1923-1950 Yıllarında Cumhuriyet Dönemi Romanının Genel Özellikleri
- Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında çoğu yazar Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı ile ilgili olayları tema olarak ele almışlardır. Kurtuluş Savaşı, o sıradaki toplumun durumu ve savaş sonrası durum birçok romana konu olmuştur.
- Atatürk ilke ve inkılapları çerçevesinde ortaya çıkan çağdaş yaşamın da konu olarak işlendiği görülmektedir.
- Anadolu insanı, yaşamı, ahlak bozuklukları, yanlış Batılılaşma ve hurafeler üzerinde durulmuştur.
- Gözlemci-gerçekçi bir şekilde toplum sorunlarına değinilmiştir.
- Romanlarda realist bir bakış açısı bulunmaktadır.
- Birçok sanatçı bireylerin psikolojik durumlarının işlendiği psikolojik roman türüne yönelmişlerdir.
- 1940’lı yıllarda ikinci dünya savaşının açtığı yıkım ve sanayileşmenin getirmiş oldukları sıkıntılar ile göç sorunu ele alınmıştır.
- Köy gerçekleri romanlarda güçlü bir gözlemle dile getirilmiştir.
1950-1980 Yıllarında Cumhuriyet Dönemi Romanının Genel Özellikleri
- Milli Duyarlılığı Yansıtan Romanlar: Anadolu’yu ve Anadolu insanının yaşamını anlatma çabasını bu dönem yazarları da göstermiştir. Bu dönem sanatçıları Anadolu’yu gezerek ve görerek daha gerçekçi olarak yazmışlardır. Aynı zamanda Kurtuluş Savaşı’nı ve yeni rejimi de eserlerinde ele almışlardır. Realist bir anlayışla yazılmışlardır.
- Toplumcu Gerçekçi Romanlar: Köylerdeki toprak kavgaları, ağa-köylü, zengin-fakir, güçlü-güçsüz, öğretmen-imam çatışması, köyden kente göç ve sorunları, dar gelirli kişilerin sorunları ve geçim mücadelesi gibi konular romanlarda sıklıkla işlenmiştir. Markist ve sosyalist düşünceden etkilenmişlerdir. Romanlarda ideoloji ön plana çıkmıştır.
- Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Romanlar: Bireyin bunalımı, sıkıntısı, yalnızlığı, yabancılaşması, hesaplaşması gibi temalar işlenmiştir. Bu eserlerde bireyin psikolojisi çözümlenmiştir. Bilinç akışı, iç konuşma, iç gözlem, empati gibi teknikler kullanılmıştır.
- Modernizmi Esas Alan Romanlar: Yerleşik kurallara ve toplumun bayağılığına isyan içerir. Gerçeklerin göründüğü gibi olmadığını da savunmuşlardır. Kişilerin bunalımları ve toplumun çatışmaları ele alınıp işlenmiştir. Geleneksel anlatım ve geleneksel yapıdan uzaklaşmışladır. Şiirsel ve alegorik bir anlatım benimsemişlerdir.
1980 Sonrası Cumhuriyet Dönemi Romanı ve Özellikleri
- 1982 Darbesi’nden sonra toplumun siyasete bakış açısının değişmesinin sonucu olarak toplumcu gerçekçi roman anlayışı artık bu dönemde azalmıştır.
- Romanlarda psikolojik, fantastik ve bireysel konular işlenmeye başlanmıştır.
- Romanlar bu dönemden sonra konu olarak çeşitlenmiştir.
- 1923-1980 yılları arasında etkili olan modernizm akımı yerini postmodernizm akımına bırakmış, bu dönemin romanları postmodernizm anlayışı ile yazılmışlardır.
- Bu dönemde artık polisiye roman türünde örnekler verilmiştir. Bu tür romanlarda günlük yaşamda görülmeyen ve ilgi çekici, gizemli konular işlenmeye başlanılmıştır. Ahmet Ümit, Birol Oğuz gibi yazarlar bu türdeki başarılı roman yazarlarıdır.
- Aynı zamanda fantastik roman türünde de örnekler verilmiştir. Olağanüstü unsurlar içeren bu romanlarda alegorik anlatım ve hayal gücü ön plandadır. Barış Müstecaplıoğlu, Orkun Uçar, Alp Aras gibi yazarlar bu türdeki başarılı roman yazarlarıdır.
- Postmodernizm akımının etkisiyle roman yapısında önemli değişimler yapılmış olup farklı teknikler kullanılmıştır.
- Postmodernist yazarların başında Orhan Pamuk, İhsan Oktay Anar, Bilge Karasu, Rasim Özdenören, Nedim Gürsel gibi sanatçılar gelmektedir.
Cumhuriyet Dönemi Romanlarını Etkileyen Akımlar
Modernist Romanlar
- Bu anlayış doğrultusunda roman yazan sanatçılar, romanlarında aydınları ve onların iç dünyaları ile toplumla kurdukları ilişkileri yeni anlatım tekniklerini kullanarak yansıtmışlardır.
- Modernist romancılar; eserlerinde insanlarla sağlıklı ilişkiler kuramayan, toplumsal değerlerle çatışmalar yaşayan kahramanları romanlarında işlemişlerdir.
- Modernist romanlarda iç konuşma anlatım tekniği sıklıkla kullanılmıştır.
- İç konuşma tekniği= Romanda kahramanın zihninden geçenlerin, anlatıcının aradan çıkarılarak aktarılması tekniğidir. İç konuşma tekniğinde genellikle gramer kurallarının tam yansıtılmadığı, günlük konuşmanın doğallığı içindeki ifadelerle oluşturulan cümleler kullanılır. Yabancılaşmış bireyin; bunalımlı ve karmaşık iç yapısını ortaya koymak için yararlanılmıştır.
- Geriye dönüş, modernist romanlarda bireyin iç dünyasını ve psikolojisini sergilemede işlevsel olarak kullanılan anlatma tekniklerinden biridir.
- Geriye dönüş, romanda kronolojik olarak genellikle ileriye doğru giden zamanın yer yer geriye dönüşlerle kesilmesidir. Klasik romandan farklı olarak modernist romanlarda kahraman anlatıcının bulunduğu ortamdan, içsel kopuşlarla uzaklaşmasını ve kopmasını sağlarmıştır. Psikolojik ögeler yansıtılılmıştır.
- Modernist anlayışla eser veren sanatçılar arasında Oğuz Atay, Ferit Edgü, Vüs’at O. Bener, Demir Özlü gibi isimler sayılabilir.
Postmodernist Roman
- Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatında 1980’den sonra postmodernizm akımı etkili olmaya başlamıştır.
- Modern sonrası anlamına gelmektedir.
- Postmodernizme göre hayat bir oyundur.
- Postmodernist romancılar; bir kısmını modernizmden devraldıkları metinler arasılık, kolaj, pastiş, üst kurmaca, parodi gibi anlatım tekniklerini yeni bir yorumla eserlerinde kullanmışlardır.
- Metinler Arasılık= Bir metnin kendinden önce yazılmış metinlerle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişki kurması ve bunun eserde yansıtılmasıdır.
- Parodi= Kendinden önce ortaya konmuş bir metni konu boyutunda hareket noktası alma olarak kabul edilebilir.
- Pastiş=Bir türe, tarza has üslubun, biçimin taklididir. Latife Tekin Sevgili Arsız Ölüm’de ve Gabriel Marguez’in Yüzyıllık Yalnızlık romanındaki doğaüstü olayları olağan ve sıradanmış gibi sunma biçiminden yararlanarak pastiş tekniğinin bir örneğini vermiştir.
- Üst Kurmaca= En ayırt edici yönlerinden biridir. Yazma sürecinin de romanın konularından biri olarak kurgulanmasıdır. Bu teknik, roman teorisini roman pratiği içinde göstermektir. Örneğin bir polisiye roman içinde polisiye roman türünün özelliklerinin de romanın içinde yer alması üst kurmacadır. Üst kurmaca, postmodernist yazarların romanı oyunlaştırma isteklerine en uygun tekniklerden biridir. Anlatıcı, kurmacanın etkin bir figürü haline gelerek doğrudan veya dolaylı olarak okurla iletişim kurar.
- Kolaj= Herhangi bir konuda farklı yazar, şair ya da kaynaklardan derlenen alıntıların bir araya getirilerek metne yansıtılmasıdır.
- Türk edebiyatında İhsan Oktay Anar, Hasan Ali Toptaş, Oğuz Atay, Nedim Gürsel, Orhan Pamuk, Bilge Karasu, Pınar Kür, Selim İleri, İnci Aral, Buket Uzuner gibi birçok sanatçının romanlarında postmodernizm akımının etkileri görülmektedir.
Türk Dünya Edebiyatı
Türk dünyası edebiyatı ile Türkiye dışında yaşayan Kırgız, Kırım, Türkmen, Azeri, Özbek, Tatar gibi bütün Türk boylarının oluşturdukları edebiyat kastedilmektedir.
Bu boylar, uzun süre Sovyetler Birliği’ne bağlı olarak yaşamışlardır. Sovyetlerin ideolojik yapısına rağmen bu dönemde bile dil ve anlatım yönünden başarılı eserler vermişlerdir. Bu eserlerde Rus edebiyatının izlerini görmek mümkündür.
Bağımsız birer cumhuriyet halinde varlıklarını sürdürmeleri ise ancak Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra
mümkün olmuştur. Türk dünyası edebiyatında şiir, roman, hikaye, tiyatro gibi pek çok edebi türde yazılmış örnekler vardır. Bu edebiyatlarda da roman ve hikaye türleri bir anda oluşmuş değildir. Sözü edilen türlerin ortaya çıkışında halk hikayelerinin, destanların, efsanelerin, mesnevilerin, Batılı eserlerin ve bazı Rus yazarların etkisi vardır. Eserlerde genellikle savaş (özellikle 2. Dünya Savaşı), aşk, halkın yaşantısı gibi konular işlenmiştir.
Türk Dünyası Edebiyatının Önemli Roman ve Hikaye Yazarları
- AZERİ EDEBİYATI= Neriman Nerimanov, İsa Hüseynov, Sabir Ehmedov, Seyid Hüseyin
- TATAR EDEBİYATI= Musa Akyiğit, Muhammed Zahir Bigi
- KIRIM EDEBİYATI= Cengiz Dağcı, İsmail Gaspıralı
- KIRGIZ EDEBİYATI= Cengiz Aytmatov, Ali Tokombaev
