Hinduizm’in Tarihçesi
Hinduizm, insanlık tarihindeki en eski dinî geleneklerden biridir ve kökeni günümüzden yaklaşık 4000 yıl öncesine, Hindistan’ın kuzeybatısında gelişen İndus Vadisi uygarlığına kadar uzanır. Hinduizm, belirli bir kurucusu olmayan, zamanla farklı inançların ve kültürel etkilerin birleşimiyle şekillenmiş bir dindir. MÖ 1500’lerde Hindistan’a gelen Aryalar’ın yerli halkla kaynaşması sonucu oluşan Veda kültürü, Hinduizm’in temelini oluşturur. Bu dönemde yazıya geçirilen Veda metinleri, Hinduizm’in kutsal kitapları olarak kabul edilmiştir. Zamanla Brahmanizm adı verilen rahip merkezli bir anlayış gelişmiş, ardından Upanişadlar aracılığıyla felsefi yorumlar ve ruhani öğretiler ağırlık kazanmıştır. Hinduizm, yüzyıllar içinde farklı mezhep ve ekollerin doğmasına rağmen temel inançlarını koruyarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bugün Hinduizm, özellikle Hindistan ve Nepal başta olmak üzere birçok bölgede milyonlarca insan tarafından yaşatılan zengin bir dinî gelenekler bütünüdür.
Hinduizm’de İnanç Esasları
Hinduizm, çok çeşitli inanç ve uygulamalara sahip olmakla birlikte bazı temel esaslar etrafında şekillenmiştir. Bu dinin en temel kavramlarından biri Brahman anlayışıdır. Brahman, her şeyin kaynağı ve mutlak gerçeği ifade eden evrensel ruhtur. Hinduizm’de bireysel ruh olan Atman, Brahman’ın bir parçası kabul edilir. İnsan hayatı sürekli bir samsara (yeniden doğuş döngüsü) içinde devam eder. Bir kişinin yaptığı iyi ya da kötü davranışlar karma olarak birikir ve sonraki hayatını belirler. Nihai amaç ise, samsara döngüsünden kurtularak mokşa (kurtuluş) mertebesine ulaşmaktır. Hinduizm’de ayrıca dharma adı verilen kişisel ve toplumsal sorumluluklara uyulması esastır. Her bireyin kast sistemine, yaşına ve hayat evresine göre belirlenmiş görevleri vardır. Tanrı inancı bakımından Hinduizm çok tanrılı bir yapıya sahiptir; ancak tüm tanrıların Brahman’ın farklı tezahürleri olduğu kabul edilir. Özellikle Brahma, Viṣṇu ve Śiva gibi başlıca tanrılar büyük öneme sahiptir. Hinduizm’in bu inanç yapısı, bireysel özgürlüğe ve farklı yorumlara büyük bir açıklık sunar.
Hindu kutsal metinleri iki ana grupta toplanır: Şruti ve Smiriti. Şruti, “işitilen” veya “görülen” anlamına gelir ve bilgelerin ilham yoluyla edindiğine inanılan metinleri kapsar. Şruti kategorisinde en önemli yeri Vedalar alır. Dört ana Veda bulunur: Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda ve Atharva Veda. İlk üçü ilahi mantraları içerirken, dördüncüsü büyü ve tılsımlarla ilgilidir. Ayrıca Şruti edebiyatı içinde Brahmanalar, Aranyakalar ve özellikle Upanişadlar gibi metinler de yer alır. Tüm Şruti metinleri, kutsal kabul edilen Sanskritçe dilinde yazılmıştır.
Öte yandan, Smiriti “hatırlanan” anlamına gelir ve insan kaynaklı metinleri ifade eder. Smiriti kategorisinde en önemli eserler arasında Mahabharata (içinde Bhagavad Gita’yı barındırır) ve Ramayana bulunur. Her ne kadar beşeri kaynaklı kabul edilseler de, bu metinler Hinduların günlük yaşamını ve toplumsal kurallarını belirlediği için uygulamada Şruti’den daha etkili bir konumdadır.
Hinduizm’in önemli inançlarından biri de kast sistemidir. Orta Çağ toplumlarının çoğu hiyerarşik yapılar taşısa da, hiçbiri Hindistan’daki kast sistemi kadar eski, katı ve kalıcı olmamıştır. Kast sistemi, toplumun sıkı bir sosyal yapıya bölündüğü bir düzeni ifade eder.
Bu sisteme göre toplum dört ana sınıfa ayrılmıştır:
- Brahmanlar: Din adamları ve öğretmenler,
- Kşatriyalar: Yöneticiler ve askerler,
- Vaisyalar: Tüccarlar, esnaflar ve çiftçiler,
- Sudralar: Hizmetçi ve işçi sınıfı.
Bu dört ana grubun dışında, toplumun en alt tabakasında yer alan ve hiçbir kasta dahil edilmeyen paryalar (dokunulmazlar) bulunmaktadır. Paryalar, çoğunlukla kast kurallarını ihlal eden ya da toplumun en ağır işlerini yapmak zorunda bırakılan kişilerden oluşur.
Kast sisteminde bireyler, doğdukları sınıfı değiştiremez; babalarının mesleğini sürdürmek zorundadır. Farklı kastlara mensup kişilerle evlenmek veya birlikte yemek yemek de kesin bir şekilde yasaklanmıştır.
Hinduizm’de zaman döngüseldir; bir başlangıcı veya sonu yoktur. Varlık âlemindeki her şey doğum, ölüm ve tekrar doğum sürecine bağl ı olarak döngüsel bir akış içindedir. Hindulara göre ruh ölümsüzdür ve sürekli olarak doğar, ölür ve yeniden doğar. Ruhun, bu dünyada yaptığı işlerin sonucuna göre yeni bir bedende dünyaya gelmesine tenasüh (ruh göçü) veya reenkarnasyon, bu sürekli doğum-ölüm döngüsüne ise samsara denir.
Bu döngü, karma öğretisiyle açıklanır. Karma; bireyin davranışlarının, gelecekteki yaşamını belirleyen sebep-sonuç yasasıdır. İnsanın iyi veya kötü eylemlerine göre bir sonraki hayatında hayvan, bitki, insan ya da tanrı şeklinde doğacağına inanılır. Bu süreç, sebep ve sonuç ilişkisi çerçevesinde şekillenir.
Hinduizm’e göre insanların bu sürekli doğum-ölüm döngüsünden ve beraberinde gelen acı ve sıkıntılardan kurtulması mümkündür. Bu kurtuluşa mokşa (veya nirvana) adı verilir. Mokşa, ruhun özgürlüğüne kavuşması ve mutlak aydınlanmaya erişmesi anlamına gelir.
Hinduizm’de Ritüeller
Hinduizm’de ayin ve ritüeller üç temel amaca dayanır: güzel davranışlarda bulunmak, bilgi edinmek ve tanrı ile bütünleşmek. Bu hedeflere ulaşmak için; güneşe saygı göstermek, doğum ve ölümle ilgili ritüelleri yerine getirmek, kutsal metinleri okumak, hakikat bilgisine ulaşmaya çalışmak ve her an Tanrı’nın varlığını düşünerek ona kulluk etmek gerekir.
Ritüeller Hinduizm’de çoğunlukla bireysel olarak gerçekleştirilir. Tapınaklarda brahmanların liderliğinde okunan ilahiler (bhajan) dışında ibadetler kişisel uygulamalardır. Günlük ritüeller; evde yapılanlar, özel durumlarda gerçekleştirilen törenler ve yılın belirli günlerinde yapılan ay takvimi temelli kutlamalar şeklinde gruplandırılır. Brahman, kşatriya ve vaisya sınıfından Hindular, günün üç vaktinde –güneş doğmadan önce, güneş doğduktan sonra ve güneş battıktan sonra– ibadetlerini yerine getirirler. Şafakta kalkan bir Hindu kutsal “Om” hecesiyle güne başlar, Tanrı’nın isimlerini anar, sabah duasını okur ve sonrasında ritüellerini evde veya Ganj Nehri kenarında tamamlar. Hindu inancına göre güneş sabah Brahma, öğlen Vişnu, akşam ise Şiva olarak tasavvur edilir.
Yoga da Hindu ritüellerinin önemli bir parçasıdır. Yoga egzersizleri; şiddetten uzak durmayı, doğru sözlülüğü, dünyevi hırslardan arınmayı ve sadece Tanrı’yı düşünmeyi esas alır. Ailesi ve dünya ile ilişkilerini kesen birey, kutsal metinler okumaya ve önerilen mantraları uygulamaya yönelir. Bu düzenli uygulamaların dindarı nihai kurtuluşa (mokşa) ulaştıracağına inanılır.
Günlük ritüellerin dışında, insan yaşamının önemli geçiş dönemlerinde gerçekleştirilen samskara adlı dinsel törenler bulunur. Doğum, evlenme ve ölüm gibi dönemlerde yapılan bu törenler; bireyin hayatını kutsamak, kötü etkilerden korumak ve şansını artırmak için düzenlenir. Cenaze törenleri, birey adına gerçekleştirilen son dini merasimlerdir. Hindu inancına göre kurtuluşa erişemeyen ruhlar karmalarına uygun yeni bedenlere dönerken, mokşaya ulaşanlar bir daha dünyaya gelmez. Mokşaya erdiğine inanılan kişilerin cesetleri yakılmadan toprağa verilir.
Ayrıca Hinduizm’de yıllık dini bayramlar da önemli yer tutar. Hindistan’da günümüzde resmî tatil ilan edilen on altı bayram bulunmaktadır. Bu bayramlar ay takvimine göre kutlandığı için her yıl tarihleri değişmektedir.
Hinduizm’de Semboller
Om (Aum), Hinduizm’de ilahi bir kuvvetin taşıyıcısı ve kutsal bir kelime olarak kabul edilir. Ayinler, yemek öncesi, kutsal metinlerin okunması, herhangi bir işe başlanması ve yoga ya da meditasyon uygulamaları öncesinde bu hece söylenir. Sanskrit dilinde A, U ve M seslerinin birleşiminden oluşur. A harfi Vişnu’yu, U harfi Brahma’yı, M harfi ise Şiva’yı temsil eder. Aynı zamanda bu üç ses geçmişi, bugünü ve geleceği simgeler.
Svastika, çok eski zamanlara dayanan bir semboldür ve “iyi, mutlu, sağlıklı” anlamlarını taşır. Hinduizm’de mutluluk ve şans getirdiğine inanılır. Ayrıca Vişnu’nun 108 kutsal sembolünden biri olarak kabul edilir. Kolları saat yönünde dönen svastika başarıyı, uğuru ve güneş ışığını; ters yönde dönen sauvastika ise geceyi ve uğursuzluğu simgeler. Svastika’nın dört kolu, ateş, su, hava ve toprak olmak üzere dört kozmik elementi temsil eder.
İnek, Hinduizm’de ve Hint kültüründe kutsal kabul edilen bir diğer önemli varlıktır. İnekler, doğurganlık ve bereketin sembolü olarak görülür. Tüm kâinatın anası sayılan Devi (tanrıça) ile ilişkilendirilir. Bu sebeple Hindistan’da inekler serbestçe dolaşır, birçok eyalette inek kesimi yasaktır ve sığır eti tüketimi neredeyse hiç görülmez. İneklere saygı göstermek, tanrılara gösterilen saygıyla eşdeğer kabul edilir.
Hinduizm’de Kutsal Mekânlar
Hindistan’da kutsal kabul edilen yedi önemli şehir bulunmaktadır. Bu şehirlerin her biri ya Hindu tanrılarıyla ya da kutsal metinlerde geçen kahramanlarla ilişkilidir. Bu kutsal merkezler arasında en önemlisi, Şivacılığın merkezi olan Benares’tir (Görsel 5.11). Ganj Nehri bu kutsal şehrin içinden akmaktadır. Ganj Nehri’nde yıkanmak, günahlardan arınmak anlamına gelir. Hindular için Benares’te ölmek ve burada yakılmak büyük bir kutsiyet taşır. Bu kutsal yerlere yapılan ziyaretler, Hindu bireylerin dini hayatlarında çok önemli bir yere sahiptir.
