dokunur. Protestanlar ise genellikle haç çıkarma uygulamasını kullanmazlar. Bu farklılıklar, mezheplerin ibadet anlayışlarındaki çeşitliliği de yansıtmaktadır.

Havariler Dönemi

Kur’an-ı Kerim’e göre, Hz. İsa’nın havarileri, onun Allah’ın elçisi olduğunu kabul etmiş ve Hristiyanlık dinini yaymakla görevlendirilmişlerdir. Ancak Kitab-ı Mukaddes’te, özellikle Hristiyanlara ait olan Ahd-i Cedit bölümünde Hz. İsa ve havarilere dair anlatımlar, Kur’an’daki bilgilerle farklılık göstermektedir. Hristiyan inancında Hz. İsa, çarmıha gerildikten sonra yeniden dirilen ve havarilerine görünerek onları görevlendiren Tanrı’nın oğlu olarak kabul edilir. Bu anlatımlar, ilahi kaynaklı hak din olan Hristiyanlığın zamanla özünden saptırıldığını ve bazı bilgilerin tahrif edildiğini ortaya koyar.

Pavlus Sonrası Dönem

Hristiyanlık tarihinde yeni bir dönüm noktası, Aziz Pavlus’un, Hz. İsa’nın mesajını tüm insanlığa yaymakla görevlendirildiğini iddia etmesiyle başlamıştır. Pavlus, Hz. İsa’nın tebliğ ettiği tevhit inancı yerine, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh üçlemesinden oluşan ve Hz. İsa’yı tanrılaştıran teslis inancını savunmuştur. Bu anlayış, zamanla Hristiyan dünyasında kabul görerek, günümüz Hristiyan inanç sisteminin temelini oluşturmuştur.

Hristiyanlığın İlk Dönemleri

Hristiyanlığın ilk dönemleri, Hz. İsa’nın göğe yükseltilmesinden sonra onun mesajını yaymakla görevli havariler aracılığıyla şekillenmiştir. Bu dönemde Hristiyanlık, başlangıçta Yahudilik içinde bir reform hareketi gibi görülmüş, ancak kısa süre içinde ayrı bir inanç sistemi hâline gelmiştir. Havariler, Kudüs başta olmak üzere çeşitli bölgelerde ilk Hristiyan topluluklarını kurmuş, öğretilerini sözlü vaazlarla ve mektuplarla yaymışlardır. Özellikle Pavlus adlı figürün etkisiyle Hristiyanlık, sadece Yahudilere değil, tüm insanlığa hitap eden evrensel bir din anlayışına dönüşmeye başlamıştır.

Bu dönemde Hristiyanlar, Roma İmparatorluğu’nda resmi bir din olarak tanınmadıkları için baskı ve zulme uğramış, zaman zaman gizli ibadet etmek zorunda kalmışlardır. Aynı zamanda, Hz. İsa’nın kimliği, doğası ve tanrısallığı gibi konularda farklı görüşler ortaya çıkmış ve bu durum mezhepsel ayrılıkların temelini oluşturmuştur. İncil metinlerinin derlenmesi ve öğretilerin yazılı hale getirilmesi süreci de bu erken dönemde başlamış, böylece Hristiyanlığın temel kaynakları oluşturulmuştur. Bu dönem, Hristiyan kimliğinin ve inanç sisteminin şekillendiği, hem iç yapılanma hem de dışa açılma açısından kritik bir evre olmuştur.

Orta Çağ Dönemi

Orta Çağ, Hristiyanlık tarihinde yaklaşık 5. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar süren, dini otoritenin toplumun her alanında belirleyici olduğu bir dönemdir. Bu süreçte Hristiyanlık, özellikle Avrupa’da siyasi, sosyal ve kültürel yapıyı derinden etkileyen bir güç hâline gelmiştir. Roma İmparatorluğu’nun Batı kısmının yıkılmasının ardından, Katolik Kilisesi, hem ruhani hem dünyevi liderlik üstlenmiş; papa, krallar üzerinde dahi etkili bir otoriteye ulaşmıştır. Kilise, eğitim kurumları, toprak düzeni ve hukuk sisteminde merkezi bir konuma sahip olmuş; dinî öğretiler, halkın gündelik yaşamının temelini oluşturmuştur.

Bu dönemde Skolastik düşünce gelişmiş; akıl ile vahyin uzlaştırılmaya çalışıldığı felsefi tartışmalar ön planda olmuştur. Kiliseye karşı gelen düşünceler ise sapkınlık (heretik) sayılmış ve engizisyon mahkemeleri yoluyla cezalandırılmıştır. Aynı zamanda haçlı seferleri düzenlenmiş, bu seferlerle hem kutsal topraklar ele geçirilmeye çalışılmış hem de Hristiyan dünyası bir arada tutulmak istenmiştir. Doğu ve Batı kiliseleri arasındaki farklılıklar ise bu süreçte derinleşmiş ve 1054 yılında Katolik ve Ortodoks ayrılığı (Büyük Ayrılık) kesinleşmiştir.

Orta Çağ boyunca Hristiyanlık, sadece bir inanç sistemi değil; aynı zamanda bir yaşam tarzı ve toplumsal düzenin belirleyicisi olarak varlığını sürdürmüştür.

Modern Çağ

Reform Hareketi ve Protestanlığın Doğuşu

Reform Hareketi, 16. yüzyılda Katolik Kilisesi’ne karşı artan tepkilerin sonucunda ortaya çıkan, Hristiyanlık tarihinde köklü değişimlere yol açan bir harekettir. Bu dönemde özellikle kilisenin bozulmuş yapısı, din adamlarının zenginliği, af (endüljans) belgeleri satışı gibi uygulamalar halk arasında büyük rahatsızlık yaratmıştı. Bu eleştirilerin öncüsü olarak kabul edilen Martin Luther, 1517 yılında Wittenberg Kilisesi’nin kapısına astığı 95 tez ile Katolik doktrinlerine karşı ciddi bir başkaldırı başlatmıştır. Luther, kurtuluşun kilise aracılığıyla değil, sadece iman ve Tanrı’nın lütfuyla mümkün olduğunu savunmuş; kutsal kitabın herkesin anlayabileceği dile çevrilmesini ve bireysel okuma hakkını savunmuştur.

Bu hareket kısa sürede geniş kitlelere ulaşarak Almanya başta olmak üzere Kuzey Avrupa’da hızla yayılmış, farklı coğrafyalarda çeşitli önderlerin katılımıyla çeşitlenmiştir. Bu süreçte Jean Calvin ve Ulrich Zwingli gibi isimler de Reform hareketine katkı sağlamış, kendi yorumlarını geliştirmiştir. Reformun sonucunda Protestanlık adı verilen yeni bir mezhep ortaya çıkmış; böylece Hristiyanlık, Katoliklik ve Ortodoksluğun ardından üçüncü büyük mezhebine kavuşmuştur.

Reform Hareketi sadece dinî alanda değil, aynı zamanda siyasi, kültürel ve entelektüel yapıda da derin etkiler bırakmış; bireysel inanç özgürlüğü, okuma-yazma oranı ve düşünce hayatı açısından Avrupa’da yeni bir dönemin kapısını aralamıştır.

Hristiyanlığın İnanç Esasları

Teslis İnancı (Üçleme)

Hristiyan inancının temelini oluşturan kavramlardan biri Teslis (Üçleme) inancıdır. Bu inanca göre Tanrı; Baba (Yaratıcı), Oğul (Hz. İsa) ve Kutsal Ruh olmak üzere üç ayrı “kişilikte” ama tek bir özde vardır. Bu üçlü yapı, birbirinden farklı işlevlere sahip olsa da öz itibarıyla birliği ifade eder. Teslis, Hristiyanlık ile diğer tektanrılı dinler arasındaki en belirgin ayrım noktalarından biridir.

Hz. İsa’nın Tanrılığı ve Kurtarıcılığı

Hristiyanlar, Hz. İsa’yı yalnızca bir peygamber olarak değil, Tanrı’nın oğlu ve insanlığın günahlarından kurtulması için dünyaya gönderilmiş kurtarıcı Mesih olarak kabul ederler. Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesi, ölmesi ve üçüncü gün dirilerek göğe yükselmesi, Hristiyan inancında merkezî öneme sahiptir. Bu olaylar, Tanrı’nın insanlıkla kurduğu yeni antlaşmanın temeli olarak görülür.

Kurtuluş ve Günah Anlayışı

Hristiyanlıkta insanlık, ilk günah (Adem ve Havva’nın suçu) nedeniyle Tanrı’dan uzak düşmüştür. Bu günahı telafi etmek ve insanları kurtuluşa erdirmek için Tanrı, İsa Mesih’i göndermiştir. Hristiyan inancına göre kurtuluş, imanla, Hz. İsa’nın fedakârlığını kabul ederek mümkün olur. Bu inanç bireyin ebedî hayat kazanmasını sağlar.

Şeytanın Kötülüklerin Kaynağı Olduğu İnancı

Hristiyan inancında şeytan, Tanrı’ya karşı gelen ve insanları saptırmaya çalışan kötülüğün baş temsilcisidir. Şeytan, cennetten kovulmuş bir melek olarak tasvir edilir ve insanları günaha teşvik ederek Tanrı’dan uzaklaştırmaya çalışır. Bu nedenle Hristiyanlıkta şeytan, ahlaki bozulmanın ve ruhsal tehlikenin kaynağı olarak görülür.

Ahiret ve Diriliş İnancı

Hristiyanlığa göre insan hayatı ölümle sona ermez. Ölümden sonra herkes dirilecek ve Tanrı tarafından yargılanacaktır. İman edenler cennete, günahkârlar ise sonsuz azaba uğrayacaktır. Bu bağlamda diriliş ve sonsuz yaşam inancı, Hristiyan inanç sisteminin vazgeçilmez bir parçasıdır.

Kutsal Kitap İnancı

Hristiyanlar, kutsal metin olarak Kitab-ı Mukaddes’i (Holy Bible) kabul ederler. Bu kitap iki bölümden oluşur: Ahd-i Atik (Eski Ahit) ve Ahd-i Cedid (Yeni Ahit). Eski Ahit, Yahudilikle ortak olan kutsal metinleri içerirken, Yeni Ahit, Hz. İsa’nın hayatı, havarilerinin faaliyetleri ve ilk Hristiyan topluluklarına yazılan mektuplardan oluşur. Hristiyanlar, bu kitapların Tanrı’nın vahyi olduğuna inanırlar.

Hristiyanlığın Kutsal Mekânları

• Kudüs= Hz. İsa’nın yaşadığı ve Hristiyanlığın öğretilerini yaymaya çalıştığı şehir olması sebebiyle Hristiyanlar için kutsaldır.
• Süleyman Mabedi= Hz. Süleyman zamanında inşa edilen mabet, ilahi kaynaklı üç din için de kutsaldır.
• Vatikan= Roma şehrinde bulunan ve Katolik Kilise’sinin bulunduğu şehir devletidir.
• Kilise= Hristiyanlıkta ibadethane mekânı kilisedir. Aynı zamanda Hristiyanlık içindeki dinî grupları tanımlamak için de kullanılır.

Hristiyanlığın Ritüelleri

Hristiyanlıkta ritüeller günlük, haftalık ve yıllık olmak üzere üç kısma ayrılmıştır.

• Günlük İbadetler: Hristiyanlığın ilk dönemlerinde günde üç vakit yapılan ibadetler günümüzde iki vakte indirilmiştir. Günlük ritüellerde Kitab-ı Mukaddes’ten bölümler okunur, ilahiler söylenir.
• Haftalık İbadetler: İsa’nın (as) yeniden dirilişini kutlamak üzere pazar günü kilisede yapılır. Bu ibadet, kutsal kitaptan parçaların okunmasını ve Evharistiya ayinini içerir.
• Yıllık İbadetler: Daha çok bayram şenliğinde yapılan kutlamalardır. Noel, Paskalya ve Epifani yıllık ibadetlerdir.
  • Noel: Hz. İsa’nın doğum günü.
  • Paskalya: Hristiyanlıkta Hz. İsa’nın çarmıha gerilerek öldürüldükten sonra yeniden dirilişi inancıyla ilişkili bayram.
  • Epifani: Hz. İsa’nın Ürdün Nehri’nde ilahlığının işareti olarak vaftiz olduğuna dair inançla ilişkili bayram.

Hristiyanlığın Sakramentleri

Sakrament, Hristiyanlıkta Tanrı’nın lütfunun sembolik biçimde insana ulaştığı kutsal uygulamalardır. Bu uygulamalar, görünür şekillerle icra edilse de ruhsal anlamda Tanrı ile insan arasında bir bağ kurduğu kabul edilir. Sakramentler, özellikle Katolik, Ortodoks ve bazı Protestan mezheplerinde imanın bir parçası ve ruhsal gelişimin aracı olarak görülür.

⭐ Hristiyanlıktaki Sakramentler;

• Vaftiz: Günahlardan arınmayı ve Hristiyan topluluğuna kabulü simgeler.
• Kuvvetlendirme (Konfirmasyon): Vaftizin kuvvetlendirilmesi amacıyla vaftiz edilen çocuğun yağlanması.
• Son Yağlama: Hastanın iyileşmesi, günahının bağışlanması, rahat ölmesi amacıyla yapılan işlem.
• Ekmek ve Şarap Ayini (Evharistiya): Hz. İsa’nın son akşam yemeğinde öğrencilerine sunduğu ekmek ve şarabın sembolüyle yapılan anma törenidir.
• Günah İtirafı (Penitence): Bireyin günahlarını itiraf edip Tanrı’dan af dilemesini içerir.
• Evlilik (Kutsal Evlilik Bağı): Evliliğin Tanrı önünde kutsal bir bağ olduğunu ifade eder.
• Ruhbanlığa Kabul (Rahip Takdisi): Dini görev üstlenecek kişilere uygulanan ayindir.

🚀 Hristiyanlıkta sakramentlerin tamamı, Katolik ve Ortodoks mezhepleri tarafından kutsal ve bağlayıcı dini uygulamalar olarak kabul edilir. Bu mezhepler, yedi sakramenti Tanrı’nın lütfunun insana ulaştığı araçlar olarak görür. Buna karşılık, Protestanlar yalnızca iki sakramenti kabul eder: Vaftiz ve Evharistiya (Rabbin Sofrası). Vaftiz, bireyin ilk günahtan arındırılarak Hristiyan topluluğuna kabulünü simgeler ve genellikle doğumdan kısa süre sonra, suyla yapılan sembolik bir yıkama ile gerçekleştirilir. Evharistiya ise, Hz. İsa’nın son akşam yemeğini anma ritüeli olarak uygulanır. Protestanlar, bu iki sakramentin İncil’e dayandığına inanırken, diğerlerini dini bir zorunluluk olarak görmezler.