Allah’ı tanımak, İslam dininin en temel konularından biridir. İnsanın yaratılış amacı, Allah’ı tanımak ve O’na kulluk etmektir.
Allah’ı İsim ve Sıfatlarıyla Tanımak
Allah’ı tanımak demek, O’nun isimlerini, sıfatlarını ve bu özelliklerin hayatımızdaki yansımalarını bilmek demektir. Marifetullah (Allah’ı tanıma ilmi), İslam’da çok önemli bir yere sahiptir. Çünkü Allah’ı ne kadar iyi tanırsak, O’na olan sevgimiz ve bağlılığımız o kadar artar.
Allah’ı Tanımanın Önemi
Allah’ın varlığını bilmek ile O’nu tanımak arasında büyük bir fark vardır. Bu farkı bir örnekle açıklayalım:
Yan sınıfta bir öğretmen olduğunu bilirsiniz. Adını duymuşsunuzdur, okulda görmüşsünüzdür. Ama bu öğretmeni gerçekten tanıyor musunuz? Onun nasıl biri olduğunu, öğrencilerine nasıl davrandığını, hangi konuları sevdiğini biliyor musunuz? İşte Allah’ın varlığını bilmek, yan sınıftaki öğretmenin varlığını bilmek gibidir. Ama Allah’ı tanımak, O’nun isimlerini, sıfatlarını, merhamet ve kudretini bilmek ve hayatımızda hissetmektir.
Allah’ı tanıdıkça, O’na olan inancımız güçlenir ve ibadetlerimiz daha anlamlı hale gelir. Çünkü kimi sevdiğimizi, kime dua ettiğimizi biliriz. Bu da inanç-amel ilişkisini güçlendirir.
Allah’ın İsimleri (Esmayıhüsna)
Esmayıhüsna, Allah’ın en güzel isimleri demektir. Kur’an-ı Kerim’de Allah şöyle buyurur:
“En güzel isimler Allah’ındır. O’na o güzel isimlerle dua edin.” (A’raf Suresi, 7:180)
Allah’ın 99 güzel ismi vardır. Bu isimleri öğrenmek ve anlamak, Allah’ı tanımanın en önemli yollarından biridir. Her isim, Allah’ın bir özelliğini bize tanıtır. Bu isimleri üç kategoride inceleyebiliriz:
Zatıyla İlgili İsimleri
Bu isimler, sadece Allah’ta bulunan ve başka hiçbir varlıkta olmayan özellikleri ifade eder.
Evvel: Allah’ın başlangıcı yoktur. O, her şeyden önce vardı. Biz doğmadan önce de, dünya yaratılmadan önce de Allah vardı. Bu özelliğe ezeliyet (başlangıçsızlık) denir.
Baki: Allah’ın sonu yoktur. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler hatta yıldızlar bile bir gün yok olur. Ama Allah sonsuza kadar var olacaktır. Bu özelliğe ebediyet (sonsuzluk) denir.
Bu iki isim, Allah’ı diğer tüm varlıklardan ayırır. Çünkü yaratılan her şeyin bir başlangıcı ve sonu vardır, ama Allah böyle değildir.
Kâinatla İlgili İsimleri
Bu isimler, Allah’ın kâinatı yaratması ve yönetmesiyle ilgili özelliklerini anlatır.
Halık: Allah, her şeyi yaratandır. Gökyüzündeki yıldızlardan, denizdeki balıklara kadar her şey O’nun yaratmasıdır.
Bâri: Allah, yarattıklarını hiçbir örneğe bakmadan yaratır. İnsan bir şey yaparken mutlaka bir örnekten yararlanır. Mesela bir ressam, çizdiği ağacı doğadaki ağaçlardan esinlenerek çizer. Ama Allah, ilk ağacı hiçbir örneğe bakmadan yaratmıştır.
Fâtır: Allah, her şeyi yoktan var eder. Biz bir şey yaparken mutlaka bir malzemeye ihtiyaç duyarız. Marangoz, masa yapmak için tahtaya ihtiyaç duyar. Ama Allah, tahta dahil her şeyi yoktan yaratmıştır.
Musavvir: Allah, yarattığı her şeye en güzel şekli verir. Kelebeğin kanatlarındaki desenler, çiçeklerin renkleri, insanların yüzleri… Hepsi Allah’ın verdiği şekillerdir.
Melik: Allah, her şeyin gerçek sahibidir. Dünyada krallar, başkanlar vardır ama gerçek hükümdar Allah’tır. O, dilediğini yapar, dilediği gibi yönetir.
Rahman: Allah’ın rahmeti (merhameti) her şeyi kuşatır. Müslüman olsun olmasın, iyi olsun kötü olsun, Allah dünyada herkese merhamet eder. Güneşi herkese doğurur, yağmuru herkese yağdırır.
Rezzak: Allah, yarattığı her canlının rızkını verir. Küçücük karıncanın yiyeceğinden, devasa balinaların yemeğine kadar her canlının rızkını Allah verir. Bazen “Acaba yarın ne yiyeceğim?” diye endişeleniriz. Ama Allah, Rahman ve Rezzak’tır. O, merhametlidir ve rızık verendir.
İnsanla İlgili İsimleri
Bu isimler, Allah’ın insanlarla olan özel ilişkisini gösterir.
Şekur: Allah, kullarının yaptığı küçük iyiliklere bile büyük karşılıklar verir. Bir bardak su verene bile sevap yazar. Bu ne kadar cömert bir davranıştır!
Tevvab: İnsan hata yapar, günah işler. Ama Allah, samimi tövbeleri kabul eder. Bir kul ne kadar günah işlerse işlesin, gerçekten pişman olup tövbe ederse Allah onu affeder.
Vedud: Allah, kullarını sever ve bu sevgisini her an gösterir. Bize verdiği nimetler, sağlık, aile, arkadaşlar… Bunların hepsi Allah’ın bize olan sevgisinin göstergesidir.
Afüv: Allah, kullarının hatalarını affeder. Bazen “Çok günah işledim, Allah beni affeder mi?” diye düşünürüz. Ama Allah Afüv’dur, yani çok affedicidir.
Kerim: Allah çok cömertdir ve verdiği sözleri mutlaka tutar. Kur’an’da “İyilik yapana on katı sevap” diye vaat etmiştir ve bu vaadini mutlaka yerine getirir.
Bu isimler, günahkâr kulun ümidini artırır. İnsan ne kadar hata yaparsa yapsın, Allah’ın merhametinden ümidini kesmemelidir. Aynı zamanda bu isimler, nankörlükten de korur. Çünkü bu kadar merhametli ve cömert bir Allah’a nankörlük etmek büyük bir haksızlıktır.
Allah’ın Sıfatları
Allah’ın sıfatları, O’nun özelliklerini ifade eden niteliklerdir. Sıfatlar iki gruba ayrılır: Zatî sıfatlar ve Sübuti sıfatlar.
Zatî (Selbî/Tenzîhî) Sıfatlar
Zatî sıfatlar, Allah’a özgü olan ve başka hiçbir varlıkta bulunmayan niteliklerdir. Bu sıfatlar Allah’ı eksikliklerden uzak tutar.
Vücut: Allah vardır ve yokluğu asla düşünülemez. O’nun varlığı kendindendir, başka bir şeye bağlı değildir.
Kıdem: Allah’ın başlangıcı yoktur. O, her zaman vardı. “Allah ne zaman var oldu?” sorusunun cevabı yoktur çünkü O hep vardı.
Beka: Allah’ın sonu yoktur. O, sonsuza kadar var olacaktır. Her şey yok olsa bile Allah var olmaya devam edecektir.
Vahdaniyet: Allah birdir, tektir. O’nun benzeri, dengi, ortağı yoktur. İki veya daha fazla tanrı olsaydı, aralarında anlaşmazlık çıkar ve kâinatın düzeni bozulurdu.
Muhalefetün lilhavadis: Allah, yarattığı hiçbir şeye benzemez. İnsanlar gibi yemez, içmez, uyumaz. O, bambaşkadır.
Kıyambinefsihi: Allah’ın varlığı için başka bir şeye ihtiyacı yoktur. Biz yaşamak için havaya, suya, yemeğe ihtiyaç duyarız. Ama Allah’ın hiçbir şeye ihtiyacı yoktur.
Sübuti Sıfatlar
Sübuti sıfatlar, Allah’ın mükemmelliğini gösteren olumlu niteliklerdir.
Hayat: Allah canlıdır, diridir. Ama O’nun hayatı bizimki gibi değildir. Bizim hayatımız doğumla başlar, ölümle biter. Allah’ın hayatı ise başlangıçsız ve sonsuzdur.
İlim: Allah her şeyi bilir. Geçmişi, şu anı ve geleceği bilir. Kalbimizden geçenleri, aklımızdaki düşünceleri bile bilir. Denizlerdeki balık sayısını, gökteki yıldızları, yer altındaki karınca yuvalarını… Hepsini bilir.
Semi: Allah her sesi işitir. Milyarlarca insan aynı anda konuşsa bile hepsini ayrı ayrı işitir. En gizli fısıltıları bile duyar.
Basar: Allah her şeyi görür. Karanlıkta da, aydınlıkta da her şeyi görür. Yerin altını da, denizin dibini de görür. Hiçbir şey O’ndan gizli kalmaz.
İrade: Allah dilediğini yapar. O’nun iradesi karşısında hiçbir güç duramaz. “Ol!” der, olur.
Kudret: Allah’ın gücü sonsuzdur. O, her şeye gücü yetendir. Dağları yerinden oynatmak, denizleri kurutmak, ölüleri diriltmek… Bunların hepsi Allah için çok kolaydır.
Kelam: Allah konuşur ama bizim gibi dil ve dudak kullanmaz. O’nun kelamı (sözü) Kur’an-ı Kerim’dir.
Tekvin: Allah sürekli yaratır. Her an yeni canlılar doğar, yeni yapraklar açar, yeni yıldızlar oluşur. Bunların hepsi Allah’ın yaratmasıdır.
Tüm bu sıfatlar ezeli ve ebedidir. Yani başlangıçları ve sonları yoktur. Allah her zaman ilim sahibiydi, her zaman kudret sahibi olacaktır.
İsim ve Sıfatlar Arası İlişki
Allah’ın isimleri ve sıfatları birbirleriyle bağlantılıdır. Bir isim, birden fazla sıfatla ilişkili olabilir.
Örneğin, Allah’ın Basir (görendir) ismi, O’nun basar (görme) sıfatından gelir. Ya da Hay (diri) ismi, Allah’ın hayat sıfatıyla doğrudan ilgilidir. Ama aynı zamanda Hay ismi, kudret, tekvin ve ilim sıfatlarıyla da bağlantılıdır. Çünkü canlı olan, güçlüdür, yaratabilir ve bilgi sahibidir.
Başka bir örnek verelim: Allah her şeyi yaratabilmesi (tekvin) için, önce her şeyi bilmesi (ilim) ve buna gücünün yetmesi (kudret) gerekir. Görüyorsunuz, sıfatlar birbirini tamamlar.
İsim ve Sıfatların Kâinattaki Yansımaları
Allah’ın isim ve sıfatları kâinatta sürekli tecelli eder (görünür). Her varlık, Allah’ın bir veya birkaç isminin yansımasıdır.
Güzellik Yansımaları
Allah’ın Cemil (güzel) ismi, doğadaki tüm güzelliklerde kendini gösterir. Baharda açan rengarenk çiçekler, kelebeklerin kanatlarındaki desenler, gökkuşağının yedi rengi… Bunların hepsi Cemil isminin yansımalarıdır.
Bir gül düşünün. Yapraklarının kadife gibi yumuşaklığı, kırmızının en güzel tonu, mis gibi kokusu… Bu güzelliği kim verdi? Tabii ki güzelliklerin sahibi Allah.
Kudret Yansımaları
Allah’ın Aziz (güçlü), Kadir (her şeye gücü yeten) ve Kebir (büyük) isimleri, doğa olaylarında kendini gösterir.
Şimşek çaktığında, gök gürlediğinde Allah’ın kudretini görürüz. Denizlerin dalgaları, rüzgârın gücü, depremlerin sarsıntısı… Bunlar Allah’ın gücünün küçük birer göstergesidir. Düşünün ki bunları yaratan Allah’ın gücü ne kadar büyüktür!
Merhamet Yansımaları
Allah’ın Rahman ve Rahîm isimleri her yerde kendini gösterir.
Anne kuşun yavrularına yem taşıması, kedinin yavrularını yalaması, ineğin buzağısını emzirmesi… Bunların hepsi Rahman isminin yansımalarıdır. Allah, her canlıya rızkını ulaştırır. Kutuplardaki penguenlerden, çöldeki kertenkelelere kadar her canlı rızkını bulur. Bu, Allah’ın sonsuz merhametinin göstergesidir.
Kısacası, kâinattaki her varlık Allah’ın bir isminin tecellisidir. Güneş O’nun Nur (ışık) ismini, su O’nun Hayy (diri) ismini, toprak O’nun Rezzak ismini yansıtır. Bu yüzden doğaya baktığımızda aslında Allah’ın isimlerinin yansımalarını görürüz.
İsim ve Sıfatların İnsan Hayatına Yansıması
Allah’ın isim ve sıfatlarını öğrenmek yetmez. Bunları davranışlarımıza da yansıtmalıyız. Bu, ahlaki gelişimimiz için çok önemlidir.
Adalet Gözetmek
Allah Adl (adalet sahibi) ismiyle adaletlidir. Biz de hayatımızda adaletli olmalıyız. Arkadaşlarımız arasında ayrım yapmamalı, herkese hakkını vermeliyiz. Sınavda kopya çekmek, birinin hakkını yemek adaletsizliktir ve Allah’ın Adl ismine uygun değildir.
Temizliğe Dikkat
Allah Kuddüs (tertemiz, kusursuz) ismiyle her türlü eksiklikten uzaktır. Biz de bedenimizi, elbisemizi, çevremizi temiz tutmalıyız. Temizlik imanın yarısıdır. Okulda sıramızı temiz tutmak, çöplerimizi çöp kutusuna atmak, Kuddüs isminin hayatımızdaki yansımasıdır.
Cömertlik
Allah Kerim (cömert) ismiyle çok cömertdir. Biz de cömert olmalıyız. Arkadaşımızla yemeğimizi paylaşmak, ihtiyaç sahibine yardım etmek, bilgimizi paylaşmak… Bunların hepsi cömertliktir. “Veren el alan elden üstündür” sözü, Kerim isminin hayatımızdaki karşılığıdır.
Merhamet
Allah Rahman ve Rahîm isimleriyle merhametlidir. Biz de merhametli olmalıyız. Sokak hayvanlarına su vermek, yaralı bir kuşa yardım etmek, küçük kardeşimize şefkat göstermek… Bunlar Rahman isminin hayatımızdaki yansımalarıdır.
Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bir sözü vardır: “Merhamet etmeyene merhamet edilmez.” Demek ki Allah’ın merhametini istiyorsak, biz de merhametli olmalıyız.
📚 Konuyla İlgili Terimler Özeti
- Marifetullah: ⭐⭐⭐ Allah’ın zatı, sıfatları, fiilleri ve isimleri hakkında bilgi sahibi olmaktır. Bu bilgi sadece teorik değil, hayata geçirilen ve Allah’a yakınlaşmayı sağlayan bir bilgidir. Örneğin, Allah’ın Rezzak olduğunu bilmek ve rızık konusunda endişelenmemek marifetullahtır.
- Esmayıhüsna: ⭐⭐⭐ Allah’ın 99 güzel ismidir. Her isim Allah’ın bir özelliğini tanıtır. Bu isimleri öğrenmek, ezberlemek ve anlamlarını kavramak müminler için önemli bir ibadettir. Dualarda bu isimlerle Allah’a yalvarmak, duanın kabul olmasına vesiledir.
- Zatî Sıfatlar: ⭐⭐ Allah’a özgü olan ve başka hiçbir varlıkta bulunmayan sıfatlardır. Vücut, kıdem, beka, vahdaniyet, muhalefetün lilhavadis ve kıyambinefsihi bu gruptadır. Bu sıfatlar Allah’ı tüm yaratılmışlardan ayırır.
- Sübuti Sıfatlar: ⭐⭐ Allah’ın mükemmelliğini ve üstün niteliklerini ifade eden sıfatlardır. Hayat, ilim, semi, basar, irade, kudret, kelam ve tekvin bu gruptadır. Bu sıfatlar Allah’ın her şeye gücünün yettiğini gösterir.
- Tecelli: ⭐⭐ Allah’ın isim ve sıfatlarının varlıklarda görünmesi, yansımasıdır. Her varlık Allah’ın bir veya birkaç isminin tecellisidir. Güneş Nur isminin, su Hayy isminin tecellisidir.
- Evvel: ⭐ Başlangıcı olmayan demektir. Allah her şeyden önce vardı, O’ndan önce hiçbir şey yoktu.
- Baki: ⭐ Sonu olmayan, ölümsüz demektir. Allah ebediyen var olacaktır.
- Rahman: ⭐ Dünyada bütün canlılara merhamet eden demektir. Mümin-kâfir ayırmadan herkese rızık veren, güneşi doğuran Allah’tır.
- Rahîm: ⭐ Ahirette özellikle müminlere merhamet edecek olan demektir. Cennetle müminleri mükafatlandıracaktır.
