Felsefi Düşünce

Bikifi Instagram'da

Felsefi düşünce, insan zihninin, varlık, bilgi, değerler, ahlak, estetik, dil ve mantık gibi temel konular üzerinde yoğun bir şekilde düşünmesi ve bu konularda sistemli ve eleştirel sorgulamalar yapması sürecidir.

Felsefi Düşüncenin Ortaya Çıkışı

Felsefe için birçok farklı başlangıç noktası belirlenebilir. Olayların tarihi düzenlemesi genellikle geçmişten bugüne doğru veya bugünden geçmişe doğru bir yol izler. “Başlangıç ve son noktası ne olacak?” sorusu, zaman meselesinden çok hangi konunun ele alındığını belirtir.

Herhangi bir kültürün oluşumu, bir dereceye kadar bilinçli eylemi gerektirdiği için, tüm kültür oluşumlarında “düşünme” örneklerini bulabiliriz, ki bu da felsefenin en belirgin özelliğidir. Bu bağlamda, felsefenin geniş tanımı çerçevesinde, tüm kültürlerin felsefenin başlangıcına etki ettiğini düşünmek olasıdır.

İkinci bir başlangıç noktası olarak, varlık, bilgi ve değerle ilgili daha sistemli düşünceleri kabul edebiliriz. Örneğin, “hikmet” veya “sophia” kavramı, pratik bilgeliği içerir. Birçok medeniyette, erdeme ve doğru yaşam tarzına dair rehberlik eden bilgelikler bulunur.

Üçüncü ve daha belirgin bir başlangıç noktası olarak felsefeyi “teoria” olarak düşünebiliriz. Bu anlamda felsefe, günlük yaşam dahil her tür deneyimden, metaforlardan ve çağrışımlardan yararlanırken, belirli bir problem etrafında yoğunlaşır ve problemin farklı boyutlarını akli yoldan anlamayı hedefler. Felsefe, rasyonel olanla irrasyonel olanı ayırt etme durumunda değildir. Asıl amacı, evrensel bir anlayışa ulaşmayı ve olayların ve durumların temel doğasını ve genel ilkelerini belirlemeyi amaçlamaktadır.

Felsefenin “teoria” olarak belirmesi, birçok kültür ve medeniyetin ortak bir başarısı olarak kabul edilebilir. Özellikle Mısır ve Sümer Medeniyetlerinin destanları ve matematik, geometri, astronomi gibi disiplinlerdeki bilgiler, felsefenin temelini oluşturur. Ayrıca Eski Çin, Hindistan ve İran medeniyetlerinin bilgelik, inanç ve doğru yaşam öğretileri de felsefenin kaynaklarına katkıda bulunmuştur. Buna rağmen, felsefe, Doğu’nun bilgeliğini ve bilgilerini taşımasına rağmen, Antik Yunan’da daha sistemli bir hale gelmiştir.

MÖ 6. yüzyılda, Antik Yunan düşünme, bilim, teknik ve matematik gibi alanlardaki faaliyetlerini, diğer medeniyetlerin bu konudaki ürünleri ile birleştirmiştir. Bu sentezin o dönemin mitolojisiyle harmanlanması, felsefenin doğmasına yol açmıştır. Thales, felsefenin ilk filozofu olarak kabul edilir ve bu durum, felsefenin insanlık tarafından ortak bir birikim olarak kabul edilmesini sağlamıştır.

Felsefi Düşüncenin Özellikleri

• Eleştirellik ve Sorgulayıcılık: Felsefenin şüphe, merak ve soru sorma ile başlamasıyla doğan özelliğidir. Körü körüne inanmayı reddetmektedir. Hazır bilgiye şüpheyle yaklaşmayı gerektirir. Olgulara ya da mantığa dayanmayan fikirleri reddeder. Bilgilerin, olgusal ve akılsal kanıtları elde edilene kadar sorgulayıcı tutumun bırakılmamasıdır. Sorgulama; bir amaca yönelik, soruları sistemli bir şekilde sorarak anlamaya çalışma ve gerçeğe ulaşma çabasına denir.
• Merak: Merak, bilmeyi isteme duygusu olarak adlandırılır. Bir diğer deyişle merak, insan zihnini yeni araştırmalara yönlendiren bir durumdur. Bilim ve felsefenin temelini oluşturan merak, zihni harekete geçirir ve bilgiye olan arzuyu tetikler. Meraklı bir insan, bu hissi sayesinde sorgulamaya başlar ve gerçekliği keşfetmeye çalışır. Felsefe açısından bakıldığında, merak, hayatı tanıma ve anlama çabası olarak da yorumlanabilir.
• Şüphe Duyma: Verili olanın veya ortada olanın doğru olmayabileceğine ilişkin duygudur. Felsefi kuşku, yeni sorular oluşturarak ve dünyayı farklı bir perspektiften görmemize yardımcı olmaktadır. Bir fikri sorgusuz sualsiz kabul etmek, felsefik bir duruşla çelişir. Felsefi yaklaşım, bir bilginin mantıksal süzgeçten geçirilip mantıklı hale gelene kadar doğru olarak kabul edilmemesini gerektirir. Felsefi kuşkunun belirgin bir hedefi ve yöntemi vardır, rastgele değildir.
• Hayret Etme: Hayret, anlama isteğini harekete geçiren bir duygudur. Hayret eden bir insan sormaya ve sorgulamaya başlayacaktır. Filozof, her şeye ilk kez bakıyormuşçasına şaşkınlık duyan kişidir. Felsefe, bu şekilde gündelik düşüncelerden ayrışır. Dünyaya yeniden bir bakış atabilmenin ilk adımı hayranlık duymaktır. Hayranlık duyan insan, merak eder ve araştırmaya başlar.
• Yığılımlı İlerleme (Kümülatif Olma): Farklı filozofların farklı bakış açılarına sahip olmaları düşünsel bir zenginlik katarak aynı konuda bir birikimin oluşmasına neden olmaktadır. Kümülatif nitelik, felsefi düşüncenin birbiri üzerine inşa edilen ve bu etkileşimle gelişen bir özellik taşıdığını belirtir. Bu gelişim, bilimsel alandaki gibi nicel bir birikim şeklinde olmayabilir.
• Eleştirel Olma: Eleştirel düşünme, herhangi bir fikir veya görüşü sorgulama eylemi anlamına gelir. Basitçe kabul etmek yerine düşünceleri akılcı bir süzgeçten geçirir. Eleştirel düşünce; mantıklı düşünme, çözümleme ve değerlendirme süreçleri ile şekillenir. Bir sorunu ele alırken, onu çeşitli testlere tabi tutma, bütünü parçalara ayırma ve iyi ve kötü yönlerini belirleyerek analiz etme, eleştirel düşünmenin temel bileşenleridir.
• Refleksif Olma: Düşünce, her türlü konuyu veya durumu hedef alabilir, ancak düşünce kendi üzerinde durduğunda veya başka bir düşünceyi ele aldığında, bu duruma refleksiyon denir. Bir ağacı düşünmek refleksiyon sayılmaz. Ancak, ağaçla ilgili algınızın ve ağaç fikrinin ne olduğunu düşünmek bir refleksiyondur. Ayrıca, mevcut bilgi, sanat ve görüşleri üzerine düşünme de refleksif olarak kabul edilebilir. Düşündüğü hakkında düşünmek veya düşündüğünü de eleştirel sorgulamaya tabi tutmak felsefenin doğasında vardır.
• Rasyonel Olma: Akılcı olmak, felsefenin temel bir niteliğidir. Felsefi düşüncenin hem konusu hem de yöntemi, akla ve mantığa dayanır. Akılcı olmak, sadece düşüncenin bir zihinsel etkinlik olduğunu belirtmez; aynı zamanda düşüncenin mantık kuralları ve akılsal ilkeler doğrultusunda şekillendirilmesi gerektiğini de ifade eder. Bilgi akıl yoluyla elde edilmektedir yani akıl ürünüdür. Akla ve akıl ilkelerine aykırı bir düşünce felsefe sayılamaz.
• Sistemli ve Tutarlı Olma: Felsefi bilgi sistemli ve düzenlidir. Sözü edilen düzenlilik; mantık ilkelerinin temel alınmasından ve felsefi akıl yürütmelerin çelişki içermemesinden (tutatlı olması gereğinde) kaynaklanır. Bir filozof, kendi görüşlerini ifade ederken özgün bir sistem kurar ve düşüncelerini bu sistematik çerçeve içinde açıklar. Bu sistemde yer alan düşünceler, birbirine bağlı ve sıralı bir şekilde ilerler. Bu bağlantılar, bir bütün olarak düşünme ve anlama yeteneğinin temelini oluşturur.
• Evrensel Olma: Felsefi meselelerin zaman ve mekan sınırlamalarını aşarak genel geçerliğe sahip olması, felsefenin evrensel niteliğini oluşturur. Felsefe, tüm insanlığı ilgilendiren temel sorunları ele alır ve bu çerçevede evrensel bir değer taşır. Kısacası felsefenin evrenselliği iki boyutludur: felsefe hem insan yaşamına giren her şeyi konu edindiği için hem de felsefi düşüncenin sonuçlarını tüm insanlığa ait kıldığı için evrenseldir.
• Öznel Olma: Felsefe, insanın içinde bulunduğu doğayı ve insan yaşamının çeşitli meselelerini merakıyla sorgulayarak ortaya çıkan bir düşünce biçimidir. Öncelikle, felsefe kişisel bir bilgi türü olarak nitelendirilebilir. İncelenen konu veya nesne, felsefenin konusunu oluşturan bireyin, yani öznenin perspektifinden ele alınır ve bu perspektife göre anlam kazanır. Bu yüzden, felsefe öznenin nesne karşısında oluşturduğu bir bakış açısını temsil eder.