Felsefe ve derinlemesine düşünce, önceki bölümlerde ele alındığı gibi, öncelikle “kendini sorgulama” sürecidir (içsel muhakeme). Basit bir bilgi veya metnin yüzeydeki okumasının ötesine geçer ve bilginin çok yönlü bir perspektifle ve farklı metotlarla değerlendirilmesini, yeni perspektifler kazandırılmasını ve çeşitli sonuçlara varılmasını kapsar.
Bir metni değerlendirirken, metinde yer alan olaylar, istatistikler, bilgiler ve fikirler öncelikle ayrı ayrı ele alınarak incelenir. Ardından bu bilgiler sentezlenerek bir araya getirilir, genelleştirmeler yapılır, yeni bağlamlar kurulur ve yeni düşünceler ortaya atılır veya mevcut sorunlara çözüm önerileri getirilir. Bu nedenle, her metin okuma eylemi, temelde yeni perspektifler kazandırma, hayatı ve hareketleri yeniden değerlendirme ve organize etme pratiğidir.
Bir metni derinlemesine anlamak ve üzerinden yenilikçi düşünceler oluşturmak için “Metnin temel mesajı ve amacı nedir?”, “Bu amacı desteklemek için kullanılan ana fikirler, iddialar ve argümanlar nelerdir?”, “Hangi kavramlar ve terminolojiler kullanılmıştır?”, “Mantık ve akıl yürütme prensiplerine sadık kalınmış mıdır?” ve “Bu iddiaların doğruluk payı nedir?” sorularını ele almak gerekmektedir. Bu soruları eksiksiz yanıtlamak adına 2. ünitede ele alınan iddia, önerme, argüman, konsistans ve doğruluk kavramlarına dönüp bir gözden geçirmek faydalı olabilir.
Bir metinde ifade edilen düşüncelerin direkt olarak ne anlama geldiği konusu sıklıkla tartışma konusu olmaktadır. Metinde yer alan fikirlerin çözümlemesi, sadece yazarın perspektifine bağlı kalmayıp okuyucunun kendi yorumlarıyla da şekillenebilir. Okuyucu, metni yazarın niyet ettiği biçimde değil, kendi perspektifinden de algılayabilir. Bu alternatif yorumlar, metne veya yazarına haksızlık yapmadan yenilikçi ve aydınlatıcı da olabilir. Bu farklı perspektifler, hem konunun hem de ele alınış şeklinin derinlemesine anlaşılmasına yardımcı olabilir.
✨Metni daha iyi kavramak ve yorumlamak için aşağıda belirtilen soruların cevapları rehber olabilir;
- Metinden neler öğrendim?
- Metnin kuramsal, yöntemsel ve uygulamada karşılık bulacak yenilikçi yönleri var mıdır?
- En çok hangi görüş veya argümandan etkilendim?
- Metindeki yargıların ve görüşlerin tümüne katılıyor muyum?
- Metinde bana doğru veya mantıklı gelmeyen görüş veya argüman var mı?
- Ben olsaydım metindeki görüşü nasıl dile getirirdim ve ne tür bir temellendirme yapardım?
- Metinde katılmadığım görüşleri çürütebilecek argümanlar geliştirebilir miyim?
- Metindeki görüşe yönelik geliştirdiğim görüş ve argümanlar tutarlı mı ve başka birisini ikna edecek ölçüde güçlü mü?
