İhtiyati Tedbir Talebi

Kesin hükme kadar devam eden yargılama boyunca, davacı veya davalının hukuken zarar gelecek durumlara karşı, geçici nitelikte, geniş ve sınırlı olabilen hukuki korumadır. Duyulan ihtiyaca göre tedbirin çerçevesi geniş veya dar olabilir. Tedbir geçici nitelikte olup kesin hukuki korumanın sonucuna kadar bu sonucu boşa çıkaracak tehlikeyi bertaraf etmek içindir.

TEDBİRİN AMACI

İhtiyati tedbirin amacı üç çeşitlidir.

Teminat amaçlı tedbirler

İhtiyati tedbirlerin temel şeklidir. İhtilaf konusu hakkın müstakbel icrasını teminat almayı amaçlar. Hakkın gerçekleşmesinin engellenmesi veya ağırlaşması tehlikesi bu durumda söz konusu olur.

Eda amaçlı tedbirler

İhtilaf konusu hakkın geçici olarak ifa edilmesi mümkün olmaktadır. Tedbir ile davacının dava sonucunda olan şeye kavuşamaması gerekir. İstisna olarak ifa zorunlu olabilir. Tedbir kesin bir ifayı amaçlamaz, geçici bir ifa söz konusudur.

Düzenleme amaçlı tedbirler

İhtilaflı hukuki ilişkinin geçici düzenlenmesini amaçlar. Edimin yerine getirilmesinden ziyade hukuki ilişkinin, barışın korunması için geçici düzenleme yapılması söz konusudur. Düzenleme amaçlı tedbirde önemli olan uyuşmazlığın istikbale matuf, esasla kaldırılmayacak, değiştirilemeyecek şekilde çözümleneceği bir kararın verilmemesidir. Tedbirin düzenlenmiş olması o işin esasına girildiği uyuşmazlığın çözüldüğü anlamına gelmez.

UYGULAMA ALANI

Tedbirler hakkında hem HMK hem de diğer kanunlarda özel olarak düzenlemeler bulunmaktadır. Özel hüküm bulunmayan durumlarda HMK hükümler uygulanır.

ŞARTLARI

Hakim her somut olayda bu şartların gerçekleşip gerçekleşmediğini ayrıntılı olarak incelemesi gerekir.

İhtiyati tedbire esas olan hak

• Çekişmeli olan ve yargılama konusu olan hak veya şey aynı zamanda tedbirin konusu hakkı da oluşturur. Diğer geçici hukuki korumaların alanına giren konularda tedbire karar verilmez. Bu şekilde talepte bulunan ve yanlış talep olmasına ve bu talep ile hak kaybı söz konusu olursa açık hukuk ihlali ve dolayısıyla hakimin sorumluluğu doğabilir.
• Para ve istisnai durumlar dışında asıl geçici hukuki koruma ihtiyati hacizdir.
• Tedbir talebi açık değilse davayı aydınlatma ödevi çerçevesinde talep açıklığa kavuşturulduktan sonra gerekli karar verilebilir.
• Delillere ilişkin geçici hukuki koruma sistemi delil tespiti sistemidir.

İhtiyati tedbir sebebi

Mevcut durumun değişmesi durumunda,

• hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşması,
• hakkın elde edilmesinin tamamen imkansız hale gelmesi,
• gecikme sebebiyle bir sakınca veya zarar doğması.

Hakim hangi somut durum sebebiyle tedbire karar verildiğini belirtmelidir. Tarafların salt talebi ya da delile dayanmayan tehlike iddiası yeterli değildir. Hakim somut durum ve delillere göre kararını da belirtmelidir. Hakim kararını açıklayan sebepleri göstermelidir. Yaklaşık ispat ölçüsünü yakalayamıyorsa tedbire karar vermemelidir.

Tedbire karar verilmesi için mutlaka bir tehlikenin doğmuş veya var olması gerekmez. Ortaya çıkacak zarar veya tehlikeyi önlemek içinde tedbir kararı verilebilir.

KANUNDA

• MADDE 389-Mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da tamamen imkansız hale geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hallerinde, uyuşmazlık konusu hakkında ihtiyati tedbir kararı verilebilir. Birinci fıkra hükmü niteliğine uygun düştüğü ölçüde çekişmesiz yargı işlerinde de uygulanır.

TEDBİR TALEBİ VE YARGILAMASI

İhtiyati Tedbir Talebi

İhtiyati tedbir bir dava değildir.Dava açılmadan önce tedbir talep ediliyorsa taraflar talep eden ve karşı taraf olarak adlandırılır. Dava açılmadan önce tedbir yetkili ve görevli mahkemeden, dava açıldıktan sonra ise ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden istenebilir.

Görevsiz ve kesin yetki kurallarına göre yetkisiz mahkeme tedbir talep edilirse mahkeme talebi reddetmelidir.

İhtiyati tedbir yargılamasında basit yargılama usulü uygulanır. Tedbir istenilen dilekçede tedbir sebepleri ve talep belirtmelidir. Tedbire ilişkin harç ve teminat yatırılmalıdır. Dava açılırken talep ediliyorsa dava dilekçesinde ayrıca ihtiyati tedbir istendiği belirtilmelidir. Bu durumda ayrıca bir teminat ödemeye gerek yoktur.

Yargılamanın Gösterdiği Özellikler

Karşı taraf dinlenmeden de karar verilebilmesi: Karşı taraf dinlenmeden de tedbire karar verilebilir. Karşı tarafın dinlenilmesi tedbirin amacını bertaraf edeceği düşünülüyorsa karşı taraf dinlenmeyebilir. Tedbir amacının zedeleneceği karar verilse dahi uygulanmasının mümkün olmayacağı düşünülüyorsa talep eden dinlenmenin yönünde istemde bulunuyorsa karşı taraf dinlenmeden de karar verilebilir.

Tereddütlü durumlarda karşı tarafın beyanına veya ileri süreceği defilere bağlı olması gibi durumlarda karşı taraf dinlenmelidir. Karşı tarafın uyuşmazlık konusu üzerinde tasarruf etmesini sağlayan durum ortaya çıkmayacaksa duruşma yapılmalıdır.

Yaklaşık ispatın yeterli görülmesi: Talep eden, tedbire esas olan hakkını, tedbir sebebini, davanın esasından haklılığını ispat etmelidir. Burada tam ispat aranmayıp yaklaşık ispat ölçüsü yeterli olacaktır. İspat ölçüsü düşürülmekle birlikte delil sistemi geçerlidir. Kesin delile ispatı gereken durumlarda yine kesin delille ispat istenecektir.

KANUNDA

• MADDE 390-İhtiyati tedbir, dava açılmadan önce, esas hakkında görevli ve yetkili olan mahkemeden; dava açıldıktan sonra ise ancak asıl davanın görüldüğü mahkemeden talep edilir.
  Talep edenin haklarının derhal korunmasında zorunluluk bulunan hallerde, hakim karşı tarafı dinlemeden de tedbire karar verebilir. Tedbir talep eden taraf, dilekçesinde dayandığı ihtiyati tedbir sebebini ve türünü açıkça belirtmek ve davanın esası yönünden kendisinin haklılığını yaklaşık olarak ispat etmek zorundadır.

TEDBİR TALEBİ HAKKINDA KARAR

Talebin Reddi Kararı

• İhtiyati tedbir şartları mevcut değilse veya ispatlanmamışsa tedbir talebi reddedilir. Red kararına karşı kanun yoluna başvurulabilir. Kanun yolu inceleme yapar ve kanun yolunun vereceği karar kesindir.
• Red halinde doğrudan kanun yoluna başvurulmakta ancak karşı taraf dinlenmeden tedbirin kabulüne karar verilmesi halindeyse hukuki çare olarak önce itiraz yoluna sonra kanun yoluna başvurulmalıdır.

Talebin Kabulü Kararı

• Tedbir şartları mevcutsa mahkeme talebi kabul edecektir. Talebin kabulü halinde belirtilen şartlarda bu karara itiraz edilebilir.
• Mahkeme tedbir kararını genel şekilde değil, uyuşmazlık ile bağlantılı olarak somut şekilde vermeli ve gerekçesini de belirtmelidir.
• Tedbir isteyen haksız çıkarsa, tedbirden dolayı karşı tarafın ve üçüncü kişilerin uğrayacakları zararlar için teminat alınmasına da karar verilir. Mahkeme gerekçesini belirterek teminat alınmasını engelleyebilir. Adli yardımdan yararlananların da teminat göstermesi gerekmez.
• Teminat asıl dava hükmünün kesinleşmesinden veya tedbirin kalkmasından itibaren 1 AY içinde tazminat davası açılmazsa geri iade edilir.
• Tedbire ilişkin karar geçici nitelikte olup gerçek anlamda kesin hüküm niteliğinde bir etki doğurmaz. Tedbir kararı aksine belirtilmediği takdirde nihai kararın kesinleşmesine kadar devam etmekte ve kesinleşmesi ile kalkmakta, tedbir kararından sonra durumun değişmesi sebebiyle kaldırılmakta ve yaklaşık ispatla yetinildiği için maddi anlamda kesin hüküm oluşturmaz. Sadece şekli anlamda kesin hüküm teşkil ettiği kabul edilir.
• Aynı talep, değişiklik olmadan, aynı taraflar arasında, aynı vakıalara dayanarak, aynı ispat araçlarıyla yenilenmesi durumunda reddedilmesi gerekir. Taraf kötüniyetle talebi yenilerse mahkemeye başvurmanın dürüstlüğe aykırı olarak yaptırımlara başvurulmalıdır.

KANUNDA

• MADDE 391- Mahkeme, tedbire konu olan mal veya hakkın muhafaza altına alınması veya bir yediemine tevdii ya da bir şeyin yapılması veya yapılmaması gibi, sakıncayı ortadan kaldıracak veya zararı engelleyecek her türlü tedbire karar verebilir. İhtiyati tedbir kararında;
  • a) İhtiyati tedbir talep edenin, varsa kanuni temsilcisi ve vekilinin ve karşı tarafın adı, soyadı ve yerleşim yeri ile talep edenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
  • b) Tedbirin, açık ve somut olarak hangi sebebe ve delillere dayandığı,
  • c) Tereddüde yer vermeyecek şekilde, neyin üzerinde ve ne tür bir tedbire karar verildiği,
  • ç) Talepte bulunanın, ne tutarda ve ne türde bir teminat göstereceği, yazılır. İhtiyati tedbir talebinin reddi halinde, kanun yoluna başvurulabilir. Bu başvuru öncelikle incelenir ve kesin olarak karara bağlanır.
• MADDE 392- İhtiyati tedbir talep eden, haksız çıktığı takdirde karşı tarafın ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları muhtemel zararlara karşılık teminat göstermek zorundadır. Talep, resmi belgeye, başkaca kesin bir delile dayanıyor yahut durum ve koşullar gerektiriyorsa, mahkeme gerekçesini açıkça belirtmek şartıyla teminat alınmamasına da karar verebilir. Adli yardımdan yararlanan kimsenin teminat göstermesi gerekmez. Asıl davaya ilişkin hükmün kesinleşmesinden veya ihtiyati tedbir kararının kalkmasından itibaren bir ay içinde tazminat davasının açılmaması üzerine teminat iade edilir.

Talebin Kabulü Halinde Karar Verilecek Tedbirler

• Kanuni bir sınırlama konulmadığından, gerekçesini belirterek ve ne tür tedbir kararı verdiği de açık olmak kaydıyla her türlü tedbir kararı verebilir. Muğlak, uygulanması güç, amacın dışında karar verilmemelidir.
• Tedbir talebinde bulunanın hakkını koruyan ancak karşı tarafında hukuk alanında en az sınırlamayla yetinilebilecek bir yol işlemeli, ölçülülük ilkesi ile menfaat dengesinin korunması gerekir.
• Özel bir kanun hükmüne dayanarak tedbir talep edilmişse, mahkeme ancak bu kanun hükümlerine ve oradaki uygun şartlara uygun karar vermelidir.