Allah-âlem ilişkisi, yaratıcı ile yaratılanlar arasındaki bağı ifade eder. Bu ilişkiyi anlamak için önce âlem kavramını, sonra da Allah’ın yaratıcılığını incelememiz gerekir.
Âlem Kavramı
Âlem (evren, kâinat, mahlukat), Allah dışında var olan her şeyi kapsar. Gördüğümüz güneş, ay, yıldızlar, dağlar, denizler, bitkiler, hayvanlar ve insanlar… Göremediğimiz melekler, cinler ve ruhlar… Bunların hepsi âlemin parçasıdır.
Âlemin Tanımı
Âlem kelimesi Arapça “alâmet” (işaret) kökünden gelir. Her varlık, Allah’ın varlığına ve kudretine işaret eden bir alâmettir. Örneğin, bir çiçeğin mükemmel yapısı, Allah’ın yaratma sanatını gösterir. Arının bal yapması, karıncanın yiyecek depolaması, kuşların göç etmesi… Bunların hepsi Allah’ın varlığına işaret eden alâmetlerdir.
Allah’ın Yaratıcılığı
Allah, el-Hâlik (yaratıcı) ismiyle anılır. O, mutlak yaratıcıdır. “Mutlak yaratıcı” demek, her şeyi yoktan var eden, hiçbir malzemeye ve yardıma ihtiyaç duymayan yaratıcı demektir. İnsanlar bir şey yaparken mutlaka bir malzemeye ihtiyaç duyar. Marangoz ağaçtan masa yapar, demirci demirden kapı yapar. Ama Allah, hiçbir şeye ihtiyaç duymadan, sadece “Ol!” emriyle her şeyi yaratır.
Âlemlerin Rabbi Kavramı
Kur’an-ı Kerim’de Allah için sıkça kullanılan “Rabbü’l-âlemîn” (âlemlerin Rabbi) ifadesi, O’nun tüm varlıkların yaratıcısı, sahibi ve yöneticisi olduğunu belirtir. Fatiha suresinin ikinci ayetinde geçen bu ifade, her gün namazlarımızda okuduğumuz ve Allah’ın evrendeki mutlak hâkimiyetini hatırlatan önemli bir kavramdır.
Yaratmanın Sürekliliği
Allah’ın yaratması bir kez olup biten bir olay değildir. Her an devam eden bir süreçtir. Şu anda okuduğunuz bu satırları okurken bile vücudunuzdaki hücreler yenileniyor, kalbiniz atıyor, ciğerleriniz nefes alıyor. Bunların hepsi Allah’ın sürekli yaratmasının örnekleridir. Tohumdan filiz çıkması, bebeğin anne karnında gelişmesi, yağmurun yağması… Tüm bunlar yaratmanın devam ettiğini gösterir.
Âlem Çeşitleri
İslam inancına göre âlem, iki ana kategoriye ayrılır: Şehâdet âlemi ve gayb âlemi. Bu ayrım, varlıkların görünüp görünmemesine göre yapılır.
Şehadet Âlemi
Şehâdet âlemi (görünen, duyularla algılanan dünya), beş duyumuzla algılayabildiğimiz varlıkları kapsar. Gözle gördüğümüz, elle dokunduğumuz, kulakla duyduğumuz her şey bu âlemin parçasıdır.
İnsanlar Âlemi
İnsanlar, şehâdet âleminin en önemli parçasıdır. Dünyada milyarlarca insan yaşar ve her biri farklı özelliklere sahiptir. Farklı dillerde konuşur, farklı kültürlerde yaşarlar. Ancak hepsi aynı yaratıcının kullarıdır. İnsanların toplumsal yaşamı, aileleri, okulları, şehirleri hep bu âlemin parçasıdır.
Hayvanlar Âlemi
Küçük bir karıncadan devasa bir file kadar tüm canlılar hayvanlar âlemini oluşturur. Her hayvanın kendine özgü yaşam şekli vardır. Arılar bal yapar, örümcekler ağ örer, kuşlar yuva yapar. Bu düzen ve uyum, tesadüfen oluşamayacak kadar mükemmeldir. Örneğin, göçmen kuşların binlerce kilometre yol katederek her yıl aynı yerlere gitmesi, Allah’ın onlara verdiği özel yetenekleri gösterir.
Cansızlar Âlemi
Dağlar, taşlar, sular, hava… Bunlar cansız gibi görünse de Allah’ın yarattığı varlıklardır. Her birinin doğadaki görevi vardır. Dağlar yeryüzünün dengede durmasını sağlar, sular hayat verir, hava nefes almamızı sağlar. Kur’an’da bu varlıkların da Allah’ı tesbih ettiği (andığı) belirtilir, ancak biz onların dilini anlamayız.
Gayb Âlemi
Gayb âlemi (görünmeyen, gizli dünya), duyularımızla algılayamadığımız varlıkları içerir. Bu âlem hakkındaki bilgilerimiz, Allah’ın vahiy yoluyla bildirdikleriyle sınırlıdır.
Melekler
Melekler (Allah’ın nurdan yarattığı özel kullar), gayb âleminin önemli varlıklarıdır. Yeme, içme, uyuma gibi ihtiyaçları yoktur. Allah’a asla isyan etmezler ve verilen görevleri eksiksiz yerine getirirler. Cebrail vahiy getirir, Mikail yağmur ve rızıkla görevlidir, İsrafil sur’a üfleyecektir, Azrail can alır. Her insanın sağında ve solunda yazdıkları yazan Kiramen Katibin melekleri vardır.
Cin Âlemi
Cinler (ateşten yaratılan, gözle görülmeyen varlıklar) de gayb âlemindedir. İnsanlar gibi akıl ve irade sahibidirler. İyi ve kötüleri vardır. Müslüman olanları olduğu gibi inkâr edenleri de bulunur. Normal şartlarda insanlar cinleri göremez, ancak cinler insanları görebilir.
Ruh Âlemi
Ruh (insana hayat veren manevi varlık), gayb âleminin en gizemli konularından biridir. Her insanın bir ruhu vardır ve bu ruh ölümle bedenden ayrılır. Ruhun mahiyeti hakkında çok az bilgimiz vardır. Kur’an’da “Sana ruh hakkında soruyorlar. De ki: Ruh, Rabbimin emrindendir” buyrulur.
İnsanın Âlemdeki Yeri
İnsan, Allah’ın yarattığı varlıklar içinde özel bir konuma sahiptir. Bu özel konum, ona büyük sorumluluklar yükler.
Halife Olma Sorumluluğu
Halife (Allah’ın yeryüzündeki temsilcisi), insanın en önemli sıfatıdır. Halife, bir başkasının yerine vekâlet eden, onun adına görev yapan demektir. Allah, insanı yeryüzünde kendi adına görev yapması için yaratmıştır. Bu, insana verilen en büyük şereftir, aynı zamanda en büyük sorumluluktur.
Yeryüzünü İmar Etme
İnsanın halife olarak ilk görevi, yeryüzünü imar etmektir. İmar etmek, sadece bina yapmak değildir. Çevreyi güzelleştirmek, ilim ve teknolojiyi geliştirmek, hastalıklara çare bulmak, insanların hayatını kolaylaştırmak… Bunların hepsi imar kapsamındadır. Bir öğretmenin öğrencilerine faydalı bilgiler öğretmesi, bir doktorun hastaları tedavi etmesi, bir çiftçinin toprağı ekip biçmesi hep yeryüzünü imar etme örnekleridir.
Adaleti Sağlama
Halifenin önemli görevlerinden biri de adaleti sağlamaktır. Adalet, her hak sahibine hakkını vermektir. Kimsenin hakkını yememek, zayıfı ezilmekten korumak, haksızlığa karşı durmak… Bunlar adaletin gereğidir. Okulda arkadaşına haksızlık yapan birine “yapma” demek bile küçük bir adalet örneğidir.
Emanetleri Koruma
Allah, insana sayısız emanet vermiştir. Bedenimiz, aklımız, çevremiz, ailemiz… Hepsi bize emanettir. Emaneti korumak, ona zarar vermemek ve geliştirmek gerekir. Örneğin, çevreyi kirletmemek, israf etmemek, doğal kaynakları bilinçli kullanmak emaneti korumanın örnekleridir. Vücudumuza zararlı maddelerden uzak durmak da bedenimizi emanet olarak korumaktır.
Kulluk Görevi
İnsanın yaratılış amacı, Allah’a kulluk etmektir. Kulluk (Allah’ın emir ve yasaklarına uyma), sadece ibadetlerle sınırlı değildir. Hayatın her alanında Allah’ın rızasını gözetmektir.
İbadet ve Kulluk
İbadet, kulluğun en belirgin şeklidir. Namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmek… Bunlar Allah’a kulluk etmenin yollarıdır. Ancak kulluk sadece bunlarla sınırlı değildir. Anne-babaya iyi davranmak, komşu hakkını gözetmek, doğru konuşmak, güzel ahlak sahibi olmak da kulluktur. Bir öğrencinin dersine çalışması, mesleğini en iyi şekilde yapması bile Allah rızası için yapılırsa kulluk sayılır.
Allah’ın Rızasına Uygun Yaşama
Kulluğun özü, her işimizde Allah’ın rızasını gözetmektir. Sabah kalktığımızda “Bugün Allah’ın razı olacağı işler yapacağım” diye niyet etmek, gün boyunca davranışlarımıza dikkat etmek kulluğun gereğidir. Yalan söylememek, kimseyi üzmemek, yardımlaşmak, paylaşmak… Bunların hepsi Allah’ın razı olduğu davranışlardır.
Allah-Âlem İlişkisinin Boyutları
Allah ile âlem arasındaki ilişki, yaratıcı ile yaratılan arasındaki özel bir bağdır. Bu ilişkiyi anlamak için Allah’ın özelliklerini ve âlemin O’na olan ihtiyacını bilmemiz gerekir.
Allah’ın Mutlak Varlığı
Allah’ın varlığı, diğer tüm varlıklardan farklıdır. O, vâcibü’l-vücûd‘dur, yani varlığı zorunlu olandır. Var olmaması düşünülemez. Varlığı kendinden olup başkasına muhtaç değildir.
Varlığı Kendinden Olma
Her varlığın bir sebebi vardır. Masa ağaçtan, cam kumdan yapılır. İnsan anne-babadan dünyaya gelir. Ama Allah’ın varlığı kendindedir, başka bir sebebe dayanmaz. O, ezeli ve ebedidir. Başlangıcı ve sonu yoktur. “O, es-Samed‘dir” ayeti, Allah’ın hiçbir şeye muhtaç olmadığını, her şeyin O’na muhtaç olduğunu belirtir.
Hiçbir Şeye Muhtaç Olmama
Samed (kendine yeten, muhtaç olmayan), Allah’ın önemli sıfatlarındandır. İnsanlar yemek, su, hava, uyku gibi birçok şeye muhtaçtır. Bir gün yemek yemesek acıkırız, su içmesek susarız. Ama Allah hiçbir şeye muhtaç değildir. O’nun yeme, içme, uyuma gibi ihtiyaçları yoktur. Kimseye ve hiçbir şeye ihtiyacı olmadan var olur ve varlığını sürdürür.
Âlemin Allah’a Muhtaçlığı
Allah hiçbir şeye muhtaç değilken, âlemdeki her şey O’na muhtaçtır. Bu muhtaçlık, hem var olmak hem de varlığını sürdürmek içindir.
Yaratılmış Olma
Âlemdeki her varlık yoktan var edilmiştir. Yokluk, hiçlik demektir. Allah, “Ol!” emriyle hiçlikten varlıkları yaratır. Bu, insan aklının kavraması zor bir konudur. Çünkü biz ancak var olan şeylerden başka şeyler yapabiliriz. Ama Allah, hiçbir malzeme olmadan, sadece iradesiyle yaratır.
Varlığını Sürdürme İhtiyacı
Varlıklar sadece yaratılırken değil, her an Allah’a muhtaçtır. Allah’ın desteği bir an kesilse, her şey yok olur. Tıpkı elektrik kesilince lambanın sönmesi gibi… Allah’ın varlıkları ayakta tutan kudreti olmasaydı, hiçbir şey var olamazdı. Bu yüzden her an O’na muhtacız.
Rızık ve Yaşam Kaynağı
Er-Rezzâk (rızık veren) olan Allah, tüm canlıların ihtiyaçlarını karşılar. Yağmur O’nun emriyle yağar, güneş O’nun izniyle ısıtır. Topraktan bitkilerin çıkması, meyvelerin olgunlaşması, arıların bal yapması… Hepsi Allah’ın verdiği rızıklardır. Annemizin yaptığı yemek bile, aslında Allah’ın bize verdiği rızıktır. Çünkü yemeğin malzemeleri Allah’ın yarattığı ürünlerden oluşur.
Kâinattaki Düzen ve Kanunlar
Evrende kusursuz bir düzen vardır. Bu düzen, Allah’ın koyduğu kanunlarla işler. Bu kanunlar sayesinde hayat mümkün olur.
Değişmez Yasalar
Allah, evreni belirli yasalarla yaratmıştır. Bu yasalar değişmez ve her zaman aynı şekilde işler. Suyun 100 derecede kaynaması, yerçekiminin varlıkları yere çekmesi, gece ve gündüzün birbirini takip etmesi… Bunlar Allah’ın koyduğu yasalardır.
Fiziki Kanunlar
Yerçekimi kanunu, hareket kanunları, enerjinin korunumu… Bunlar fiziki kanunlardır. Bir topu havaya atınca yere düşer. Neden? Çünkü yerçekimi kanunu böyle işler. Bu kanunlar olmasaydı, evrendeki düzen alt üst olurdu. Her şey havada uçuşur, gezegenler yörüngelerinden çıkardı.
Biyolojik Kanunlar
Canlıların doğması, büyümesi, üremesi, ölmesi biyolojik kanunlara bağlıdır. Tohumdan ağaç çıkar, yumurtadan civciv çıkar. Her canlının kendine özgü yaşam döngüsü vardır. İnsan bebekken emekler, sonra yürür, büyür, yaşlanır. Bu süreç Allah’ın koyduğu biyolojik kanunlarla gerçekleşir.
Sosyal Kanunlar
Toplumların yükselişi ve çöküşü de belirli kanunlara bağlıdır. Adaletin olduğu toplumlar güçlenir, zulmün olduğu toplumlar yıkılır. Çalışkan toplumlar zenginleşir, tembel toplumlar fakirleşir. Bunlar Allah’ın sosyal hayat için koyduğu kanunlardır.
Uyum ve Denge
Evrendeki her şey birbiriyle uyum içindedir. Bu uyum, tesadüfen oluşamayacak kadar mükemmeldir.
Varlıkların Tesbih Etmesi
Tesbih (Allah’ı anma, O’nu yüceltme), sadece insanlara özgü değildir. Kur’an’da “Yedi gök, yer ve bunlarda bulunanlar O’nu tesbih eder” buyrulur. Kuşların cıvıltısı, ağaçların hışırtısı, dalgaların sesi… Hepsi Allah’ı anar, ama biz onların dilini anlamayız. Her varlık kendi diliyle Allah’ın büyüklüğünü ifade eder.
Kâinattaki Ahenk
Evrendeki ahenk (uyum), Allah’ın sanatının en güzel örneğidir. Güneşin dünyaya olan uzaklığı tam olması gereken mesafededir. Biraz yakın olsa yanarız, biraz uzak olsa donarız. Oksijenin havadaki oranı tam ihtiyacımızı karşılayacak kadardır. Mevsimler düzenli değişir, gece gündüzü takip eder. Bu mükemmel denge ve uyum, üstün bir yaratıcının varlığını gösterir.
İnsan-Allah İlişkisinin Özellikleri
İnsan, diğer varlıklardan farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikler, onun Allah ile ilişkisini de özel kılar.
Akıl ve İrade Sahibi Olma
İnsanı diğer varlıklardan ayıran en önemli özellik, akıl ve irade sahibi olmasıdır. Akıl sayesinde doğruyu yanlıştan ayırır, irade sayesinde seçim yapar.
Sorumluluk Bilinci
Akıl ve irade sahibi olmak, beraberinde sorumluluk getirir. Hayvanlar içgüdüleriyle hareket eder, sorumlulukları yoktur. Ama insan, yaptığı her seçimden sorumludur. Çünkü neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilir ve özgürce seçim yapabilir. Bu yüzden yaptıklarının hesabını verecektir.
Özgür İrade
Allah insana özgür irade vermiştir. Bu, istediğini seçebilme özgürlüğüdür. İyiliği de kötülüğü de seçebiliriz. Namaz kılmayı da terk etmeyi de… Doğruyu söylemeyi de yalan söylemeyi de… Bu özgürlük, aynı zamanda bir imtihandır. Seçimlerimizin sonuçlarına katlanırız.
İmtihan Edilme
Dünya hayatı bir imtihan yeridir. Allah, insanları çeşitli şekillerde dener. Bu imtihan, kimin daha güzel davranacağını ortaya çıkarır.
Hayır ve Şer Arasında Tercih
İnsan sürekli olarak iyi ile kötü arasında seçim yapar. Sabah namazına kalkıp kalkmamak, doğruyu söyleyip söylememek, başkasının hakkını yiyip yememek… Her gün onlarca kez hayır ve şer arasında tercih yaparız. Bu tercihler, karakterimizi oluşturur ve ahiretteki durumumuzu belirler.
Davranışlardan Sorumlu Olma
İmtihanın gereği, davranışlarımızdan sorumlu olmaktır. Yaptığımız her iyiliğin mükâfatını, her kötülüğün cezasını göreceğiz. Bu sorumluluk bilinci, insanı daha dikkatli davranmaya sevk eder. “Acaba bu davranışım Allah’ın rızasına uygun mu?” sorusunu sormaya yöneltir.
Konuyla İlgili Terimler Özeti
- Âlem: (⭐⭐⭐) Allah dışındaki tüm varlıkların toplamı. Gördüğümüz ve görmediğimiz her şeyi kapsar. Güneş, ay, yıldızlar, insanlar, hayvanlar, bitkiler, melekler, cinler… Hepsi âlemin parçasıdır. Her varlık Allah’ın varlığına işaret eden bir alâmettir.
- Halife: (⭐⭐⭐) Allah’ın yeryüzündeki temsilcisi olan insan. Yeryüzünü imar etme, adaleti sağlama ve emanetleri koruma sorumluluğu taşır. Örneğin, çevreyi temiz tutmak, insanlara yardım etmek, ilim öğrenip öğretmek halifelik görevlerindendir.
- Şehadet Âlemi: (⭐⭐) Beş duyumuzla algılayabildiğimiz, gözle gördüğümüz varlıklar dünyası. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, dağlar, denizler bu âlemdendir.
- Gayb Âlemi: (⭐⭐) Duyularımızla algılayamadığımız, gözle göremediğimiz varlıklar dünyası. Melekler, cinler, ruh, cennet, cehennem bu âlemin parçalarıdır.
- Kulluk: (⭐⭐⭐) Allah’ın emir ve yasaklarına uyarak O’na itaat etme. Sadece ibadetlerle değil, hayatın her alanında Allah’ın rızasını gözetmeyi kapsar. Namazdan güzel ahlaka, dürüstlükten yardımseverliğe kadar geniş bir alandır.
- Samed: (⭐⭐) Allah’ın sıfatlarından biri. Hiçbir şeye muhtaç olmayan, kendine yeten demektir. Her şey O’na muhtaçken, O hiçbir şeye muhtaç değildir.
- Tesbih: (⭐) Allah’ı noksan sıfatlardan uzak tutma, O’nu yüceltme ve anma. Sadece dille değil, varlığın kendisiyle de olabilir.
- Rabb: (⭐⭐) Yaratan, besleyen, büyüten, terbiye eden anlamlarına gelir. Allah’ın isimlerindendir. “Rabbü’l-âlemîn” tüm varlıkların Rabbi demektir.
- Mahlukat: (⭐) Yaratılmış varlıkların tamamı. Allah dışındaki her şey mahluktur, yani yaratılmıştır.
- el-Hâlik: (⭐⭐) Yaratıcı anlamında Allah’ın isimlerinden biri. Her şeyi yoktan var eden, mükemmel bir düzenle yaratan demektir.
